گذشته تلویزیون باز هم برد

میلاد جلیل‌زاده، خبرنگار گروه فرهنگ: سریال «سرزمین مادری» که قبلا با نام سرزمین کهن شناخته می‌شد این روزها در حال پخش همزمان از تلویزیون و تلوبیون است. کاری که کمال تبریزی ۱۵ سال پیش وقتی هنوز فیلمسازی‌اش کاملا سرحال بود ساخت آن را شروع کرد، امروز درحالی پخش می‌شود که امروزه، زمانه و بسیاری از زمینه‌ها فرق کرده‌اند. هیچ‌کس حتی با فروش چاه نفت و همت تمام ریش‌سفیدان تئاتر و تلویزیون و سینما نمی‌تواند امروز این تعداد از ستاره‌ها را در یک مجموعه دور هم جمع کند و از همین رو مرور فهرست عوامل سرزمین مادری در سال ۱۴۰۲ به یاد ما می‌آورد در این ۱۰-۱۵ سال سینما و تلویزیون‌مان چه مسیر پرفرازونشیبی را طی کرده است. البته توجه داشته باشیم که بسیاری از این اسامی در زمانه خودشان هم پرآوازه بوده‌اند اما پروژه‌های بزرگ تلویزیون به قدری محبوب بود و خوب دیده می‌شد که همه آنها حضور در چنین پروژه‌هایی را فرصتی مغتنم برای دیده شدن در مقیاسی وسیع از یک‌سو و در قالبی آبرومند و هنرمندانه از سوی دیگر می‌دیدند. به هر حال ابتدایی‌ترین تحلیل‌ها راجع‌به نوع مواجهه مخاطبان با این سریال، در حال و هوای همان دوره‌ای که ساخته شد قابل تحلیل است. فصل اول کار ۱۷ قسمت است و مدتی طول می‌کشد تا قصه کاملا راه بیفتد و خودش را جا بیندازد. این شیوه، کاملا مطابق با شیوه کار سریال‌های بزرگ همان دوران است که چند قسمت ابتدایی‌شان درحقیقت اورتور بود و برگ‌های اصلی جذابیت را رو نمی‌کرد تا همه مخاطبان جمع شوند و پای تلویزیون بنشینند. این در حالی است که عصر سریال‌های شبکه نمایش خانگی بعضی از این مناسبات را یکسره تغییر داده است. سریال‌ها در فصول ۱۰ تا ۱۵ قسمتی ارائه می‌شوند و اکثر اوقات در همان یک فصل به پایان می‌رسند. گاهی هم با مینی‌سریال‌های ۵ یا ۶ قسمتی طرفیم. همه این آثار هم در همان قسمت ابتدایی چنان ضربه اصلی را می‌کوبند که مطمئن شوند مخاطب را از سایر رقبای پرتعدادشان ربوده‌اند. پخش هفتگی یک سریال در چنین شرایطی است که می‌تواند با پیگیری مخاطبان همراه شود و یک سریال ۵۰ قسمتی را باید به‌طور شبانه پخش کرد یا لااقل یک شب در میان. اینها مسائلی است که به دلیل تاخیر ۱۰ ساله در پخش این سریال ایجاد شده‌اند.
امروز با افسوس می‌شود گفت اگر این حواشی برای سرزمین مادری پیش نمی‌آمد و سر وقت خودش روی آنتن می‌رفت، حالا شاید بازپخش آن مثل جومونگ و یوسف پیامبر و امثال آن بسیار پرمخاطب می‌شد؛ شاید حتی بیشتر از مخاطبان امروزش. در هر حال وقتی می‌خواهیم سریال سرزمین مادری را بررسی کنیم، بد نیست به سرنوشت فرامتن عجیبی که از سر گذرانده هم نگاهی بیندازیم و از یاد نبریم که ظرفیت‌های تماشایی آن بیشتر از آنچه که امروز به نظر می‌رسد، بوده‌اند. هنوز هم اگر دقت کنیم غیر از مجموعه‌هایی که بازپخش آثار سال‌های پیش بوده‌اند، بهترین و پرمخاطب‌ترین کار تلویزیون در این روزها سریال سرزمین مادری است. کاری قصه‌گو که برای کارگردانی‌اش هم مایه گذاشتند و در پس آن مطالعات تاریخی مناسبی وجود داشته؛ هرچند هم به روند قصه، هم کارگردانی کار و هم پس‌زمینه سیاسی و تاریخی‌اش می‌توان نقدهایی داشت.

برای خواندن متن کامل گزارش، اینجا را بخوانید.