خطر کلنگی شدن پیام‌رسان‌های داخلی

فرهیختگان: این سوال که چرا شبکه‌های اجتماعی و بومی در کشورهای شرق آسیا مورد توجه و اقبال مردم قرار می‌گیرند و محدودیت‌های اعمال‌شده در برخی پیام‌رسان‌های اجتماعی در این کشورها مثل چین منجر به مختل شدن فعالیت و اعتراض مردم نمی‌شود، موضوعی است که شاید بعد از اعمال محدودیت‌ها و تلاش برای جایگزین کردن پیام‌رسان‌های بومی به جای پیام‌رسان‌های خارجی در کشور مورد توجه قرار گرفتند. امری که نگاهی به فعالیت و اقدامات این پیام‌رسان‌ها نشان می‌دهد که میزان توسعه آنها به‌حدی بوده که حتی پیش از اعمال محدودیت‌ها، با رسانه‌های اجتماعی خارجی رقابت می‌کردند و کاربران خود را داشتند. برای بررسی گسترش این پیام‌رسان‌ها و پیشرفت آنها با عمادالدین پاینده، پژوهشگر اقتصاد دیجیتال گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.

در چین 5 رسانه اجتماعی با میانگین 300میلیون کاربر فعال وجود دارند
عمادالدین پاینده پژوهشگر آزمایشگاه داده و حکمرانی با اشاره به اینکه براساس تحقیقات، به‌ندرت کشورها موفق به ایجاد اکوسیستم بومی پیام‌رسان‌ و رسانه اجتماعی و تهدید سهم بازار جایگزین‌های آمریکایی در این زمینه شده‌اند و عمده مثال‌های این حوزه مربوط به شرق آسیا یا روسیه است، گفت: «کشور روسیه چند رسانه اجتماعی معروف دارد اما معروف‌ترین آن وی‌کی است که طبق شواهد و مشاهدات عینی از زیست مجازی کاربران روس می‌توان استنباط کرد. استقبال و کاربری این رسانه اجتماعی حتی نسبت به تلگرام هم بیشتر است. درکشور چین حداقل پنج رسانه اجتماعی با کارکرد پیام‌رسانی فعال هستند که میانگین کاربران فعال هر کدام بیش از۳۰۰ میلیون است. به‌طور مثال رسانه اجتماعی وی‌چت که طبق آخرین آمارها حدودا یک میلیارد و 400 میلیون کاربر فعال دارد، رسانه اجتماعی علی‌پی و رسانه اجتماعی دوئین که همان نسخه چینی تیک‌تاک است که در ایران و جهان می‌شناسیم، فعالیت می‌کنند اما نسخه‌ای که در چین وجود دارد به اسم تیک‌تاک فعالیت می‌کند. همان‌طور که نسخه‌ای که از وی‌چت می‌شناسیم در جاهایی غیر از چین و در کشورهای دیگر به اسم وی‌چت شناخته می‌شود. در خود چین به اسم وی‌سین(Weixin) فعالیت می‌کند. چند پیام‌رسان دیگر از جمله کیوکیو نیز در چین به همین اسم فعالیت می‌کنند. در کل دست‌کم پنج رسانه‌ اجتماعی فعال با قابلیت پیام‌رسانی و با کاربر انفعال در چین وجود دارد و رقابت آنها بر سر سهم بازار بیشتر با حرارت دنبال می‌شود.»
پاینده درخصوص تجربه اکوسیستم پیام‌رسان‌ها و رسانه‌های اجتماعی در ژاپن و کره‌جنوبی گفت: «در کره حداقل چهار رسانه اجتماعی قدرتمند و پرمخاطب با قابلیت پیام‌رسانی فعال هستند که از مهم‌ترین آنها می‌توانیم به کاکائو، دام(Daum)، وی‌ورس(Weverse) و نیور(Naver) اشاره کرد. برای نمونه یکی از شرکت‌های فعال در این اکوسیستم نیور است که اصالتا موتور جست‌وجو بوده و بعدا به‌تدریج خدمات خود را گسترش داد. می‌توان گفت این موتور جست‌وجو خاستگاه ژاپنی دارد اما در کره خیلی مورد اقبال قرار گرفته است. رسانه اجتماعی کاکائوتاک، رسانه‌ای است که در سال‌های اخیر در کره با استقبال فوق‌العاده‌ای همراه بوده است. به این علت که هم پلتفرم رسانه اجتماعی اصلی این کشور است، هم بستر تماس تصویری و صوتی دارد و هم تعاملات اجتماعی مثل گروه، کانال و چیزی شبیه به اکسپلور اینستاگرام و حتی بازارگاه خرده‌فروشی دارد و در واقع در مسیر تبدیل شدن به یک سوپراپلیکیشن موفق شرق آسیایی قرار دارد. از جمله رسانه‌های اجتماعی موفقی که می‌شناسیم مربوط به این کشورهای چین، روسیه و کره است.»

