فرهیختگان: این روزها آلودگی علاوه‌بر تهران، کرج، اصفهان و اهواز، مشهد را نیز درگیر خود کرده است. طبق نقشه‌های سامانه پایش کیفی هوای کشور روز گذشته 9 کلانشهر درگیر آلودگی بالای هوا بوده‌اند که کلانشهرهای مذکور با وضعیت ناسالم (شاخص بین 151 تا 200) و سایر کلانشهرها با وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس قرار داشته‌اند. گزارش‌های رسمی حکایت از آن دارد که در تهران و برخی از کلانشهرها سهم منابع متحرک حول و حوش 60 درصد و سهم منابع ثابت 40 درصد است. البته این موضوع محل بحث و اختلاف است و هر ساله برخی از مسئولان نسبت به افزایش مصرف مازوت در نیروگاه‌ها و صنایع اعتراض می‌کنند و سهم بیشتر آلایندگی را به منابع ثابت می‌دهند. برخلاف این ادعا، مسئولان دولتی معتقدند نباید بدون آمار و ارقام حرف زد و ادعاها در‌خصوص نقش مازوت‌سوزی را رد می‌کنند. این دعواها همچنان ادامه داشته و مرکز پژوهش‌های مجلس نیز گزارش رسمی سازمان محیط‌زیست را که توسط جمعی از دانشگاه‌های کشور تهیه شده، دارای نقص اساسی می‌داند. درمجموع آمار و ارقام و اظهارات مختلف چندان تناسبی با هم نداشته و این موضوع سبب شده است کسی آلودگی هوا را گردن نگرفته و بحران آلودگی هوا در کلانشهرها و به‌ویژه تهران به یک موضوع تاریخی ماندگار تبدیل شود.

رکوردشکنی روزهای ناسالم
براساس گزارش شهرداری تهران که با عنوان «ویژه‌نامه سی‌امین سالگرد تاسیس شرکت کنترل کیفیت هوا» منتشر شده، تعداد روزهای ناسالم (شاخص کیفیت هوا بین 151 تا 200 واحد باشد) از 15 روز در سال 1380 و 21 تا 24 روز در سال‌های 1381 تا 1382 به 24 روز در سال 1389 رسیده و این تعداد در سال‌های 1391 و 1392 نیز 12 روز بوده است. بین سال‌های 1393 تا 1398 تعداد روزهای ناسالم تهران به 5 تا 8 روز رسیده و این تعداد در سال 1399 به 16 روز، در سال 1400 به 6 روز و در سال 1401 این تعداد به 34 روز رسیده است. طی این مدت تعداد روزهای پاک تهران نیز از 4 و 8 روز در سال‌های 1381 به 36 روز در سال 1385 و به 3 روز در سال‌های 1390 و 1391 رسیده و این تعداد در سال‌های 97 و 98 به 28 و 29 روز رسیده و در سال 1400 و 1401 تنها 2 و 3 روز پاک بوده است.

متهمان آلودگی هوا
انتشار آلاینده‌هایی که انسان پدید می‌آورد به دو دسته ساکن و متحرک تقسیم می‌شوند. منابع متحرک یا وسایل نقلیه خودروهای سواری شخصی، تاکسی‌ها، موتورسیکلت‌ها، مینی‌بوس‌ها، اتوبوس‌های سرویس و شرکت واحد و خودروهای باری سبک و سنگین را شامل می‌شود. منابع ثابت نیز به پنج دسته اصلی شامل صنایع خانگی و تجاری، تبدیل انرژی نیروگاه و پالایشگاه‌ها و پایانه‌های مسافربری (فرودگاه مهرآباد، ایستگاه راه‌آهن و پایانه‌های اتوبوس درون‌شهری و جایگاه‌های عرضه سوخت بنزین) تقسیم می‌شوند. گزارش مدیریتی فهرست انتشار آلاینده‌های هوای کلانشهرهای کشور که سازمان حفاظت محیط‌زیست تهیه کرده، سیاهه انتشار آلاینده‌های مختلف گازی و ذرات معلق را محاسبه کرده است. طبق محاسبات سازمان محیط‌زیست، درصد آلاینده‌های گازی از منابع متحرک از ۴۸ درصد در شهر کرج و 61 درصد در تهران تا ۶۹ درصد در شهر اهواز متغیر بوده است. همچنین درخصوص آلاینده‌های گازی اغلب کلانشهرهای کشور به جز شهر کرج و اصفهان منابع متحرک نقش مهم‌تری دارند. درخصوص انتشار ذرات معلق در سه کلانشهر تبریز، تهران و اهواز منابع متحرک نقش مهم‌تری دارند درحالی‌که در بقیه کلانشهرها منابع ساکن نقش کلیدی را ایفا می‌کنند. طبق این گزارش، سهم نیروگاه‌ها، صنایع، پالایشگاه‌ها، پایانه‌های اتوبوس، منابع خانگی، اداری و تجاری و راه‌آهن و فرودگاه در مجموع 39 درصد بوده که سهم سه بخش اول یعنی صنایع، نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها در شهر تهران 34 درصد است.

