جشن خودکفایی کاغذ کتاب‌های درسی شروع یک مسیر است

محمدصادق علیزاده، روزنامه‌نگار: این عبارت سه‌کلمه‌ای به‌تنهایی حتما می‌تواند مایه خوشحالی باشد به‌خصوص اگر در مقام یک روزنامه‌نگار فرهنگی در جریان اتفاقات یک دهه اخیر باشی. کافی است عبارت «جشن خودکفایی کاغذ» یا به عبارت دقیق‌تر «جشن خودکفایی کاغذ کتاب‌های درسی» را بگذاریم جلوی دلارهایی که دستگاه عظیم و طویل آموزش‌وپرورش برای تولید میلیون‌ها جلد کتاب درسی هزینه می‌کرد. کدام کتاب؟! همین کتاب‌های درسی 9 ماه مصرف که بعد از اتمام سال تحصیلی، دانش‌آموزان شوت‌شان می‌کردند گوشه انبار. متوسط 15 میلیون دانش‌آموز را معیار بگیریم و برای هر دانش‌آموز 10 جلد کتاب متصور شویم تا قشنگ جا بیفتد چه حجم انبوهی از کاغذ باید وارد می‌شد.
اجمالا التفات دارید که این حجم عظیم کاغذ در قبال زیبایی یا باهوشی ملت ایران وارد نمی‌شود و برای این واردات باید به فکر دلار بود؛ دلاری که البته فقط صرف خرید خارجی کاغذ نمی‌شود و در این میانه باید سبیل وارداتچی و معامله‌جوش‌دهنده و فراری‌دهنده از تحریم و الخ هم جملگی چرب شوند. همه این هزینه‌ها برای کالایی که عمر مفیدش 9 ماه بود. گویی سرنوشت محتوم کتاب درسی آن است که وضع حمل نکرده باید سقط شود. حالا آن عبارت سه‌کلمه‌ای یا عبارت دقیق‌تر پنج‌کلمه‌ای «جشن خودکفایی کاغذ کتاب‌های درسی» را بگذارید جلوی فرآیندی که در این بند توصیف کردم. خوشحال نشدید؟!
بگذارید کیفور و مشعوف بودن‌تان را دوچندان کنم که با این کار حالا چرخ یک واحد تولیدی قرار است سریع‌تر بچرخد و لاجرم برای سرعت گرفتن این چرخ هم باید نیروی کار بیشتری صرف شود و یک ایرانی وطن‌پرست جز اینها چه از خدا می‌‌خواهد؟ اینها همه سمت زیبا و حظ‌آفرین ماجرایند. سمت دیگر ماجرا اما چند سوال و ابهام است که در ادامه همین فرآیند غرورآفرین و محظوظ‌کننده باید برایشان اندیشید. فکر کردن به این سوال‌ها باعث می‌شود که ارزیابی دقیق‌ و البته واقع‌تری از موفقیت بزرگ «جشن خودکفایی کاغذ کتاب‌های درسی» داشته باشیم و توقع‌مان را هم از آن واقعی‌تر کنیم.
جریان خودکفایی کاغذ در این مرحله بیش از همه آسیاب آموزش‌وپرورشی‌ها و در ادامه مطبوعاتی‌ها را خواهد چرخاند. هر دوی اینها در زمره آنهایی‌هستند که طالب کاغذ با عمر محدودند. نه کاغذ کتاب‌های درسی و نه عموم کاغذهای مطبوعاتی، عمر بالایی ندارند. قرار نیست در گوشه انبار یا کتابخانه یا کتابفروشی قرار گیرند و ماه‌ها و حتی سال‌ها عمر کنند. همین عبارات یعنی چرخاندن آسیاب ناشر جماعت که کتاب غیردرسی چاپ می‌کنند و رعایای معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ محسوب می‌شوند، احتمالا مسیر و راهکارهای دیگری می‌طلبد، کمااینکه در واقعیت هم این‌گونه است. در سال‌های گذشته که ناشران برای چاپ کتاب بعضا از خروجی خط تولید چوب و کاغذ مازندران استفاده می‌کردند پر بودند از گلایه‌های چاپخانه‌ها.
