این ذرات را گردن بگیرید

زهرا طیبی، خبرنگار گروه نقد روز: این روزها برای تشخیص آلودگی هوای شهر شاید لازم نباشد، به میزان شاخص آلودگی هوا نگاه کنید. هوای غبارآلود خود گویای میزان آلودگی هوای آن است. موضوعی که به‌نظر می‌رسد در میان عدم اهتمام جدی مسئولان برای حل مشکل آلودگی هوا درحال تبدیل شدن به امری است که گویی تنها با مسکنی مثل تعطیلی مدارس تهران، تسکین مقطعی داده می‌شود. سوال همیشگی و شاید تکراری در سایه عدم اجرای قانون هوای پاک این است که علت اصلی آلودگی هوای کلانشهرها چیست؟ آیا در شهرهای بزرگی مثل تهران مازوت‌سوزی داریم؟

مسکن همیشگی؛ تعطیلی مدارس
آذر هرسال که شاخص آلودگی هوا در شهرهای مختلف کشور افزایش پیدا می‌کند، اظهارنظرها درباره میزان آلودگی هوای تهران، عدم اجرای قانون هوای پاک و کوتاهی دستگاه‌های مسئول در این حوزه ضریب پیدا می‌کند. این امر که طبق قانون 23 دستگاه به‌طور مستقیم و غیرمستقیم و 11 دستگاه به‌طور مستقیم در کاهش آلودگی هوای کلانشهرها وظیفه دارند، تقریبا تبدیل به قصه تکراری شده است که هر سال در رسانه‌ها بازتاب پیدا می‌کند و با گذر از روزهای سرد سال و کاهش میزان آلودگی تا سال آینده به فراموشی سپرده می‌شود. ناظر اصلی این قانون که رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست است نیز اقدام جدی برای مطالبه از دستگاه‌ها جهت اجرای درست قانون هوای پاک انجام نمی‌دهد. در این میان به‌نظر می‌رسد تنها راه‌حل مقطعی برای مدیریت آلودگی هوا در کلانشهرها تعطیلی مدارس و دانشگاه‌هاست؛ امری که شاید تاثیر قابل‌توجهی در کاهش میزان آلاینده‌ها نداشته باشد، حداقل سلامت دانش‌آموزان را بیش از این تهدید نمی‌کند. در میانه بالا رفتن دوباره آلاینده‌ها در کلانشهرها و بالا گرفتن دعواها برای پیدا کردن مقصر آلودگی هوا در کلانشهرها، سوال بی‌جوابی که همیشه در این برهه از سال مطرح می‌شود این است که در کلانشهرها مازوت‌سوزی وجود دارد؟

بالاخره مازوت‌سوزی داریم یا نه؟
چندی پیش بود که علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در پاسخ به این سوال که در زمستان در سطح کشور مازوت‌سوزی خواهیم داشت یا خیر، گفته بود: «نمی‌توانم قول بدهم در زمستان مازوت‌سوزی نداشته باشیم اما به‌عنوان مسئولی که وظیفه پیگیری این موضوع را برعهده دارم، این مساله را پیگیری می‌کنم. امیدوارم وزیر نیرو و وزیر نفت به‌عنوان متولی در تامین سوخت کمک کنند تا مشکلی نداشته باشیم.» پس از آن سوده نجفی، عضو شورای‌شهر تهران در جلسه شورای‌شهر درباره آلودگی هوای تهران گفت: «شهروندان بدانند که یکی از دلایل آلودگی هوای شهر تهران در شش‌ماه دوم سال مازوت‌سوزی و موارد این‌گونه است، اما متاسفانه به‌دلیل عملکرد بد شهرداری تهران به‌ویژه مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی در تبیین این موضوع اولین نهادی که در این روز‌های آلودگی هوا مورد انتقاد است، مدیریت شهری است و شهروندان خواستار حل این موضوع از سوی مدیریت شهری هستند.» بعد از صحبت‌های نجفی موج تازه‌ای از تکذیب‌ها از سوی دستگاه‌های مسئول مبنی‌بر اینکه در تهران مازوت‌سوزی وجود ندارد، به‌راه افتاد. مدیرعامل شرکت پخش فرآورده‌های نفتی اعلام کرد: «به هیچ عنوان، سوخت مازوت در نیروگاه‌های تهران و البرز مصرف نمی‌شود و وزارت نفت در این باره به تکلیف قانونی خود عمل کرده است و در همه کلانشهرها بنزین یورو توزیع می‌شود.» اما می‌توان گفت همچنان کیفیت بنزین توزیعی نامشخص است. مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و بهره‌برداری تولید شرکت برق حرارتی نیز گفت: «نیروگاه‌های تهران نزدیک به ۱۰ سال است که حتی یک لیتر مازوت هم دریافت نکرده‌اند.» سلاجقه اظهار داشت: «در موضوع سوخت مازوت بیشتر جنبه روانی آن برای مردم مطرح بوده است. نقشی را که مازوت در آلایندگی جوی دارد تا الان مشخص نکرده‌ایم. در اولین فرصت این اتفاق می‌افتد اما فعلا در اطراف شهر تهران مازوت‌سوزی نداریم.» بااین‌حال به‌نظر می‌رسد دعوا درمورد مازوت‌سوزی در تهران، همچنان ادامه دارد و مسئولان مربوط صرفا به تکذیب یا متهم کردن دستگاه‌ها در این رابطه می‌پردازند و تاکنون پاسخ دقیقی به افکارعمومی درباره وجود سوخت مازوت در تهران داده نشده است.

