چفیه؛ فرم روشنفکری متعهد در اروپا

زهرا طیبی، خبرنگار گروه نقد روز: فلسطینی‌ها این کار را خوب بلدند، شاید هم اقتضای مبارزه است که نمادسازی می‌کند تا علاوه‌بر مبارزه و مقاومت، حرف و اعتراضش را با نمادها، تصاویر و پرچم‌ها بگوید. این موضوع برای مردم فلسطین که نزدیک به 75 سال است که برای آزادی سرزمین‌شان مبارزه می‌کنند، خیلی پررنگ‌تر دیده شده است. فلسطینی‌ها هرچیزی که این موضوع را به جهان یادآوری کند خاکی که صهیونیست‌ها آن را اشغال کردند، هنوز سرزمین آنهاست و خواهد بود را تبدیل به نماد مبارزه‌شان می‌کنند. تفاوت نمی‌کند این نماد هندوانه‌ای باشد که در زمین‌هایشان آن را کشت می‌کنند یا پرچم فلسطین یا حتی کوفیه‌هایی که بیشتر اعراب بر سر می‌کردند.

میوه‌ای که نماد مقاومت شد
در جریان جنگ شش‌روزه 1967 که صهیونیست‌ها کرانه باختری و غزه را تصرف کرده بودند برافراشتن پرچم فلسطین ممنوع شده بود، طبیعی بود که این امر تلاشی بود در جهت فراموش شدن ملیت و کشوری به نام فلسطین، مردم اما در خیابان‌ها و در عبور و مرورهای خود یا چند هندوانه به دست می‌گرفتند یا تصاویر هندوانه را روی پارچه‌ها می‌کشیدند و دست می‌گرفتند. این امر به این خاطر بود که هم ترکیب رنگ‌های هندوانه به رنگ‌های پرچم فلسطین نزدیک بود، هم کشور فلسطین به تولید هندوانه‌های خوب و مرغوب معروف بود و آن را به کشورهای مختلف صادر می‌کرد و استفاده از آن این را یادآوری می‌کرد این سرزمین پیش از وجود صهیونیست‌ها نامش فلسطین بوده است. استفاده از این نماد در خیابان‌ها و شهرها آنقدر برای صهیونیست‌ها گران تمام شد که استفاده از تصاویر هندوانه یا حتی در دست گرفتن یک تکه هندوانه در خیابان‌ها هم ممنوع شد. هندوانه به نماد غرور ملی فلسطینی‌ها تبدیل شد و این نماد در آثار هنری هنرمندان فلسطینی نمود پیدا کرد.

نماد محبوب مقاومت در جهان
در دهه 1960 یاسر عرفات، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین عموما با چفیه‌ای عربی که بر سر داشت در رسانه‌ها و محافل جهانی حضور پیدا می‌کرد. شاید از همان زمان بود که نوع خاص این چفیه عربی مورد توجه رسانه‌ها و افکار عمومی قرار گرفت اما چند سالی جلوتر و در جریان انتفاضه مردم فلسطین، تصویر پرتکراری که در رسانه‌ها منتشر می‌شد، جوانانی بودند که صورت‌هایشان را با چفیه‌هایی بسته بودند و به سمت تانک‌ها و سربازان اسرائیلی، سنگ پرتاب می‌کردند. چفیه‌ها پوششی بودند که در بیشتر کشورهای عربی استفاده می‌شدند و یکی از لباس‌های سنتی عرب‌ها بودند که بیشتر توسط مردها مورد استفاده قرار می‌گرفت. بیشتر کشاورزان فلسطینی از این روسری سنتی استفاده می‌کردند، گاهی سجاده نمازشان بود، گاهی سفره‌ای که روی آن غذا می‌خوردند و گاهی برای درامان‌ماندن از آفتاب آن را روی سر می‌انداختند. البته طرح‌های این لباس سنتی در میان کشورهای عربی تفاوت‌هایی داشت. اما فلسطینی‌ها همین لباس سنتی، چفیه یا همان کوفیه را به نماد مقاومت مردم فلسطین در مقابل تصرف سرزمین تبدیل کردند. در دهه 1930 در جریان اعتراض اعراب به اقدامات صهیونیست‌ها فرمانده معترضان گفت که همه معترضان کوفیه بپوشند، این امر منجر شد استفاده از این چفیه در میان فلسطینیان رواج زیادی پیدا کند. اما این نماد پس از دهه 30 و 60 در دوران انتفاضه بیش از گذشته به یکی از نمادهای مقاومت فلسطین تبدیل شد تا آنجا که اگر نامی از مردم فلسطین و مبارزه آنها برای وطن برده می‌شد کوفیه در کنار پرچم فلسطین قرار می‌گرفت. اما کوفیه صرفا به نماد مقاومت برای مردم فلسطین محدود نماند. محبوبیت آن افزایش پیدا کرد و گویی جای خود را به نماد مقاومت در جهان داد و حتی پایش به مد هم باز شد. در دهه 1990 و 2000 یعنی در اوج درگیری‌های انتفاضه کوفیه تبدیل به یک کالای محبوب مد شد.

