روایت نولان از «معجزه رستگاری»انگلیسی ها در «دانکرک»

نویسنده : مهدی مافی کارشناس سینما

تعدادی از مهم‌ترین کارگردانان وقت صنعت سینما، ازجمله جان فورد و ویلیام وایلر خودشان به جنگ رفتند و بعدتر آثاری مستند و داستانی از این رویداد مهم تهیه کردند. بازیگران مرد برنده اسکار، جیمز استوارت، چارلتون هستون و کلارک گیبل به خط مقدم اعزام شدند. جنگ حتی پای خانم‌های هالیوودی را هم به کارزار باز کرد و چهره‌هایی چون کارول لومبارد در پشت خطوط با سفرهای خودشان به اقصی‌نقاط آمریکا، برای جبهه‌ها پول جمع می‌کردند. جالب است بدانید لومبارد در 33 سالگی و اتفاقا به خاطر سقوط هواپیما در یکی از همین سفرها کشته شد. با پایان یافتن جنگ اما دیگر هیچ‌چیز مثل سابق نشد. سینمای آمریکا تازه کارکرد اصلی خودش را پیدا کرده و درشرایطی که ایالات متحده درگیر جنگ سرد شده بود، هالیوود هم تمام‌قد به مبارزه با کمونیسم روی پرده و حتی پشت پرده می‌پرداخت.سال 1942، ویلیام وایلر، یکی از کارگردانان جنگ‌رفته هالیوود، فیلم «خانم مینیور» را اکران کرد. اثری جذاب با بازی گریر گارسون که داستان یک خانواده بریتانیایی در زمان حادثه دانکرک را روی پرده نقره‌ای به نمایش درآورد. این فیلم به موفقیت چشمگیری دست پیدا کرد و نامزد 12 جایزه اسکار شد که از این بین  6 جایزه ازجمله پنج جایزه معروف به Big 5 شامل تندیس بهترین فیلم، بهترین کارگردان، بهترین فیلمنامه و بازیگران نقش اول و مکمل زن را به خودش اختصاص داد.حالا دقیقا 75 سال پس از «خانم مینیور»، کریستوفر نولان یک بار دیگر با فیلم «دانکرک» توجه مخاطبان را به عملیات داینامو جلب کرده است؛ اتفاقی که از آن با عنوان معجزه دانکرک هم نام برده می‌شود. روایت متداول تاریخی واقعه مذکور این‌طور است که نیروهای متفقین در بندر دانکرک فرانسه مابین دریا و سربازان نازی محاصره می‌شوند. به‌طوری که سر وینستون چرچیل در سخنرانی خودش در مجلس عوام از این حادثه با عنوان «یک فاجعه نظامی عظیم» نام برده و می‌گوید کل ریشه، هسته و مغز ارتش بریتانیا در این منطقه به دام افتاده و احتمالا کشته یا اسیر می‌شوند. اما ناگهان هیتلر بدون دلیل معینی، حمله را تعطیل می‌کند و همین باعث به وجود آمدن فرصت تخلیه بیش از 330هزار سرباز متفقین می‌شود. معروف است که اگر «پیشوا» به حملات خودش ادامه می‌داد می‌توانست با رد شدن از روی جنازه سربازان انگلیسی تا لندن پیش برود. به هر روی اما در چند روزی که حملات آلمان‌ها فروکش کرد، بریتانیایی‌ها با فرستادن ناوها، کشتی‌ها و البته قایق‌های تفریحی، ماهیگیری و مسافرتی که صاحبان‌شان داوطلبانه برای عملیات نجات به ارتش کمک می‌کردند، توانستند اکثریت سربازان خودشان را نجات دهند. بعد از این حادثه بود که چرچیل در سخنرانی دیگری عنوان «معجزه رستگاری» را به عملیات داینامو اطلاق کرد.
اگرچه ساخت فیلم با مضمون جنگ جهانی دوم یکی از سنت‌های فراموش‌نشدنی هالیوود است اما احتمالا، «خانم مینیور» مهم‌ترین اثری است که با موضوع تخلیه دانکرک روی پرده‌های سینما رفته است. هرچند تنها اثر نیست.
 فیلم‌هایی مثل «دانکرک» به کارگردانی لزلی نورمن، محصول سال 1958، «تاوان» به کارگردانی جو رایت، محصول سال 2007 و «بهترین آنها» به کارگردانی لونه شرفیگ، محصول سال 2016 تنها چند عنوان از آثاری هستند که هرکدام بخشی از معجزه رستگاری بریتانیایی‌ها را روایت کرده‌اند. روز جمعه در میدان لستر لندن، از جدیدترین اثر با محوریت عملیات داینامو هم رونمایی شد. «دانکرک» کریستوفر نولان، کارگردان سرشناس بریتانیایی پیش‌تر آثار مهمی چون «تعقیب»، «ممنتو»، «بی‌خوابی»، «سه‌گانه شوالیه تاریکی»، «پرستیژ»، «تلقین» و «در میان ستارگان» را هم در کارنامه کاری‌اش به ثبت رسانده است. او در دهمین تجربه سینمایی خودش سراغ ساخت فیلمی حماسی برای کشور و ملکه‌اش رفته است.
در طول بیش از هفت دهه گذشته، معجزه دانکرک بارها به شیوه‌های گوناگون روی پرده سینما دیده شده است. شاهزاده هری، پسر دوم چارلز، ولیعهد بریتانیا و نوه ملکه الیزابت به‌عنوان نماینده خاندان سلطنتی در افتتاحیه روز جمعه حاضر شد و ضمن تشکر از عوامل سازنده این فیلم ملی، به ملاقات میهمانان ویژه مراسم، یعنی 13 کهنه سرباز جنگ جهانی دوم رفت که همگی از نجات‌یافتگان حادثه دانکرک بودند و اکنون دهه دهم زندگی خودشان را پشت‌سر می‌گذاشتند.
در سال‌هایی که فیلمی مثل «ماجرای نیمروز» توسط برخی جریان‌ها با عنوان فیلم حکومتی و امنیتی معرفی می‌شود، هنوز در سینمای جریان اصلی جهان، کارگردانان برای حکومت خودشان فیلم می‌سازند، هیچ‌کس آنها را به تکرار و سفارش‌پذیری متهم نمی‌کند و شعارهای پروپاگاندا‌گونه‌شان مخاطبان را از سالن‌های سینما فراری نمی‌دهد. هنرمندان این سینما شخصیت‌هایی در اوج سفیدی را به مراتب باورپذیرتر از تمام شخصیت‌های خاکستری تاریخ پیش‌روی بیننده ترسیم می‌کنند و سنت بیش از 80 ساله تولید فیلم‌های استراتژیک را پیش می‌برند.