حسب اعلام ناشران، گویا خروجی چوب و کاغذ مازندران به‌دلیل نوع کاغذ تولیدی‌اش که کاغذ مطبوعاتی و کتاب درسی است، فاقد کیفیت لازم برای استفاده در ماشین‌‌های چاپی است که کتاب غیردرسی چاپ می‌کنند. دلیلش هم ظاهرا نوع و اندازه پرزی است که طبیعت این نوع کاغذ است؛ پرزی که البته برای ماشین‌های چاپ ایجاد مشکل می‌کند. اینجا دقیقا همان نقطه‌ای است که چاپ کتاب غیردرسی از چاپ مطبوعات و کتاب درسی جدا می‌کند. به‌عبارت دقیق‌تر نوع کاغذ مورد استفاده ناشران عمومی کیفیت و جنس متفاوتی از کاغذی را می‌طلبد که در چوب و کاغذ مازندران تولید می‌‌شود. نفس این موضوع یعنی خط تولید و فناوری مورد نیاز، خط تولید و فناوری متفاوتی از فناوری و خط تولیدی است که کاغذ مطبوعاتی یا درسی تولید می‌کند. به‌خصوص درمورد تجهیزات و ساختار واحد چوب و کاغذ مازندران که عمر مفید خود را طی کرده و محتاج به‌روزرسانی هستند. اینجا احتمالا همان‌ گلوگاهی است که مدیرعامل این کارخانه در مراسم روز گذشته هم اشاره ظریفی به آن کرده که اگر‌ مشکلات‌شان در بخش انرژی و به‌روزرسانی تجهیزات حل شود، تولیدشان افزایش یافته و بخش‌های دیگری از نیاز کشور را تامین خواهند کرد. این همان مشکلی است در واحد کاغذ پارس، دیگر واحد باسابقه تولیدی کشور با آن مواجهیم. خط تولید و فناوری این واحد به‌عنوان قدیمی‌ترین واحد تولیدی کاغذ تحریر کشور مربوط به نیم‌قرن قبل است و به‌روزرسانی فناورانه آن فعلا در گیر و بند اختصاص تسهیلات باقی مانده. به‌جز واحدهای قدیمی که هنوز با مشکلات ناشی از قدیمی و فرسوده بودن فناوری خط تولید خود دست‌وپنجه نرم می‌کنند، واحدهای جدیدتر تولیدی مانند واحدی که قرار است در استان فارس به بهره‌برداری برسند از ابتدا با فناوری و تکنولوژی روز بالا آمده و طبعا درصورت طولانی نشدن بهره‌برداری دردسرهای راکد و فرسوده شدن را ندارند.
این واحد اخیر قرار است باکیفیت‌ترین کاغذ ایرانی را تولید کند. نکته جالب‌توجه آنکه خوراک اصلی‌اش برای تولید، استفاده از کاغذهای بازیافتی است. به‌عبارت بهتر، کاغذ بازیافتی به جای آنکه برای مصارف صنعتی مورد استفاده قرار گیرد مجددا وارد چرخه تولید تحریر می‌شود. البته ناگفته نماند که این واحد فناورانه هنوز به مرحله بهره‌برداری تولید کاغذ تحریر و چاپ نرسیده. راه‌‌اندازی و فعال شدنش که چندان دور از دسترس نیست می‌تواند یک جهش در تولید کاغذ داخلی تحریر و تامین نیاز ناشران عمومی باشد. نیازی که فعلا و در این مرحله هنوز چشم به راه به‌روزرسانی واحدهای قدیمی و آغاز فعالیت واحدهای جدیدتر مانده. مراسم روز جمعه جشن خودکفایی کاغذ کتاب‌‌های درسی آغاز یک مسیر پردستاورد است که گردنه‌های سختی هم پیش‌روی خود دارد.