سیاست همسایگی؛ تغییر از بازیگر استراتژیک به بازیگر ژئوپلیتیک؟

نشست هم‌اندیشی تحت‌عنوان «هوشمندی در سیاست همسایگی؟!» به همت اندیشکده سبا، در خانه اندیشه‌ورزان در دو جلسه ۳۰ آبان و ۱۳ آذر با حضور علی‌اکبر صالحی وزیر اسبق امور خارجه و ریاست اسبق سازمان انرژی اتمی، مصطفی مصلح‌زاده سفیر سابق ایران در اردن، محمدرضا نوری‌شاهرودی سفیر سابق ایران در عربستان‌سعودی، عمان و لیبی، مجید ضیایی کارشناس ارشد تاریخ و جغرافیای سیاسی بین‌الملل، مجید شاکری کارشناس ارشد اقتصاد بین‌الملل، مهدی خراتیان کارشناس ارشد روابط بین‌الملل و سیدهاشم رضوی کارشناس مسائل خلیج‌فارس برگزار شد.
در این دو نشست، علاوه‌بر مسائل تاریخی و ژئوپلیتیک سرزمین عربستان‌سعودی و رابطه نفت و امنیت در شکل‌گیری مناسبات آن و بلوک غرب، آمریکا و رژیم‌صهیونیستی، رابطه ایدئولوژی و دیپلماسی و میزان هوشمندی جمهوری اسلامی ایران در روابط و توافق با عربستان‌سعودی در پکن پرداخته شد. همچنین در ادامه نسبت توافق پکن بر نقش‌آفرینی نظامی و امنیتی عربستان‌سعودی در پرونده جنگ یمن و تاثیرات آن بر عملیات طوفان ‌الاقصی و مناسبات آن با دولت نجات ملی یمن، نقد و بررسی شد.