رسانه‌های اجتماعی چین، قدرت جذب کاربران را دارند حتی در زمانی که شبکه‌های اجتماعی خارجی فیلتر نیستند
این کارشناس اقتصاد دیجیتال با بیان اینکه تعیین میزان اقبال و استقبال این کشورها به رسانه‌های اجتماعی بومی، بسته به شرایط و زمینه‌های اجتماعی و سیاسی پاسخ متفاوتی دارد، توضیح داد: «به‌طور مثال درمورد کشور چین تصور رایج این است که چینی‌ها بلافاصله بعد از اینکه یک رسانه اجتماعی یا پیام‌رسان، محبوبیت عمومی و قابل‌توجه بین کاربران چینی پیدا می‌کند سریعا دسترسی به آن را محدود می‌کنند و در مقابل گزینه‌های مشابه و اپلیکیشن‌های جایگزین ارائه می‌کنند. این تصور بسیار اشتباه است؛ چراکه شواهد میدانی که از چین در دسترس است و مطالعه دقیقی که روی تاریخچه توسعه و فعالیت اپلیکیشن‌های رسانه اجتماعی در چین انجام شده بیانگر این است که رقابت به‌عنوان یک اصل بسیار مهم و مکانیسم رقابت داخلی در چین بسیار قوی، قدرتمند و سیستماتیک دنبال می‌شود و با نظارت همه‌جانبه دولت صیانت می‌شود. به‌علاوه نقش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی(FDI) در توسعه زیرساخت‌ها و بنیان‌های اقتصاد دیجیتال چین که به ظهور و توسعه این پلتفرم‌های پیش‌رو و رقابت‌پذیر انجامیده است را نمی‌توان نادیده گرفت. به‌طور مثال در سال 2015 که هنوز پیام‌رسان واتساپ در چین از دسترس خارج نشده بود چیزی در حدود یک میلیارد کاربر چینی از آن استفاده می‌کردند درحالی‌که چهار پیام‌رسان رقیب دیگر برای این اپلیکیشن آمریکایی در چین وجود داشت که هر کدام از آنها به اندازه حداقل یک‌سوم کاربران واتساپ، کاربر فعال داشتند.» پاینده در ادامه به این موضوع اشاره کرد که رسانه‌های بومی چین قدرت جذب کاربران، حتی در زمانی که شبکه‌های اجتماعی فیلتر نیستند را دارند و توضیح داد: «این استراتژی و رقابت داخلی برای چینی‌ها به اندازه‌ای مهم است که حتی در درون یک هلدینگ هم در رقابت صیانت می‌کنند به این معنا که اپلیکیشن «کیوکیو» و اپلیکیشن «وی‌چت» هر دو به هلدینگ تعلق دارند و در این هلدینگ اگر سال 2015 و حتی الان را هم بررسی کنید بین دو محصولی که هر دو به یک هلدینگ تجاری تعلق دارند رقابت جدی وجود دارد. می‌توان این‌طور جمع‌بندی کرد که مکانیسم رقابت داخلی در کنار حمایت‌گرایی و مساله‌محوری که از محصولات داخلی در چین می‌بینیم، اتفاق می‌افتد. پس نمی‌شود با یک نگاه صفر و صدی این‌طور جمع‌بندی کرد که تمام محصولات مجازی غیرچینی فیلتر می‌شوند و دسترسی به آنها محدود می‌شود و نمونه‌های مشابه پیدا می‌کند؛ چراکه آن چیزی که در چین اتفاق می‌افتد محصولات رقابت‌پذیر قدرتمند داخلی است که توان جذب کردن و به دست آوردن کاربران را حتی در زمانی که نمونه‌های خارجی فیلتر نیستند، دارند؛ یعنی از این قدرت و ظرفیت برخوردارند. پس این کاملا موضوع را با تصور و فهم رایجی که در مورد چین وجود دارد، متفاوت می‌کند.»

ادامه مطلب را اینجا بخوانید.