مقاومت دوباره در صدر توجه
گذر از روزهای انتفاضه اما کم‌کم این نمادها را در میان افکار عمومی جهان به دست فراموشی سپرد. شاید همچنان گروه‌ها و نهادهایی بودند که از مقاومت فلسطین حمایت می‌کردند و تحریم و شناسایی برندهای حامی اسرائیل را مورد توجه قرار می‌دادند. اما حتی در جهان اسلام نیز مقاومت در حال تبدیل شدن به موضوعی بود که مربوط به سال‌های گذشته است و دیگر دوران آن گذشته است. آغاز عملیات طوفان ‌الاقصی اما ورق را جور دیگری برگرداند. در تمام این سال‌ها فلسطینی‌ها در تمام مجامع بین‌المللی و در هرفضایی که می‌توانست صدای آنها را به جهان برساند از این نمادها استفاده می‌کردند. حضور دانشجوی فلسطینی با کوفیه در جشن فارغ‌التحصیلی و در حضور شخصیت‌های سیاسی که از صهیونیست‌ها حمایت می‌کردند نشان می‌داد آنها اجازه نخواهند داد نمادهای مبارزه‌شان یا اصلا ملیت‌شان به فراموشی سپرده شود و این را در فضای بین‌المللی فریاد می‌زدند. حالا و همزمان با آغاز عملیات طوفان ‌الاقصی و فارغ از آنچه که در میدان جنگ اتفاق می‌افتد به نظر می‌رسد فلسطینی‌ها در یادآوری دوباره این نمادها و شناساندن آن به جهان تا اینجا پیروز میدان هستند. اگر واکنش منفی افکار عمومی نسبت به کشتارها و وقایعی که در نوار غزه توسط خبرنگاران فلسطینی روایت می‌شود را کنار بگذاریم آنچه مهم است نوع کنش و مواجهه فلسطینی‌ها با این کشتارها و حملات است، اینجا نیز پای مقاومت و نمادهای مقاومت وسط می‌آید، برگزاری نشست خبری رئیس بیمارستان در میان کشته‌های بیمارستان المعمدانی، فریادهای مقاومت پدرومادری که فرزندان‌شان در حملات صهیونیست‌ها به شهادت رسیدند، حتی دیدن تصویر یکی از کادرهای درمان بیمارستان وقتی فرزندش را در میان شهدای بیمارستان می‌بیند تاثیر قابل‌توجهی بر افکار عمومی جهان می‌گذارد.

