رمان تریلر، هیجان و تفکر در کنار هم

مسعود آذرباد، خبرنگار: با ارفاق می‌شود گفت رمان امنیتی در ایران یک دهه است که به شکل جدی مورد اقبال قرار گرفته است. بعد از ماجرای فتنه 88 و وقایعی که پشت پرده آن رخ داد، خیلی‌ها به نوشتن درباره این ماجرا فکر کنند. ظهور داعش و حملات تروریستی آنها در خاک ایران در خرداد 96 و اتفاقات سال 98 هم به این مسیر شتاب داد. رمان امنیتی به سراغ اتفاقات تلخ و شیرینی رفت که رنگ‌وبوی امنیت ملی می‌داد. از مبارزه با نفوذی‌ها و جاسوس‌ها گرفته تا تلاش‌های اطلاعاتی برای به دام انداختن نیروهای تروریست نفوذ کرده در خاک ایران. اما واقعا رمان امنیتی چیست؟
عنوان رمان امنیتی عنوانی است که به صورت خودجوش برای اصطلاح رمان تریلر در ایران وضع شده است. تریلر در معنای لغوی به معنای هیجان است اما در اصطلاح رمان تریلر، رمانی مهیج و با تعلیق فراوان است که بر جنبه امنیت ملی تاکید فراوان دارد. شاید اصطلاح رمان امنیتی به همین دلیل برابرسازی شده است. کارتل‌های مواد مخدر، عملیات تروریستی، گروگان‌گیری، فسادهای اقتصادی و سیاسی بزرگ، جعل پول در مقیاس کلان، همه و همه می‌توانند مضامینی باشند که در رمان تریلر کاربرد دارند. شاید سوال شود رمان تریلر درواقع همان رمان جنایی است که در آن هیجان بیشتری وجود دارد؟ ظاهر امر همین است. حتی برخی منتقدان و نظریه‌پردازان حوزه ادبیات ژانر، رمان تریلر را زیرمجموعه رمان جنایی می‌دانند اما درواقع رمان تریلر تفاوت‌های بنیادینی با رمان جنایی دارد. رمان جنایی بر اصل جنایت تمرکز دارد و جنایت لزوما مساوی با قتل نیست. سرقت، اخاذی و مواد مخدر در سطح خرد هم می‌توانند موتور محرکه رمان جنایی باشند اما در رمان تریلر قتل، جزء جدایی‌ناپذیر آن است. بماند که این قتل‌ها در رمان تریلر، در مقیاس ملی اهمیت دارند. حال ممکن است مقتول سیاستمداری شناخته شده، هنرمندی پرطرفدار یا کنشگری معروف باشد یا حتی فردی عادی که با قتلش قرار است یک راز مهم تحت تاثیر قرار بگیرد. مقیاس ملی و بین‌المللی چیزی است که زمانه و زمینه داستان تریلر را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد و بر جذابیت آن می‌افزاید. مبارزه با مواد مخدر برای مخاطبان همیشه جذاب است اما اینکه نویسنده مخاطب را از میان خرده‌فروشان مواد مخدر به دل کارتل‌ها و گروه‌های مواد مخدر ببرد- آنها که حتی کشورهایی را تحت سلطه خود دارند- جذابیتی بسیار بیشتر دارد.
عنصر هیجان که پیش از این به آن پرداخته شده است وجه دیگری است. رمان‌های جنایی برخی اوقات، فضایی آرام دارند، مانند برخی آثار آگاتا کریستی، نویسنده معروف انگلیسی قرن بیستم. اما رمان تریلر بدون هیجان، امکان‌پذیر نیست. این هیجان، هم در ریتم و تمپوی درونی داستان است و هم در کنش و واکنش شخصیت‌های داستان. ژانر تریلر با پایان جنگ جهانی دوم و آغاز جنگ سرد، رنگ‌وبوی جدیدی گرفت. گرچه یکی از تریلرنویسان معروف آمریکایی که نقش پررنگی در جذابیت این ژانر داشت فعالیت‌هایش را از دهه سوم قرن بیستم شروع کرد. جنگ سرد و فضای جاسوسی آن، موج ضداستعماری و استقلال‌خواهی آن در نقاط مختلف دنیا، کودتاهای فراوان که از سوی بلوک غرب و شرق حمایت می‌شد و جهانی شدن بر رونق روزافزون رمان تریلر افزودند. البته در ایران به‌خاطر بی‌توجهی بنیادین جریان روشنفکری به ادبیات ژانر، این ژانر هم در کنار بسیاری ژانرهای دیگر، چندان مورد توجه نگرفت. اما همان‌طور که در ابتدای این یادداشت به آن اشاره کردم، تب‌وتابی که طی 20 سال اخیر در کشورمان شاهد بودیم، یکی از عوامل علاقه به این ژانر بود. در کنار آن، آشنایی بیشتر نسل جدید نویسندگان ایرانی با فضای رمان جهانی، باعث شد که ژانر تریلر هم مخاطبان بیشتری پیدا کند. تشنگی روزافزون مخاطب ایرانی برای خواندن داستان‌هایی با حس‌وحال ایرانی در چنین فضایی باعث شد که چندین و چند نویسنده به سراغ این ژانر بیایند.
متاسفانه ژانر تریلر ایرانی، نتوانسته علی‌رغم اقبالی که به آن شده است، آثار درخوری برای مخاطب ایرانی تدارک ببیند. از یک‌سو منابع مناسب در این زمینه ترجمه یا تدوین نشده است و از سوی دیگر اساتید حوزه داستان نیز به آموزش جدی و هدفمند ژانر، خصوصا ژانر تریلر اهتمام کافی نداشته‌اند. امید است با برگزاری کارگاه‌های مناسب و ترجمه و تدوین کتاب‌های مناسب در این زمینه، روند رو به رشد رمان تریلر ادامه‌دار باشد.
حال با در نظر گرفتن همه این نکات و اهمیت روزافزون تاسیس تریلر بومی، انتشارات بین‌المللی جمال تصمیم گرفته است اولین دوره آموزشی رمان تریلرنویسی را برگزار کند. این دوره که از دهه سوم آذر آغاز می‌شود و تا اواخر سال ادامه دارد، با تدریس استاد نیما اکبرخانی (برگزیده جایزه جلال آل‌احمد) برگزار خواهد شد و برگزیدگان نهایی‌اش وارد فرآیند عقد قرارداد و نگارش اثر خواهند شد.