زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: طی سال‌های اخیر یکی از موضوعات داغ حوزه نظام آموزش عالی تبدیل علم به ثروت و تجاری‌سازی محصولاتی است که بر پایه علم و دانش تولید شده‌اند. خطی که در آن کاربردی‌سازی مقالات، پیدا کردن راهکارهای علمی و عملی برای حل معضلات و... هم دیده شده و تاکیدات زیادی هم روی آن صورت گرفته است. اما آنچه اهمیت دارد این‌ است که در این حوزه هر کشوری بتواند در آن دست برتر را داشته باشد از لحاظ شاخص نوآوری فناوری در دنیای امروز جزء اولین‌ها محسوب می‌شود. در مقابل تعداد اختراعات کشورها و در رده پایین‌تر دانشگاه‌ها نشان می‌دهد تا چه میزان مسیر حرکت در حوزه علم و فناوری آنجا به سمت تولید محصولات جدید یا به‌روزرسانی محصولات موجود براساس دانش به‌روز بوده است. این مساله به‌حدی در دنیای امروز اهمیت دارد که شاخص جهانی نوآوری برای آن ایجاد شده و سالانه کشورها با متر و معیار مربوط به شاخص اندازه‌گیری می‌شوند. علی‌رغم اینکه کشورهای پیشرفته دنیا تلاش می‌کنند تا با اختراع محصولات و تکنولوژی‌های جدید قدرت علمی خود را نشان داده و آن را حفظ کنند، اما با نگاهی به وضعیت داخل می‌توان نتیجه گرفت هنوز اهمیت این حوزه آن‌طور که باید درک نشده است. اتفاقی که شاهد مثال آن را می‌توان عدم شفافیت سایت‌های دانشگاه‌های برتر کشور دانست؛ به‌طوری که با جست‌وجو در سایت این دانشگاه‌ها هیچ‌گونه آمار و ارقامی از میزان تولیدات علمی آنها، تعداد اختراعات ثبت‌شده در سطح ملی و بین‌المللی و... نمی‌توان پیدا کرد.

شرایط پیچیده ایران برای کسب‌وکارهای نوآورانه
با وجود اینکه نمی‌توان سهم بازیگران حوزه نوآوری و فناوری را به تفکیک و به‌راحتی در داخل مورد رصد قرار داد و حتی آمارهای این حوزه هم آن‌طور که باید به‌روز نیست، اما پایگاه استنادی جهان اسلام ISC در جدیدترین گزارش خود به رصد فناوری و نوآوری ایران و کشورهای پیشروی اسلامی پرداخته که حاوی اطلاعات قابل‌توجهی است. براساس این گزارش ایران در بازه زمانی 2013 تا 2023 توانست رشد قابل‌توجهی را در دنیا به دست آورده و از رتبه 113 به 62 دنیا برسد، جایگاهی که نشان می‌دهد طی 10 سال اخیر، سیاستگذاری، تدوین برنامه‌ها و اجرای آنها همگی در حوزه بهبود شاخص کشور در این حوزه بوده است. هرچند در این میان نمی‌توان تحریم‌های بین‌المللی و مشکلات ایجادشده برای اقتصاد کشور را هم نادیده گرفت که باعث شده تا یکی از مسیرهای جایگزین در این زمینه، تبدیل علم به محصول باشد. شاید در نگاه کلان وضعیت کشور در این حوزه رو به بهبود باشد، اما گزارش‌ها نشان می‌دهد هنوز در برخی از ارکان مرتبط با این حوزه وضعیت کشور نگران‌کننده است. به عبارت دقیق‌تر کشورمان در چهار شاخص مرتبط با نوآوری و فناوری که شامل خروجی‌های خلاق، خروجی‌های دانش و فناوری، پژوهش و سرمایه انسانی و در آخر هم پیچیدگی‌های کسب‌وکار می‌شود، جایگاه متفاوتی را نسبت به کشورهای منطقه دارد اما از آن مهم‌تر اینکه فقط دو شاخص خروجی‌های خلاق و خروجی‌های دانش و فناوری است که ایران توانسته بعد از ترکیه رتبه دوم را در آن به دست آورد و بدترین وضعیت هم مربوط به پیچیدگی‌های کسب‌وکار است که رتبه ایران در آن 117 دنیا اعلام شده است. این رتبه نشان می‌دهد وضعیت ایران در حوزه کسب‌وکار مرتبط با نوآوری و فناوری که بیشترین نمود عینی آن هم شرکت‌های دانش‌بنیان، استارتاپ‌ها و... هستند، شرایط خوبی را برای بازیگران این حوزه ندارد.

بهبود 7 درصدی تولید علم فناورانه کشور ظرف یک سال
رتبه جهانی کشورمان در تولید علم فناورانه در سال 2021، در پله 27 دنیا بود و این جایگاه در تولید علم رتبه 17 جهان را نشان می‌دهد که معنایش آن است وضعیت ایران در حوزه تولید علم که عمدتا در قالب مقالات از آن یاد می‌شود، به مراتب بهتر از تولید علم فناورانه است. البته اگر بخواهیم نگاهی به وضعیت کشور در سال 2020 داشته باشیم، باید عنوان جایگاه تولید علم فناورانه در آن سال 29 دنیا بود که نشان‌دهنده بهبود هفت درصدی در حوزه تولید علم فناورانه ظرف یک سال است. از طرف دیگر جایگاه تولید علم کشور در سال 2020، در پله شانزدهم قرار داشت که معنایش نزول یک‌پله‌ای کشور در این حوزه است.

ادامه مطلب را اینجا بخوانید.