داده‌هایی که ناقص است!
آنطور که گفته شد، گزارش‌های رسمی منبع آلاینده را 61 درصد منابع متحرک (خودروها و موتورسیکلت) و 34 درصد نیز منابع ثابت (اعم از نیروگاه‌ها، کارخانجات، خانگی و اداری و تجاری و... ) اعلام می‌کنند. در این خصوص تاکنون 3 سیاهه در سال‌های 1392 و 1396 توسط شهرداری تهران و فقط برای شهر تهران و در سال 1400 برای 8 کلانشهر ایران برای نخستین بار و بنا به درخواست سازمان حفاظت محیط‌زیست توسط جمعی از دانشگاه‌های کشور انجام شده است. در گزارش آخری همچون گزارش‌های قبلی متهم اصلی منابع متحرک و در مرتبه بعدی منابع ثابت ذکر شده است. این گزارش درحالی منتشر شده که مرکز پژوهش‌های مجلس در نقد خود به گزارش مذکور، نواقص آن را به شرح زیر بیان می‌دارد: 1- گزارش سیاهه منتشر شده برمبنای سال ۱۳۹۶ است. از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ به دلیل استفاده از سوخت‌های با گوگرد بالا و همه‌گیری بیماری کووید۱۹ می‌توان تغییرات زیادی در الگوی مصرف شهروندان و صنایع در نظر گرفت که مستقیما میزان انتشار آلاینده‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. با توجه به تغییر شرایط منابع تولید آلودگی در طول سال که به‌شدت بر کیفیت هوا تاثیرگذار است، وجود سامانه پویا برای سهم‌بندی ضروری است. به‌عنوان مثال نوع سوخت مصرفی نیروگاه‌ها در زمستان سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به مازوت و گازوئیل تبدیل شد و سهم منابع ساکن در تولید آلودگی کاملا تغییر کرد. 2 - مقادیر انتشار محاسبه شده توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست با مقادیر محاسبه شده قبلی توسط شرکت کنترل کیفیت هوا دارای نتایج نسبتا یکسانی در سهم‌های درصدی است و به نظر می‌رسد که کار جدی برای تصحیح نتایج تهران انجام نشده است. اما همان‌طور که در نمودار نیز آمده، طی سال‌های اخیر مصرف مازوت در نیروگاه‌های کشور روند افزایشی داشته است. این وضعیت به احتمال زیاد در صنایعی همچون سیمان نیز روند افزایش را تجربه کرده باشد. در این خصوص بررسی‌های «فرهیختگان» از گزارش‌های مصرف انرژی برخی شرکت‌های سیمانی نشان می‌دهد در سبد سوخت این شرکت‌ها آمار دقیقی از مصرف مازوت درج شده است. البته در شرکت‌های سیمانی اطراف تهران این موضوع قابل مشاهده نیست اما در سایر شرکت‌های استان‌ها به‌وضوح از عنوان مصرف مازوت در سبد سوخت نیروگاه‌ها و شرکت‌های سیمانی و مقادیر مصرف آن نام برده شده است.

ادامه مطلب را اینجا بخوانید.