هیات‌های مذهبی در مسیر امر اجتماعی

صبح دیروز رهبر انقلاب با هزاران نفر از مداحان اهل بیت(ع) و شاعران آیینی دیدار کردند. ایشان در این دیدار حضرت فاطمه زهرا(س) را پایه‌گذار جهاد تبیین خواندند و تاکید کردند: «مداحان و ستایشگران مکتب اهل بیت با تأسی به این سنت نورانی و درس بزرگ فاطمی، جهاد تبیین را با دو شاخص «توانایی برانگیختن دل‌ها و حرکت‌آفرینی» و «جهت‌گیری درست و دقیق» وظیفه اصلی خود بدانند و در مسائل و قضایای مهم روز مانند انتخابات به مجاهدت و روشنگری بپردازند.» هیئات مذهبی از مهم‌ترین نهادهای اجتماعی هستند که محل تقاطع و حضور احساسات ایرانی و اعتقادات به اهل‌بیت (ع) است. مداحان به‌عنوان یکی از عناصر اصلی این اجتماعات انسانی نقش مهمی در برانگیختن دل‌ها و شروع حرکت‌های اجتماعی دارند و می‌توانند امکان و فرصت حضور حداکثر افراد جامعه را فراهم کنند. اما اینکه یک هیات بتواند آغازکننده حرکت‌های سیاسی و اجتماعی باشد نیازمند این است که توجه ویژه‌ای به طیف‌های متنوع و مختلف از مردم جامعه داشته باشد. یک مجموعه بدون هدف، وجود خارجی نداشته و ندارد؛ به این معنا که مجموعه بی‌هدف تنها جمعی از افراد با اهداف گوناگون است که پوستین وارونه جامعه بر تن دارند. هیات‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نهادها در جامعه دینی، هدف‌گذاری مشخصی دارند و اتفاقا در اینجاست که مداحان می‌توانند در جهت‌گیری درست و دقیق در هیات‌ها نقش‌آفرینی کنند. در سال‌های اخیر نمونه‌های متعدد و متنوعی از نقش‌آفرینی هیئات مذهبی و برخی مداحان اهل‌بیت را شاهد بودیم. اقداماتی که نقش مهم و موثری در شکل‌گیری اجتماعات انسانی و تقویت انسجام ملی داشتند. در ادامه دو نمونه را بررسی کردیم.

کنار مردم بودن در بزنگاه‌ها
محمود کریمی از جمله مداحانی است که با تکیه بر اصول و چهارچوب‌های ویژه مناسک عزاداری دست به ابداعاتی هم می‌زند که مورد توجه قرار می‌گیرد. او محرم سال 99 که کرونا باعث محدودیت‌های اجتماعی شده بود با راه‌اندازی یک تکیه سیار در خیابان‌های محله تسلیحات تهران به مداحی و عزاداری برای امام‌حسین(ع) و یارانش پرداخت. البته به ‌جز کریمی مداحان دیگری ازجمله مهدی رسولی هم اقدام به برگزاری عزاداری‌هایی در محلات و خیابان‌های مختلف کرده بود. کریمی اسفندماه سال 99 دلیل این تصمیمش را اینچنین عنوان کرده بود: «سال قبل مادرم گفت به‌خاطر کرونا مجالس تعطیل شده و دیگر دسته هم نداریم، چه کنیم؟ گفتم خودم دسته راه می‌اندازم و عزاداری می‌کنم. تصمیم گرفتیم دسته راه بیندازیم بدون جمعیت یعنی فقط وانتش را بدون جمعیت راه انداختیم و این شد که رخ داد. این اتفاق نشان داد هیات وابسته به کسی نیست و همه وابسته به روضه هستند. بسیاری تصور می‌کردند اگر ما نباشیم هیات برگزار نمی‌شود اما هیات امام‌حسین(ع) در هر حالتی برگزار می‌شود و اگر کسی نباشد هم هیات برپاست. سال قبل نشان داد جلسه محدود و کم‌هزینه می‌تواند برد بیشتری نسبت به چیذر داشته باشد.» در شرایطی که تعطیلی هیات‌های مذهبی در دوران کرونایی محتمل‌ترین و شاید منطقی‌ترین واکنش بود اما این رفتار محمود کریمی نشان داد که وجود خلاقیت و همچنین بالاتر از آن، گذشتن از نام و موقعیت در این‌گونه مواقع خودش را نشان می‌دهد و اتفاقی افتاد که بعدها در گوشه‌وکنار تهران و ایران هم تکرار شد. مداحی کریمی پشت وانت به گفته او مورد تمجید رهبری هم قرار گرفته است: «وانت را خیلی تشویق کردند. بالاخره آقا به همه روضه‌خوان‌ها لطف دارند.»

هیات منجی یک محله
رضا هلالی در جنوبی‌ترین و البته پرخطرترین نقطه تهران تکیه‌ای بنا کرده که هم میزبان عزاداران حسینی است و همچنین پایگاهی است برای فعالیت اجتماعی. اهالی میدان هرندی در نه‌فقط در ایام عزاداری، بلکه در دیگر اوقات سال هم شاهد فعالیت و رفت‌و‌آمدهای بسیاری در «تکیه آقامرتضی» هستند. این تکیه از معتادان و بی‌خانمان‌هایی میزبانی می‌کند که شاید در شرایط عادی نتوانند حتی یک‌بار در هفته غذای گرم بخورند و حمام بروند. هلالی به‌واسطه شهرت و اعتباری که از دستگاه امام‌حسین(ع) گرفته، خودش و دوستانش را صرف افرادی می‌کند که حتی مراکز مسئول آنها هم گاهی به وظایف‌شان عمل نمی‌کنند. هلالی درباره اینکه با چه هدفی این مجموعه اقدامات را در این محله شروع کرده، گفته است: «در تهران ما مسجد و حسینیه الی ماشاءالله داریم. روز اول که زمین دو هزار متری برای ساخت حسینیه و مسجد دادند هیچ توجیهی برای ساخت مسجد و حسینیه نمی‌دیدم. گفتم دوست دارم جایی باشد که بتوان فعالیتی کرد. اینجا را نشان دادم که این کنار پر از معتاد بود. دنبال کار را گرفتم و آن زمینی که به ما دادند را پس دادیم و اینجا را گرفتیم. شش ماه دویدیم تا اینجا را بگیریم. من فکر می‌کنم رسالتی را در دو دهه مداحی انجام داده بودم و الان دهه سوم هیات می‌خواستم اتفاق دیگری رقم بزنم و آن کارهای اجتماعی است. گره خوردن عزای امام حسین و سینه‌زنی با کارهای اجتماعی است. چیزی که فکر می‌کنم در هیات‌ها جای آن خالی بود. من به این جنون می‌رسم و عزاداری می‌کنم و سینه می‌زنم. همه اینها خوب است ولی درنهایت چه اتفاقی می‌افتد؟»