الزامات کنشگری دینی

اکبر نصراللهی، رئیس دانشکدگان هنر و رسانه دانشگاه آزاد: آیین افتتاحیه نخستین‌کنگره بین‌المللی علی بن محمد باقر(ع) ساعت ۹ صبح امروز چهارشنبه ۲۰ دی ماه در آستان مقدس علی بن محمد باقر(ع) در اردهال کاشان برگزار می‌شود. حضرت علی بن امام محمد باقر(ع) یکی از این چهار امامزاده واجب‌التعظیم است که مرقد مطهر آن در کاشان واقع است. باوجود برکات مادی و معنوی و ظرفیت بسیار زیاد مرقدهای صدها امامزاده به‌ویژه سلطان علی بن امام محمد باقر (ع) در دیپلماسی فرهنگی ایران و همچنین ثبت آیین سنتی و مذهبی قالی‌شویان در فهرست میراث فرهنگی و معنوی یونسکو در سال 2012، اقدامات رسانه‌ها و بخش‌های مرتبط برای شناسایی و شناساندن آن حضرت، حتی در داخل کشور ناکافی و درخور مطالعات علمی و انتقاد است. با توجه به جایگاه و اعجاز مرقد مطهر حضرت علی بن امام محمد باقر(ع) و نقش‌های‌دینی، معنوی، اقتصادی اجتماعی و سیاسی حرم ایشان و حرم‌های مطهر سایر امامزادگان و همچنین تغییر در میادین و نوع کنشگری دینی، چند نکته به این مناسبت و در این زمینه بسیار مهم است:
1- امامزاد‌گان مظهر میهمان‌نوازی مردم ایران به واسطه ارادت به اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و حرم‌های مطهر آنان همواره پایگاه بزرگ تبلور آموزه‌های دینی و مذهبی و کانون نشر و انتقال مکتب تشیع و معارف نورانی ائمه هدی(ع) بوده‌ است. همچنین این مکان‌های مقدس با وجود تحولات گسترده اجتماعی، همچنان مهم‌ترین مراکز ارتباطات سنتی مردم درکنار مساجد و حسینیه‌ها و محلی برای ارتباط اقوام، گروه‌ها، اقشار و طبقات مختلف هستند. پل ارتباطی توسل به معصومان (علیهم السلام)، عامل وحدت و شارژ معنوی مردم، افزایش تعاملات قومیتی، ملی و بین‌المللی، بستر رشد فکری و عقیدتی برای شیعیان و دوستداران اهل‌بیت، از دیگر نقش‌های مهم دیگر امامزادگان هستند. علاوه‌بر این به لحاظ اقتصادی، اجتماعی و بین‌المللی حرم‌های مطهر امامزادگان در رونق‌بخشی گردشگری مذهبی، اشتغالزایی، افزایش تعاملات بین‌المللی و کمک به دیپلماسی فرهنگی، حفظ هویت منطقه‌ای و کاستن آمار جرم و فساد محلات و شهرهای مجاور نقش غیرقابل‌انکاری داشته‌اند.
2- نقش‌های مهم معنوی و مادی مذکور اگرچه همچنان نمایان هستند اما بی‌تردید تغییر در فناوری‌های ارتباطی و متعاقب آن پدیده 5A ، تغییر در میدان و نوع کنشگری و همچنین خروج کنشگری از انحصار حتی در حوزه‌های دینی در کنار سواد رسانه‌ای ناکافی مردم و تاب‌آوری پایین آنان در قبال دشمن، کنشگری سنتی در حوزه دینی و مذهبی را در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی مواجه ساخته است. دسترسی‌های بی‌سابقه مردم به تکنولوژی‌های ارتباطی و تسهیل و تسریع در انتخاب جایگزین‌های وسوسه‌کننده مجازی ارزان و باکیفیت در قیاس با قبل به واسطه محدودیت‌های مکان، هزینه و وقت زائر با وجود فرصت‌های جدیدی که ایجاد کردند، می‌تواند محدودیت و چالش‌های جدید در این زمینه باشد که غفلت از آنها می‌تواند پیامدهای غیرقابل جبرانی را برای کنشگران دینی به دنبال داشته باشد.
3- نیاز مردم به معنویت و بهره‌مندی از برکات معنوی و مادی امامزادگان که به تعدادی از آنها در بالا اشاره شده است، در آرایش جدید اجتماعی و رسانه‌ای هم نه‌تنها کم نشده است بلکه بیش از قبل و پررنگ‌تر شده است.
4- ازجمله اهداف مهم امامزادگان تعلیم شرایع‌ اسلام، استمرار نشر مکتب تشیع، معرفت‌افزایی و نشاط معنوی بود. این اهداف اگرچه همیشگی است اما به دلایل مختلف ازجمله جنگ شناختی لشکر رسانه‌ای ضددین بیش از این گذشته مورد توجه شیعیان است. علاوه‌بر این، افزایش تعاملات قومیتی، ملی و بین‌المللی، افزایش بازدارندگی و بالابردن تاب‌آوری و توسعه گردشگری شیعی نیز مورد توجه ویژه ایرانیان است.
5- برای رسیدن به اهداف فوق، اتخاذ راهبردهای متناسب با آرایش جدید رسانه‌ای و الزامات ملی و استفاده از قالب‌ها و روش‌های جذاب هنری ازجمله به تصویر کشیدن زندگینامه آنان به‌ویژه داستان نامه و دعوت مردم کاشان از امام محمد باقر(ع) برای فرستادن نماینده خود به کاشان و تامل ابتدایی و موافقت آن حضرت و اقامت و شهادت شهید اردهال، در سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی نیاز است.
6- استراتژی‌های «حضور» (فعالیت در ظرفیت‌های بومی متناسب با نیاز و تقاضا، حضور در عرصه‌های رسانه‌ای به‌ویژه رسانه‌های جدید)، «تبیین» تاریخ، نقش، جایگاه، برکات معنوی و مادی و «روایت برتر» (جامع، مستدل، مستند، منطقی، اقناعی) ازجمله راهبردهای مهم است که می‌تواند ما را به اهداف مذکور برساند.
7- همچنین راهبرد «تولید از منظر دیگران» با توجه به تغییر ذائقه و مصرف مخاطبان و کاربران رسانه‌ها، «کنشگری فعال» (پیش‌بینی و اقدام قبل از وقوع و ابهام)، «تکرار» (پایداری و ماندگاری روایت برتر و... )، «استمرار کنشگری هوشمندانه»، «بهره‌برداری از احساسات» درکنار تعمیق اعتقادات و معرفت، «هم‌افزایی» جبهه‌رسانه‌های شیعی و افزایش سواد رسانه‌ای و مجازی برای رسیدن به اهداف فوق توصیه و تاکید می‌شود.
8- بی‌تردید تحقق راهبردهای مذکور بدون اتخاذ رویکردهای اقتضایی، کیفی، روندی، تعاملی، ایجابی و آفندی ممکن نیست.