هند ابزاری در دستان آمریکا برای مهار چین

سجاد عطازاده، مترجم: هاپیمون جاکوب، استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل در دانشگاه جواهر لعل نهرو، در مقاله‌ای با عنوان «چگونگی خنثی‌سازی تلاش چین برای رهبری جنوب جهانی، آمریکا باید به هند به‌عنوان پلی برای بقیه جهان نگاه نماید» که در وب‌سایت فارن‌افرز منتشر شده، به طرح این ایده پرداخته است که با توجه به تلاش چین برای راهبری جنوب جهانی و همچنین قصد آن برای برانداختن نظم فعلی آمریکایی، آمریکا باید از جایگاه هند در میان کشورهای جنوب جهانی استفاده کند و دهلی‌نو را به هماوردی دربرابر چین بکشاند. این مقاله اگرچه از منظر طرفداری از آمریکا نوشته شده اما خوانش آن دو نکته را روشن می‌سازد؛ اولا آمریکا که پیش‌تر در نظم جهانی حاکم فعال مایشاء به‌شمار می‌رفت و هرطور که می‌خواست عمل می‌کرد، اکنون به‌حدی قدرت پیشین خود را از دست داده که برای ارتباط با کشورهای جنوب جهانی باید دست نیاز به‌سوی هند دراز کند. نکته بعدی افزایش اهمیت «جنوب جهانی» و کشورهای عضو این گروه است؛ مساله‌ای که ضرورت نقش‌آفرینی جمهوری اسلامی ایران در میان این کشورها را هم تصدیق می‌کند.
هنگامی که نشست گروه 20 در سپتامبر سال جاری در دهلی‌نو برگزار شد، شی جین پینگ رئیس‌جمهور چین از شرکت در آن صرف‌نظر کرد و لی کیانگ نخست‌وزیر چین را به‌جای خود فرستاد. دولت پکن دلیل تصمیم شی برای غیبت در چنین رویداد پرمخاطبی را بیان نکرد، اما اعتقاد برخی کارشناسان بر این است که مکان برگزاری این نشست شی را از شرکت در آن واداشته بود. دولت نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند از جلسه گروه 20 به‌عنوان فرصتی برای معرفی هند به‌عنوان پیشران و رهبر بالقوه جنوب جهانی استفاده می‌کرد و شی بیم آن را داشت که حضور او موید این ادعای هند شود. هندوستان هم که مانعی بر سر راه خود نمی‌دید، در نوامبر نشست «صدای جنوب جهانی» را ترتیب داد؛ دومین نشست از این نوع در یک‌سال که چین به آن دعوت نشده بود.
بسیاری از سیاستگذاران ایالات‌متحده، هند را سنگری دربرابر چین بلندپرواز و تهاجمی می‌دانند. در سال‌های اخیر نیروهای چینی و هندی بر سر مرزهای مورد مناقشه دو کشور با هم جنگیده‌اند و مردم هند به‌طور فزاینده‌ای نسبت به همسایه شمالی خود احساس خصومت می‌کند. مقامات دهلی‌نو همچنین نگران تهاجمات اقتصادی و نظامی پکن به حیاط خلوت جنوبی خود، ازجمله میانمار، پاکستان و سریلانکا هستند، در نتیجه ایالات‌متحده امیدوار است هند- کشوری که به‌طور سنتی از اتحادهای رسمی دوری کرده و استقلال خود را ارج می‌نهد- را به هم‌سویی نزدیک‌تر با خود بکشاند.
اما اصطکاک بین هند و چین به چیزی فراتر از مرز مشترک یا منطقه جنوب آسیا ارتباط دارد. هماوردی فزاینده بین دو کشور مشتمل بر رقابت برای کسب نفوذ و حتی رهبری کشورهای پرتنوع جنوب جهانی است. تعریف دقیق جنوب جهانی دشوار است، اما این اصطلاح معمولا به اکثر کشورهای خارج از اقتصادهای صنعتی سنتی (که اغلب هم قدرت‌های استعماری سابق هستند) اشاره دارد- کشورهای آمریکای شمالی و اروپای غربی و استرالیا، ژاپن، نیوزیلند و کره‌جنوبی. فهرست 125 کشوری که در اجلاس‌های سازماندهی‌شده توسط هند در سال 2023 شرکت کردند- گروهی که عمدتا کشورهای آفریقایی، آسیایی و آمریکای لاتین و همچنین هفت کشور از اروپای شرقی بودند- راهنمای مفیدی در این حوزه به‌شمار می‌رود. چین مزیت قابل‌توجهی برای نفوذ در میان این کشورها دارد. پکن به‌طور پیوسته امپراتوری نفوذ خود را از طریق زیرساخت‌ها و معاملات سرمایه‌گذاری و ابتکارات دیپلماتیک و فرهنگی- که به‌خوبی تبلیغ شده- ساخته است. برای پکن، جنوب جهانی سود ابزاری روشنی دارد؛ جلب وفاداری یا حسن نیت ژئوپلیتیکی از سوی بیش از 100 کشور از سراسر جهان که می‌تواند به‌طور موثری تسهیل‌کننده جاه‌طلبی‌های جهانی این کشور باشد.
دهلی‌نو نیز متوجه این موضوع شده اما مدت زمان زیادی از این ادراک نمی‌گذرد. در دو دهه گذشته، هند سرگرم دوستی با ایالات‌متحده و دیگر قدرت‌های غربی بوده است و همبستگی آن با جنوب- که از طریق ادبیات رسمی ایدئولوژیک و همچنین مشارکت سطح بالا در مجامع سنتی جنوب جهانی و در راس آنها جنبش عدم تعهد انجام می‌شد- روبه‌زوال رفته است. بااین‌حال اکنون دهلی دوباره و در اقدامی که یکی از دلایل اصلی آن تلاش‌های چین است، به جنوب جهانی روی آورده است. هند به‌عنوان رئیس گروه 20 در سال جاری، بارها به این گروه از کشورها اشاره کرده و نگرانی‌های کشورهای درحال توسعه، مانند بدهی حاکمیتی را برجسته کرده است. دو اجلاس جنوب جهانی هم که توسط دهلی‌نو در سال 2023 برگزار شدند، محمل‌هایی بودند که هند از طریق آنها توانست خود را به‌عنوان رهبر کشورهای درحال توسعه معرفی کند.
این نبرد بین دو قدرت آسیایی پیامدهای گسترده‌تری هم برای ایالات‌متحده و متحدانش دارد. چین به‌دنبال این است که جنوب جهانی را دربرابر نظم تحت‌رهبری آمریکا قرار دهد و کشورهای این منطقه را به پایگاهی برای خیزش خود تبدیل کند. در مقابل هند نسبت به نظم حاکم کنونی نگران است اما به‌دنبال اصلاح و نه برانداختن آن است. ایالات‌متحده می‌تواند از طریق تعامل دیپلماتیک و اقتصادی به هند کمک کند تا نقش بزرگ‌تری در جنوب جهانی ایفا کند و پیشرفت‌های چین در این حوزه را کنار بزند. جدی‌تر گرفتن نارضایتی‌های بیان‌شده توسط هند و سایر کشورهای جنوب جهانی درباره نابرابری‌های نهادهای جهانی مانند شورای امنیت سازمان ملل، بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول نیز سبب تضعیف جذابیت چین خواهد شد اما بدون چنین تعامل پویایی، جنوب جهانی می‌تواند به‌راحتی تبدیل به حیاط خلوت ژئوپلیتیک چین شود.

ادامه مطلب را اینجا بخوانید.