میراحمدرضا مشرف ، پژوهشگر حوزه بین‌الملل: در حالی که چند روزی از تصویب قطعنامه 2721 توسط شورای امنیت سازمان ملل در رابطه با افغانستان می‌گذرد، اظهار نظرها و کش و قوس‌های سیاسی در مورد مفاد و همچنین زمینه‌های اجرایی آن همچنان تداوم یافته است. این قطعنامه که در روزهای پایانی سال 2023 و با نظر اکثریت اعضای شورا -با دو رای ممتنع چین و روسیه- به تصویب رسید، در واقع واکنشی بود که شورای امنیت نسبت به وجود برخی مشکلات و ناهماهنگی در روند ارتباط کشورها و به‌ویژه نهادهای بین‌المللی با حاکمیت جدید افغانستان ‌و آسیب‌های ناشی از آن، نشان داد. با توجه به مشکلات ذکر‌شده، شورای امنیت در ماه مارس سال گذشته میلادی از دبیرکل سازمان ملل خواست تا یک «ارزیابی مستقل» و با «توصیه‌های آینده‌نگر» را برای «اتخاذ یک رویکرد یکپارچه و منسجم» در برابر چالش‌های کنونی افغانستان ارائه دهد. گوترش، دبیرکل سازمان ملل نیز بدین منظور «فریدون سینیرلی اوغلو» دیپلمات ترک را به عنوان هماهنگ‌کننده ویژه دبیرکل انتخاب کرد و وی در یک دوره چند‌ماهه و پس از انجام چندین مرحله سفر به داخل افغانستان و همچنین به برخی کشورهای ذی‌نفع در قضیه افغانستان از جمله جمهوری اسلامی ایران، با بسیاری از شخصیت‌های افغانستان و همچنین با مقامات سیاسی دیگر کشورها مذاکره و گفت‌وگو کرد و در نهایت ماحصل کار خود را در قالب گزارشی که به «ارزیابی مستقلانه» از وضعیت کنونی افغانستان شهرت یافت، در ماه نوامبر(آبان ماه) به شورای امنیت ارائه داد.

‌گزارش اوغلو به شورای امنیت
انتشار گزارش اوغلو در آن هنگام توام با جنجال‌هایی شد و به‌خصوص گروه‌های مدنی و مدافعان حقوق بشر و حقوق زنان نسبت به برخی رویکردهای مثبتی که گزارش در قبال طالبان نشان داده بود، معترض شدند. به عنوان مثال در این گزارش از اوضاع امنیت در افغانستان و تلاش طالبان در این زمینه و در مبارزه با تروریسم به نیکی یاد شده بود و تاکید شده بود که مردم افغانستان و حتی جهان به هیچ وجه خواهان به‌وجود آمدن یک درگیری تازه در افغانستان نبوده و به دنبال بهبود اوضاع اقتصادی این کشور هستند. اما در مقابل این مثبت نگری در حوزه امنیت، اوغلو نسبت به شرایط زنان و برخی اقشار آسیب‌پذیر دیگر تحت حاکمیت طالبان نیز اظهار نگرانی کرده و آن را مغایر تعهدات بین‌المللی دولت افغانستان در قبال جامعه جهانی و همچنین مانع توسعه بلند مدت، رشد اقتصادی و ثبات پایدار تشخیص داد. وی تغییر این وضعیت را به عنوان شرط اساسی شناسایی رسمی حاکمیت جدید افغانستان بیان می‌کند. در عین حال اوغلو در گزارش خود اصرار دارد برای ایجاد صلح دوامدار و خاتمه دادن به 45 سال درگیری در کشور ضرورت دارد گام‌هایی در جهت گفت‌وگوی ملی و بین‌الافغانی برداشته شود تا در سایه آن زمینه تشکیل حکومتی فراگیر و توسعه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی پایدار در افغانستان فراهم شود.

‌ 2721 شورای امنیت چه می‌گوید؟‌
اخیر سازمان ملل که بر پایه گزارش سینیرلی اوغلو ارائه شده و به قطعنامه چگونگی «تعامل با طالبان» شهرت یافته است، بر چند محور اساسی تمرکز دارد.
الف) تاکید بر فعالیت مستمر یوناما و و سایر آژانس‌ها، موسسات و برنامه‌های سازمان ملل و حمایت کامل از ماموریت و کار یوناما و نماینده ویژه آن. در واقع این موضوع به نوعی استقلال یوناما و جدا بودن روند فعالیت آن از بحث‌های اخیر در مورد تعیین نماینده ویژه در امور افغانستان را مورد یادآوری قرار داده و بر لزوم عدم لطمه به فعالیت آنها اشاره دارد.
ب) هدف این فرآیند ایجاد یک وضعیت پایانی روشن است که در طی آن افغانستان در صلح با خود و همسایگان باشد و یک بار دیگر و به طور کامل در جامعه بین‌المللی ادغام گردیده و تعهدات بین‌المللی را رعایت کند.
