سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: وجود مناطق سرسبزی مانند استان‌های شمالی سبب شده برخی ایران را سرزمینی پرآب تلقی کنند، اما 61 درصد مساحت ایران در اقلیم خشک و فراخشک قرار گرفته و با ادامه این روند تا سال 2040 یکی از ۱۹ کشور خشک و بیابانی جهان خواهد بود. از سوی دیگر بارش‌ها در سال‌های اخیر کاهش چشمگیری پیدا کرده و آلودگی هوا نیز به معضلی جدی تبدیل شده است. با نگاهی به اخباری که طی روزهای اخیر منتشر شده به‌راحتی می‌توان فهمید که امسال ایران چهارمین سال متوالی خشکسالی را تجربه می‌کند و میانگین بارندگی سالیانه که در استان تهران ۲۸۰ میلیمتر بوده در سال گذشته به ۱۹۰ میلیمتر رسیده است و میزان بارندگی در سه ماه پاییز نسبت به پاییز سال گذشته ۹ درصد کاهش داشته است. نگرانی از خشکسالی و کم شدن آب سدها باعث شده راهکارهای زیادی برای خروج از این بحران توسط کارشناسان مطرح شود. یکی از راهکارهای دولتمردان برای مقابله با این معضلات بارور کردن ابرها است. البته یک دهه پیش چنین کاری انجام شد، ولی نتیجه‌ای در بر نداشت اما محققان دانشگاه آزاد می‌گویند به فناوری نوینی دست پیدا کرده‌اند که می‌تواند بارورسازی ابرها را به شکلی اثرگذار انجام دهد و خاک تشنه کشور را سیراب کند. در این گزارش تلاش کرده‌ایم تا در ابتدا به دلایل کاهش بارندگی، میزان موفقیت بارورسازی ابرها و فناوری دانشگاه آزاد در این حوزه بپردازیم. مجید علی‌آبادی، عضو هیات‌علمی گروه مهندسی شیمی دانشگاه آزاد و موسس و مدیر تحقیق و توسعه شرکت دانش‌بنیان نوین تجهیز دانش فضا فجر (گروه تحقیقاتی شهید مهاجر) در گفت‌وگو با «فرهیختگان» دانشگاه آزاد اسلامی را پیشرو در فناوری باروری ابرها می‌داند و به برخی از سوالات در این حوزه پاسخ داده است.
تغییرات اقلیمی؛ مهم‌ترین عامل کاهش بارندگی در ایران
این روزها از دلایل کاهش بارندگی در ایران و بسیاری از دیگر کشور‌ها بسیار گفته شده است. طبق گفته عضو هیات‌علمی گروه مهندسی شیمی دانشگاه آزاد اصولا تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین مهم‌ترین عامل کاهش بارندگی در ایران و سایر کشورهای دنیاست. فعالیت‌های انسانی و انتشار آلاینده‌ها و ذرات معلق نیز می‌توانند باعث کاهش بارندگی شوند، خشک شدن دریاچه‌ها و منابع طبیعی نیز از دیگر عوامل موثر در کاهش بارندگی‌ها در مناطق مختلف جهان هستند.

بارورسازی ابرها در بیش از 56 کشور دنیا در حال انجام است
بارورسازی ابرها از نظر علمی ممکن است؟ یکی از سوالاتی که این روزها از سوی مردم عادی مطرح می‌شود همین سوال است. این که آیا بارورسازی ابرها به شکل علمی واقعا ممکن است یا خیر؟ پاسخ این است که بارورسازی ابرها یک موضوع اثبات‌شده علمی است که در حال حاضر در بیش از 56 کشور دنیا در حال انجام است و هزاران مقاله علمی در این خصوص در معتبرترین کتب و مجلات معتبر علمی دنیا به چاپ رسیده است. تاریخچه بارورسازی ابرها در دنیا به بیش از 70 سال پیش برمی‌گردد و در حال حاضر نیز در 10 ایالت آمریکا این برنامه اجرایی می‌شود که مستندات آن به‌راحتی در اینترنت در اختیار عموم قرار دارد و گزارش‌های آن هم به‌صورت سالانه منتشر می‌شود.

