زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: بی‌رغبتی برای داشتن تحصیلات دانشگاهی از سوی جامعه را باید یکی از چالش‌های نظام آموزش عالی دانست. موضوعی که فعالان این حوزه هر کدام دلایل خاص به خودشان را برای آن مطرح می‌کنند. از کاهش جمعیت جوان کشور تا عدم اقبال بازار کار برای استفاده از فارغ‌التحصیلان که منجر به رشد آمار بیکاری در میان آنها شده گرفته تا دسترسی آسان‌تر برای فراگیری دوره‌های مهارتی از طریق فضای مجازی و دوره‌های مختلف را باید جزء دلایل اصلی برای بی‌میلی افراد به تحصیلات آکادمیک دانست. این اتفاق هم موضوع جدیدی نیست؛ هرچند طی چند سال اخیر توجهات به این مقوله جلب شده و بررسی آمارهای مربوط به جمعیت دانشجویی و میزان ثبت‌نام‌کنندگان به‌وضوح نشان‌دهنده واقعیت موجود در دانشگاه‌های کشور است. اما شاید تصور این باشد که بیشترین قهر داوطلبان برای ورود به مقطع کارشناسی باشد و اگر فردی مزه دانشجو بودن را بچشد ترجیح می‌دهد به مقاطع بالاتری تحصیلی هم برود و از این طریق به‌نوعی خود را برای رسیدن به شغل مناسب و درآمد بیشتر بیمه کند! اتفاقی که اگر بخواهیم آمارهای مربوط به دو مقطع کارشناسی‌ارشد و دکتری را از حیث میزان ثبت‌نامی‌هایش در کنکور، ثبت‌نامی‌ها در دانشگاه‌ها و تعداد دانشجوی این دو مقطع مورد بررسی قرار دهیم نتایج قابل‌توجهی از آن به دست می‌آید. نتایجی که نشان می‌دهد حتی قرارگیری در زمره دانشجویان تحصیلات تکمیلی هم دیگر جذابیت گذشته را برای جامعه نداشته و قشری که می‌تواند در زمره این دانشجویان قرار بگیرد ترجیح می‌دهد برای کوتاه کردن مسیر رسیدن به بازار کار راه‌های دیگری را انتخاب کند.
مقطع کارشناسی‌ارشد را باید اولین قدم برای تحصیل در مقطع تحصیلات تکمیلی دانست. مقطعی که حضور در آن باعث می‌شود تا تفاوت اساسی بین آنها و دانشجویانی که در مقطع کارشناسی تحصیل می‌کنند، ایجاد شود. مقطعی که شیوه تحصیل در آن تا حدی به سمت پژوهش‌محور حرکت می‌کند و دیگر خبری از تدریس صرف مباحث علمی در آن نیست. با این حال قهر داوطلبان با تحصیل در جامعه دانشگاهی شامل حال این مقطع هم می‌شود که شاید یکی از دلایل اصلی آن را بتوان بالا بودن نرخ بیکاری در این مقطع دانست. براساس آمار منتشرشده از سوی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی نسبت اشتغال در این مقطع 56.71 درصد است، یعنی عملا 43.29 درصد از جمعیت فارغ‌التحصیلی در این مقطع در سال تحصیلی 1397-1396 بیکار بوده‌اند.
برای بررسی دقیق‌تر وضعیت در مقطع کارشناسی‌ارشد با ملاک قرار دادن چهار سال تحصیلی از 96 تا 1400 به کوچک شدن 25 درصدی جامعه ثبت‌نام‌کنندگان در آزمون مرتبط با این مقطع می‌رسیم. به‌طوری که در سال تحصیلی 1397-1396 کل جمعیت داوطلبانی که برای شرکت در آزمون ثبت‌نام کرده بودند 878 هزار و 388 نفر بود که برای سال تحصیلی 1400-1399 این میزان به 659 هزار و 193 داوطلب کاهش یافته بود. البته روند جمعیتی تعداد ثبت‌نام‌کنندگان در این آزمون در این بازه زمانی، با فرازوفرودهایی همراه بوده است. به‌طوری که از جمعیت بیش از 878 هزار نفری، به جمعیت 736 هزار و 387 نفر در سال تحصیلی 1398-1397 رسیدیم که معنایش ریزش 17 درصدی تعداد داوطلبان این آزمون ظرف یک سال است. شیب نزولی در این حوزه حتی سال بعد از آن هم ادامه داشت و با ملاک قرار دادن تعداد ثبت‌نام‌کنندگان این آزمون که تعدادشان به 614 هزار و 886 نفر رسید، می‌توان نتیجه گرفت که آن سال هم دایره ثبت‌نامی‌ها 17 درصد کوچک‌تر شد. روندی که البته برای سال تحصیلی 1400-1399 با رشد 7 درصدی همراه و به 659 هزار و 193 داوطلب رسیده بود.
با این حال اگر بخواهیم تعداد ثبت‌نامی‌ها در آزمون کارشناسی‌ارشد را تا سال 1403 در نظر بگیریم، به ریزش 46 درصدی در این حوزه می‌رسیم؛ چراکه امسال 476 هزار نفر در این آزمون ثبت‌نام کرده بودند؛ رقمی که البته به نسبت سال 1402 و تعداد ثبت‌نامی‌های 471 هزار و 528 نفری، با رشد یک درصدی همراه بوده است. سال 1401 نیز 648 هزار و 209 نفر در این آزمون ثبت‌نام کردند که نشان می‌دهد در سال 1402 شاهد ریزش 28 درصدی تعداد ثبت‌نامی‌ها در آزمون ورودی این حوزه بوده‌ایم.
با وجود اینکه رشد در میزان تعداد ثبت‌نام‌کنندگان برای تحصیل در دانشگاه‌های مختلف کشور برای مقطع کارشناسی‌ارشد می‌تواند یک نشانه مثبت تلقی شود، اما جمعیت دانشجویی در این بخش هم طی چهار سال، کاهش 25 درصدی را تجربه کرده است. به‌طوری که از جمعیت 656 هزار و 287 دانشجو در سال تحصیلی 1397-1396 به جمعیت 494 هزار و 306 نفری در سال تحصیلی 1400-1399 رسیده است. جالب اینجاست که این روند کاهشی در تمام این سال‌ها تداوم داشته است. با در‌نظر گرفتن جمعیت 598 هزار و 890 نفری در سال تحصیلی 1398-1397 می‌توان به ریزش 9 درصدی اشاره کرد. جمعیت دانشجویی در این مقطع در سال تحصیلی 1399-1398 بار دیگر کوچک‌تر و به 513 هزار و 342 نفر رسید که نشان‌دهنده افت 15 درصدی است. با نگاهی به جمعیت 496 هزار و 306 نفری برای سال تحصیلی 1400-1399 هم می‌توان به ریزش 4 درصدی دانشجویان آن سال به نسبت سال تحصیلی 1399-1398 رسید. این موضوع نشان می‌دهد هر سال تعداد افرادی که خواهان تحصیل در مقطع کارشناسی‌ارشد بوده‌اند، کاهش یافته است.

برای خواندن متن کامل گزارش، اینجا را بخوانید.