ج) تعیین یک نماینده ویژه برای افغانستان توسط دبیرکل سازمان ملل متحد. این اقدام در راستای تسهیل تعامل با حاکمیت جدید در افغانستان و رفع مشکلات و موانع ارتباطی انجام می‌گیرد. در رابطه با انتخاب این نماینده ویژه تبصره‌هایی وجود دارد که جزئیات مواضع سازمان ملل در قبال آینده افغانستان را هم تا حد زیادی روشن می‌کند. به طور مثال در این رابطه تاکید شده انتخاب نماینده ویژه باید با مشورت بازیگران، ذی‌نفعان سیاسی مرتبط با افغانستان، از جمله مقامات ذی‌ربط(طالبان)، زنان افغانستان، جامعه مدنی و نیز منطقه و جامعه جهانی انجام گیرد. یعنی این انتخاب باید به نحوی مورد تایید و پذیرش همه طرف‌های سیاسی و حتی اجتماعی داخلی و خارجی قرار داشته باشد. پیشبرد گفت‌وگوهای بین‌الافغانی یکی دیگر از برنامه‌های تعیین‌شده برای این نماینده ویژه است که در واقع بحث تشکیل یک حکومت فراگیر را مورد توجه قرار می‌دهد. در کنار این موارد، داشتن تخصص در حوزه حقوق بشر و جنسیت هم یکی از ویژگی‌های این نماینده عنوان شده که در واقع یادآوری مجدد اهمیت و غیر قابل چشم‌پوشی بودن بحث زنان از منظر شورای امنیت است.
د) یک «نقشه راه» ایجاد گردد تا در سایه آن روند ادغام کامل افغانستان در جامعه بین‌المللی میسر شود و در عین حال مجموعه مکانیسم‌هایی نیز برای نظارت بر اجرای توصیه‌های ارائه‌شده شکل گیرد. بر این اساس از دبیرکل سازمان ملل درخواست می‌شود در مدت 60 روز به شورای امنیت در مورد نتیجه مشورت‌ها و بحث‌ها اطلاع رسانی کند.
‌
واکنش‌ها به شورای امنیت
الف) واکنش‌های داخلی؛ با در نظر گرفتن اینکه اخیر شورای امنیت بر اساس گزارش آبان ماه هماهنگ‌کننده دبیرکل ارائه گردیده بود، بر‌خلاف واکنش‌های‌ اولیه‌ای که در قبال گزارش سینیرلی اوغلو انجام گرفت، این بار جناح‌های مخالف طالبان، گروه‌های مدنی و حامیان حقوق زنان و حقوق بشر از این قطعنامه به شکلی متفق استقبال کردند. در این راستا نصیر احمد فایق، سرپرست نمایندگی دائم افغانستان از آن به عنوان راهبرد آینده جامعه جهانی در قبال افغانستان و مشوق هماهنگی کشورها برای دستیابی به صلح و ثبات در این کشور یاد کرد. حامد کرزی، رئیس‌جمهور سابق افغانستان هم این قطعنامه را بیانگر احترام به حاکمیت، استقلال، تمامیت ارضی و وحدت ملی افغانستان و نشان‌دهنده همسویی جامعه جهانی برای یک افغانستان باثبات و مترقی عنوان می‌کند. جبهه مقاومت ملی به رهبری احمد مسعود نیز با استقبال از یک واکنش بین‌المللی یکپارچه‌تر و ساختارمندتر و تعیین نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل برای افغانستان، انتصاب فردی بی‌طرف، با سطح بالای اعتبار بین‌المللی و آشنایی کامل به ماهیت درگیری در افغانستان‌، در این سمت را خواستار می‌شود.
البته در میانه تمامی این اظهارنظرهای مثبت مخالفان نسبت به 3721 شورای امنیت سازمان ملل، این نگرانی قوی نیز در میان آنها وجود داشته و دارد که این قطعنامه به نحوی باعث مشروعیت‌بخشی به حاکمیت طالبان و در نهایت فراهم شدن مقدمات شناسایی رسمی آنها توسط جامعه بین‌المللی شود.
اما امارت اسلامی طالبان و مقامات آن نسبت به این واکنشی بسیار سرد و توام با مخالفت نشان دادند. وزارت امور خارجه طالبان اعلام کرد که از نظر حاکمیت کنونی این کشور، تعیین یک نماینده ویژه برای افغانستان به هیچ وجه ضرورتی ندارد؛ چرا‌که شرایط ویژه‌ای همچون درگیری و منازعه در این کشور وجود نداشته و در حال حاضر یک دولت مرکزی با قابلیت محافظت از کشور و انجام تعهدات بین‌المللی در کابل مستقر است. وزارت خارجه طالبان همچنین به پیشینه عملکرد ناموفق نمایندگان ویژه در تاریخ معاصر افغانستان پرداخته و حضور آنها را اغلب موجب پیچیده‌تر شدن اوضاع ارزیابی کرده است. در کنار این موارد، نادیده گرفتن ملاحظات برخی اعضای دائم شورای امنیت -اشاره به روسیه و چین- در این قطعنامه یکی دیگر از نکات مهمی است که مورد اعتراض طالبان قرار گرفته است.