بارورسازی ابرها تا 25 درصد میزان بارندگی را افزایش می‌دهد
آن‌طور که علی‌آبادی به «فرهیختگان» گفته است از فناوری بارورسازی ابرها برای افزایش بارندگی، مقابله با تگرگ، مه‌زدایی، جلوگیری از آتش‌سوزی جنگل‌ها، افزایش ارتفاع برف در پیست‌های اسکی و حتی مقابله با آلودگی هوا و... استفاده می‌شود. البته به گفته او برای استفاده از این فناوری باید شرایطی فراهم باشد؛ به‌عنوان مثال محتوای آب ابر باید به اندازه کافی باشد، دمای ابر مناسب باشد، مواد بارورسازی در ارتفاع و غلظت مناسب رهاسازی شوند و نکات متعدد دیگری که توسط کارشناسان خبره مورد بررسی قرار می‌گیرد. طبق گفته عضو هیات‌علمی گروه مهندسی شیمی دانشگاه آزاد در‌صورتی‌که شرایط برای بارورسازی مناسب باشد اجرای عملیات طبق مستندات علمی و شواهد موجود می‌تواند تا 25 درصد میزان بارندگی را در یک منطقه افزایش دهد. در بسیاری از کشورها که عملیات بارورسازی ابرها را انجام داده‌اند، افزایش بارندگی در حدود 5 تا 15 درصد گزارش شده است، هرچند گزارش‌های محدودی از افزایش دوبرابری یا 70 درصدی بارش نیز گاهی منتشر شده است که نیاز به بررسی بیشتری دارد. به گفته او تاکنون روش‌های مختلفی برای بارورسازی ابرها توسط دانشمندان پیشنهاد و اجرا شده است که در این میان تنها روش بارورسازی ابرها توسط مواد شیمیایی نظیر، یدید نقره، یخ خشک و نیتروژن مایع به‌صورت علمی مورد تایید قرار گرفته است.

نباید از بارور‌سازی ابرها انتظار معجزه داشت
چند روز پیش وزارت نیرو در خبری اعلام کرد که بیش از یک‌صد روز از سال آبی جاری گذشته و وضعیت بارندگی‌ها در سراسر کشور همچنان نامطلوب است و میزان آن در مقایسه با میانگین بلندمدت 44.3 درصد کاهش نشان می‌دهد. حالا سوال اینجاست در سالی مثل امسال که گفته می‌شود کاهش بیش از 40 درصدی را شاهد بوده‌ایم آیا با این مدل، یعنی با بارورسازی ابرها می‌توان کاری کرد تا کاهش بارش به حداقل برسد؟ علی‌آبادی به این سوال این‌گونه پاسخ می‌دهد: «بارورسازی ابرها تنها یک ابزار از جعبه ابزار مدیریت منابع آبی است و نباید از آن انتظار معجزه داشت اما قطعا به‌کارگیری صحیح آن در شرایط فعلی می‌تواند آثار خشکسالی را تا حدودی بهبود بخشد ولی نمی‌تواند مشکل خشکسالی را به‌تنهایی حل کند. اتفاقا در منابع علمی توصیه شده است بارورسازی ابرها در سال‌های ترسالی به میزان بیشتری انجام شود؛ چراکه میزان موفقیت عملیات در این سال‌ها بیشتر است و عملیات بارورسازی می‌تواند منابع آب‌های زیرزمینی و ذخیره سدها را تقویت کند که در سال‌های خشکسالی از این منابع به نحو شایسته‌ای استفاده شود.» این در حالی است که متاسفانه در کشور ما در سال‌های ترسالی عملیات بارورسازی اغلب به فراموشی سپرده می‌شود و در سال‌های خشک که بازدهی کمتری دارد، مورد توجه مسئولان قرار می‌گیرد.

ادامه مطلب را اینجا بخوانید.