کوفیه در بازارهای اروپا
این روزها زیر پوست حملات صهیونیست‌ها حمایت آمریکایی‌ها از اسرائیلی‌ها نشان می‌دهد اتفاق قابل‌توجهی در حال وقوع است. آمارها نشان می‌دهد فروش اجناس و محصولاتی که با طرح کوفیه تولید می‌شود در کشورهای اروپایی افزایش قابل‌توجهی پیدا کرده است. برمبنای آماری که واشنگتن‌پست منتشر کرده میزان فروش کوفیه افزایش قابل‌توجهی پیدا کرده است و بیشترین میزان فروش به کشورهای مثل فرانسه، ایسلند، گینه‌نو اختصاص داشته است. صاحب یکی از برندهای تولیدی کوفیه گفته از آغاز عملیات طوفان الاقصی و تنها در ماه اکتبر بیش از 18هزار کوفیه به فروش رسیده است. امری که نشان می‌دهد فلسطینی‌ها یکی از مولفه‌‌های اصلی جنگ، یعنی تاثیر بر افکار عمومی را به‌خوبی انجام دادند و در آن موفق ظاهر شدند، امری که در نسل جوان فلسطینی و به‌خصوص بعد از جنگ‌های انتفاضه، توجه جدی‌تر و بیشتری به آن شد. بر همین اساس یکی دیگر از عواملی که منجر به افزایش استفاده کوفیه در کشورهای اروپایی شده است، به تبلیغ و شناساندن این نماد از جانب فلسطینی‌ها در کشورهای اروپایی اختصاص دارد و به هر طریقی سعی می‌کند تا نماد و ملیت فلسطین به فراموشی سپرده شود، حالا و در میانه جنگ غزه استفاده بخش زیادی از مردم اروپا از کوفیه می‌تواند نقش موثری برای جلوگیری از این نماد داشته باشد. برای مثال در کشور هلند، طرفداران مقاومت ضمن ترویج و تبلیغ استفاده از کوفیه به فروش چفیه و محصولات تولیدی آن پرداختند که البته با استقبال مردم نیز مواجه شده است. در کنار استفاده از کوفیه در فضای مجازی و در آثار هنری که با موضوع مقاومت تولید می‌شود، در حال تبدیل کردن کوفیه به یکی از نمادهای مقاومت در جهان است.

کوفیه ممنوع!
از ابتدای درگیری‌ها در غزه واکنش مردم و افکار عمومی در اروپا و آمریکا مورد توجه زیادی قرار گرفت، امری که از اعتراض مردم نسبت به سیاست دولت‌ها در حمایت از اقدامات صهیونیست‌ها حکایت داشت. در میان تمام تجمع‌کنندگان و در کنار شعار Free Plastineکوفیه‌هایی که در دست و شانه‌های تجمع‌کنندگان حضور داشت نیز جلب توجه می‌کرد. حتی بعد از آنکه دانشگاه هاروارد، برگزاری تجمع در این دانشگاه را ممنوع کرد، دانشجویان کوفیه‌ها را روی دوش انداختند و شعارها را پشت لپ‌تاپ‌هایشان نوشتند. موضوع قابل‌توجه این است که استفاده از کوفیه آنقدر رواج داشته که در برخی از کشورهای اروپایی برای استفاده از آن یا در دست گرفتن این نماد مجازات‌هایی در نظر گرفته شده است که البته به نظر می‌رسد به‌خاطر جو منفی که می‌تواند در فضای افکار عمومی ایجاد کند چندان رسانه‌ای نمی‌شود. بر مبنای آنچه واشنگتن‌پست منتشر کرده است در برلین و در همان روزهای آغازین عملیات طوفان الاقصی، آموزش‌وپرورش استفاده از کوفیه در مدارس و توسط دانش‌آموزان را ممنوع اعلام کرد. در فرانسه نیز یکی از تظاهرات‌کنندگان به‌خاطر استفاده از کوفیه در جریان تجمع مبلغی نزدیک به 140 دلار جریمه شده است. به نظر می‌رسد تاثیری که اقدامات و مبارزات فلسطینی‌ها در میان افکار عمومی اروپا گذاشته آنقدر قابل‌توجه است که گاهی بیش از اعتراضات در میان کشورهای جهان اسلام مورد توجه قرار می‌گیرد و حتی دولت‌ها را وادار می‌کند که برای کنترل این فضا دست به اعمال محدودیت حتی ممنوعیت استفاده از کوفیه بزنند.