ب) واکنش‌های خارجی؛ واکنش‌های خارجی به شورای امنیت را در سه طیف می‌توان جای داد؛ نخست «موافقان» این قطعنامه که به‌صراحت از آن اعلام حمایت کرده و آن را راهکاری در مسیر درست دانسته‌اند. نمایندگان امارات متحده عربی و ژاپن، دو عضو غیردائم شورای امنیت که به‌نوعی ارائه‌کنندگان طرح‌های مرتبط با وضعیت افغانستان در شورای امنیت شناخته می‌شوند، از تصویب قطعنامه ابراز خشنودی کرده و آن را پردستاورد، عملگرایانه و بهترین مبنا برای گفت‌وگوهای آینده تلقی می‌کنند. نمایندگی دائم آمریکا در سازمان ملل نیز با یادآوری تعهد ایالات متحده نسبت به تامین صلح و بهبود حقوق بشر در افغانستان، این قطعنامه را حاوی پیام روشنی برای طالبان، مردم افغانستان و جامعه جهانی دانسته است. این نمایندگی با اشاره به این که برخی تصمیمات طالبان باعث آسیب‌های جبران‌ناپذیر به افغانستان و همچنین فاصله گرفتن طالبان از عادی‌سازی روابط با جامعه جهانی شده است؛ حمایت قاطع خود را از انتصاب نماینده ویژه اعلام کرده و قطعنامه اخیر را گامی رو به جلو و در راستای حرکت همه طرف‌ها در جهتی سازنده‌تر می‌داند. برخی کشورهای دیگر همچون انگلیس و ترکیه هم بر حمایت صریح خود از مفاد این قطعنامه تاکید داشته‌اند. اما گروه دوم «منتقدان» این قطعنامه هستند که در حال حاضر و به‌طور مشخص چین و روسیه را شامل می‌‌شود. اگرچه این دو کشور عضو دائم شورای امنیت مانع از تصویب قطعنامه 2721 توسط شورای امنیت نشدند، اما ملاحظات جدی پیرامون آن داشته و معتقد بودند که با شتاب‌زدگی به تصویب رسیده است. در واقع مهم‌ترین انتقاد و در واقع ایراد آنها به این قطعنامه در این زمینه است که بر سر مفاد آن و به‌ویژه در مساله تعیین نماینده ویژه برای افغانستان با طالبان مشورت لازم و کافی انجام نگرفته است. درحالی‌که نماینده دائم روسیه در سازمان ملل با صراحت کمتری به این موضوع پرداخته و صرفا بر لزوم گفت‌وگوی منسجم و صبورانه با طالبان تاکید می‌کند؛ نماینده دائم چین توضیحات بسیار مبسوطی را در این مورد ارائه می‌دهد. نماینده چین در سازمان ملل ضمن اشاره صریح به نادیده گرفتن اصرارهای این کشور و روسیه بر انجام پاره‌ای از اصلاحات سازنده در پیش‌نویس قطعنامه؛ بیان می‌کند که راه حل واقعی مساله افغانستان در نهایت به خود مردم این کشور بستگی دارد و تاریخ این کشور نشان داده که راه‌حل‌های تحمیلی محکوم به شکست هستند. وی مصرانه از دبیرکل و شورای امنیت می‌خواهد که برای اجرای ایده‌ها درمورد افغانستان، بیش از پیش با مقامات حکومت طالبان تماس و ارتباط برقرار کرده و به دنبال کسب رضایت آنها باشند. نماینده چین تا بدان‌جا پیش می‌رود که نارضایتی دولت متبوع خود را نسبت به قطعنامه کنونی با هشدارهایی توام می‌کند؛ «چنین سناریویی (قطعنامه) کاملا در تضاد با سیگنال‌های ارسال‌شده توسط ارزیابی مستقلانه برای افزایش تعامل سازنده با مقامات افغانستان است. انتصاب اجباری یک فرستاده ویژه با بی‌توجهی به دیدگاه‌های کشور مربوطه نه تنها ممکن است منجر به ناتوانی نماینده ویژه در انجام وظایف خود شود، بلکه تضاد و تقابل بین جامعه بین‌المللی و مقامات افغانستان را نیز تشدید خواهد کرد.» در نهایت سومین گروه کشورهایی هستند که در برابر این قطعنامه از هرگونه ابراز نظر صریح و روشن پرهیز کرده و درواقع «سکوت» اختیار کرده‌اند. با توجه به اوضاع سیاسی در پاکستان و استقرار دولت موقت و همچنین گرفتاری شدید سیاستمداران با مساله برگزاری انتخابات پارلمانی، عدم اعلام واکنش شفاف و صریح از سوی اسلام‌آباد تا حدی قابل توجیه به نظر می‌رسد. اما درمورد جمهوری اسلامی ایران باید گفت که این سکوت و عدم موضع‌گیری صریح جای تامل داشته و توجه دقیق‌تر و بحثی موشکافانه‌تر را می‌طلبد.

ادامه مطلب را اینجا بخوانید.