آلاینده‌ای بدتر از مازوت!
خودروهای فرسوده، سوخت بی‌کیفیت، نیروگاه‌هایی که مازوت تولید می‌کند، اینها دلایل و عوامل مختلفی هستند که درباره میزان و علت آلودگی هوا در تهران ارائه می‌شوند. بر همین مبنا و در میانه اختلاف‌نظرها درباره علت اصلی آلودگی‌ هوای تهران، نامه‌ای که دبیر انجمن خودروسازان به مدیرعامل شرکت پالایش و پخش فرآورده‌ای نفتی ایران در 30 آبان‌ماه نوشته بود، مورد توجه قرار گرفت. دبیر انجمن خودروسازان در این نامه از پایین بودن کیفیت سوخت توزیعی گلایه می‌کند. در بخشی از این نامه آمده است: «علاوه‌بر مشکل اکتان پایین وجود مقادیر گوگرد بیش از حد استاندارد در بنزین نیز اثرات مخربی درطول عمر سیستم سوخت‌رسانی و عملکرد موتور و کاتالیست خواهد داشت... . با توجه به مشکلات عدیده مذکور ناشی از عدم تامین بنزین استاندارد و از طرفی نیاز ضروری کشور جهت کاهش مصرف سوخت و آلایندگی محیط‌زیست مستدعی است دستور فرمایید برنامه تامین و توزیع سراسری بنزین با استاندارد یورو ۵ و یورو ٦ را به این انجمن ارسال نمایید. ضمنا با توجه به اینکه توزیع گازوئیل یورو۵ و یورو ۶ با گوگرد PPM۵۰ نیز در سراسر کشور فراهم نبوده و مشکلات خودروهای دیزلی به‌مراتب بیشتر از خودروهای بنزینی است. لذا استدعا دارد دستور فرمایید برنامه تولید و توزیع گازوئیل سراسری با استاندارد یورو ۵ و یورو را نیز به این انجمن ارسال نمایید.» نعمت‌بخش در بخشی از این نامه، میزان استاندارد استفاده از گوگرد در سوخت گازوئیل را عدد PPM50 می‌داند امری که البته میزان بالای آینده‌ها در تهران نشان می‌دهد، میزان گوگرد موجود در هوای تهران ده‌ها برابر بیش از حد استاندارد است. سال گذشته بود که مدیرکل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، نسبت به وجود دی‌اکسید گوگرد در آلاینده‌های تهران اظهار نگرانی کرد و گفت: «بررسی آلاینده دی‌اکسید گوگرد در شهر تهران طی سال‌های گذشته نشان داده که عمدتا در نیمه دوم سال به‌دلیل افزایش شرایط سکون نسبی و پایداری جو، شاهد شرایط نامطلوب‌تری برای این آلاینده هستیم و افزایش غلظت آن، نشان‌دهنده تاثیر منابع غیرترافیکی در وقوع این رویداد است. تولید این آلاینده به‌علت استفاده از سوخت‌های پرگوگرد در منابع ثابت است.» افزایش میزان بالای دی‌اکسید گوگرد در هوای تهران، دقیقا به علت پایین بودن کیفیت سوخت تولیدی است، امری که سال‌به‌سال درحال افزایش است و به‌نظر می‌رسد علی‌رغم هشدارها و گلایه‌های متعددی که درباره پایین بودن کیفیت سوخت تولیدی مطرح می‌شود، اهتمام جدی از سوی مسئولان امر برای حل این مشکل وجود ندارد. این امر در کلانشهرهایی مثل تهران که میزان استفاده از خودرو و وسایل حمل‌ونقل بیشتر است، بیش از دیگر شهرها مورد توجه قرار می‌گیرد و اگر این را بپذیریم که در تهران صرفا مازوت‌سوزی وجود ندارد، می‌توان گفت وجود دی‌اکسید گوگرد در هوای تهران اگر به‌علت مصرف سوخت‌های بی‌کیفیت در تهران باشد هم به اندازه مازوت‌سوزی در شهر، آسیب‌زاست. گازی که در اثر سوخت بی‌کیفیت مثل گازوئیل تولید می‌شود، آنقدر سمی است که درصورت بارش باران در تهران نیز می‌توان گفت با پدیده باران‌های اسیدی مواجه خواهیم شد. بااین‌حال به‌نظر می‌رسد که همچنان اهتمام جدی از سوی دستگاه‌های ذی‌ربط، مثل وزارت نفت و وزارت نیرو برای اصلاح کیفیت سوخت وجود ندارد. با وجود اینکه طبق قانون هوای پاک، چند دستگاه و وزارتخانه در تامین سوخت استاندارد و یورو4 و یورو5 دخیل هستند اما همچنان کم‌کیفیت بودن سوخت تولیدی و مصرفی دستگاه‌‌های نقلیه را انگار کسی گردن نمی‌گیرد.