محمد بهمن‌آبادی، مدیر اندیشکده سبا مطرح کرد: «سوال اصلی از هرکدام از اساتید این است که آیا سعودی می‌تواند مستقل نقش ایفا کند یا تامین‌کننده منافع آمریکا در منطقه است؟ همچنین با توجه به پرونده‌ها و چالش‌های مختلف در زمینه نفت، حج و حمایت از گروه‌های تروریستی و اینترنشنال و... که مسکوت مانده با توجه به صحبت بعضی نیروهای سیاسی در داخل که هر دوطرف توافق در برهم خوردن روابط نقش یکسان دارند، چقدر صحیح است و انجام این توافق به لحاظ تحلیل استراتژیک و دیپلماتیک چقدر درحال‌حاضر صحیح بوده است؟»
در ابتدای نشست نوری‌شاهرودی، سفیر سابق ایران در سعودی در دوران ریاست‌جمهوری سیدمحمد خاتمی از ابتکار و دوراندیشی اندیشکده سبا در برگزاری این نشست تشکر کرد و افزود عنوانی که برای این نشست انتخاب شده «هوشمندی در سیاست» عنوان بسیار درستی است. وی درمورد توافق اظهار داشت: «من در دوران ریاست‌جمهوری آقای خاتمی به‌عنوان سفیر ایران در عربستان ماموریت یافتم. در این مدت خیلی تلاش کردیم روابط ایران و عربستان که از سرد بودن به فریز شدن تبدیل شده بود را چاره‌اندیشی کنیم. دوطرف مسائلی داشتند که به‌آسانی قابل‌حل نبود. موقع رفتن به عربستان به من گفتند حل شدن مسائل روابط بین ایران و عربستان تنها یک کلید دارد و آن هم در جیب آمریکاست و ما به همین دلیل همواره با عربستان در تنش هستیم. من گفتم ما با توکل بر خدا می‌رویم و مایوس نمی‌شویم. در همین اثنا بود که جلسه اوپک در اندونزی تشکیل شد و این جلسه بر اثر فشارها به یکباره دومیلیون بشکه به تولید نفت اوپک اضافه شد و قیمت نفت شروع به ریزش کرد و از 26 دلار به زیر 10 دلار رسید. در این دوران حتی ما در تامین قوت خود دچار مشکل شدیم. مسئولان وقت به‌خصوص مرحوم هاشمی به من گفتند که باید یک کاری در این خصوص انجام شود و به این شکل نمی‌توان کشور را اداره کرد. با این قیمت نفت هم ما ضرر می‌کردیم هم عربستان و قطعا عربستان خیلی بیشتر از ما متضرر می‌شد؛ چراکه ما دومیلیون و عربستان بالای 9 میلیون بشکه نفت در روز صادر می‌کردیم. قاعدتا باید مسئولیت نفت با وزیر نفت باشد اما بنده یک‌ماه دوندگی کردم تا متوجه شوم مسئول اصلی نفت در عربستان کیست، چون وزیر فقط در سطح یک سخنگو بود. عربستان همواره ما را متهم می‌کرد که شما 400 هزار بشکه اضافه تولید دارید و تا این حل نشود وضعیت نفت به همین شکل است. دوستان ما هم حجم زیادی اسناد می‌آوردند که ثابت کنند ایران این 400 هزار بشکه نفت اضافه را ندارد.»
وی در ادامه گفت: «من رفتم مستقیم پیش امیر عبدالله و به ایشان گفتم که برادر خود شما، ملک فهد در تلویزیون به‌صورت رسمی اعلام کرد ما 27 میلیارد دلار به عراقی‌ها دادیم. حالا برای 400 هزار بشکه سختگیری می‌کنید و ما را در دنیا پیشانی کرده‌اید؟ من گفتم اصلا فرض کنید ما این 400 هزار بشکه نفت اضافه را داریم و شما هم ندیده بگیرید. امیر عبدالله به من گفت آقای سفیر چرا دیگران مثل شما حرف نمی‌زنند؟ امیر عبدالله هم به سعود الفیصل گفت دستور بده از فردا این موضوع جمع شود. اتفاقا آقای کاظم‌پوراردبیلی و دیگران هم بودند. در جلسه بعدی اوپک تصمیم گرفته شد که تولید نفت اوپک دومیلیون بشکه کمتر شود و به‌مرور از هشت‌دلار به 110 دلار رسید. مقصود من این است که گفت‌وگو و صحبت سازنده با همسایه چه شاهکاری می‌تواند بکند و چقدر اثر‌گذار است. چرا ما با این همه قدرت فناوری و ابتکاراتی که داریم نباید در کشورهای همسایه جایگاه کار داشته باشیم؟ برخی در آن زمان می‌گفتند حرمین‌شریفین را مجموعه‌ای از کشورهای اسلامی اداره کنند. من گفتم نماینده ایران هستم و ما این را نمی‌گویم، بلکه اتفاقا میگوییم خودتان اداره کنید. زیرساخت‌های مناسبی هم دارید و تا الان به‌خوبی اداره کرده‌اید. نتیجه‌اش این شد که تلگرافی آمد و سه‌هزار نفر به تعداد عمره‌گذار ما افزوده شد. وقتی آقای احمدی‌نژاد آمد حدود 720میلیارد دلار در اختیارش بود.»
وی درمورد توافق پکن با اشاره به اینکه این توافق محرمانه است، افزود: «من در شورای‌عالی امنیت ملی هم تاکید داشتم که چرا کار را به‌جایی می‌رسانید که نیاز باشد پکن وارد شود و می‌شد دو کشور بنشینند و با گفت‌وگو مسائل‌شان را حل کنند. البته سعودی‌ها خیالاتی در یمن داشتند که سرشان به سنگ خورد ولی ما که همسایه و مسلمان هستیم چرا باید بگذاریم کشور دیگری وارد شود؟»
نوری‌شاهرودی با اشاره به این نکته که مسائل سیاسی قوس و نزول دارد،گفت: «با توجه به‌عنوان و تخصصی بودن نشست، نظر من این است که ما با همسایگان به این تفاهم برسیم که یک سازمان منطقه‌ای همکاری اقتصادی درست کنیم. من دوماه قبل همراه آقای خرازی در نشستی تحت‌عنوان ایران و العرب در الجزیره قطر شرکت داشتم و در آنجا هم گفتم، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس کارشان ناقص است و با توجه اینکه در ساحل خلیج‌فارس هشت‌کشور وجود دارد، نصف آب نادیده گرفته شده و درصورتی سازمان شما نتیجه بخش است که شورای همکاری خلیج‌فارس متشکل از هشت‌کشور باشد که با استقبال حضار مواجه شد و همین امسال در سازمان ملل تصمیم گرفته شد که شورای اقتصادی کشورهای خلیج‌فارس با هشت‌کشور تاسیس شود ولی در پایان کار، کویت به‌بهانه اختلافاتش با عراق از آن جلوگیری و مثل ماجرای آرش کار‌شکنی کرد.»

ادامه مطلب را اینجا بخوانید.