درهم‌تنیدگی جنگ غزه و بخش انرژی

توحید ورستان، دکترای اقتصاد انرژی: بدون‌تردید درگیری‌های نظامی در عصر کنونی مانند جنگ غزه، تاثیرات مستقیم و عمیقی بر اقتصاد و به‌ویژه بخش انرژی دار‌د. البته خود اقتصاد نیز تبدیل به سلاح‌ نیرومندی شده که کشورها علیه یکدیگر استفاده می‌کنند. برای نمونه درگیری سال ۱۹۷۳ اعراب و رژیم‌صهیونیستی و به‌دنبال آن تحریم فروش نفت به حامیان این رژیم باعث افزایش شدید قیمت نفت از سه به ۱۲ دلار در هر بشکه شد که از آن به‌عنوان جهش اول نفت یاد می‌کنند یا تحریم‌های اخیر غرب علیه بخش انرژی ایران، روسیه و ونزوئلا نشان‌دهنده نقش و جایگاه اقتصاد در اهداف سیاسی است. در درگیری اخیر غزه مباحث مختلفی در بخش نفت و گاز مطرح شده که می‌تواند تاثیرات جهانی درپی داشته باشد و در ادامه به بخشی از این موارد اشاره می‌شود.
جنگ و میدان گازی غزه
یکی از موارد مهم در جنگ غزه تاثیر آن بر آینده میدان گازی غزه است که کمتر در رسانه‌ها به آن اشاره می‌شود. میدان گازی غزه که یکی از منابع مهم مدیترانه شرقی بوده تقریبا ۲۰ سال پیش کشف شده و تاکنون به‌دلیل مشکلات سیاسی به مرحله تولید نرسیده است. براساس برآوردها این میدان تقریبا ۱. ۱ تریلیون مترمکعب ذخایر دارد که فلسطینیان برخلاف رژیم‌صهیونیستی و مصر هنوز موفق به برداشت و استفاده از این ثروت خود نشده‌اند. میدان متعلق به فلسطین یکی از قدیمی‌ترین میدان‌های کشف‌شده در منطقه غنی از گاز مدیترانه و مهم‌ترین فرصت برای فلسطینی‌ها برای جبران کمبود منابع انرژی و بهبود درآمد اقتصادی است. در اوایل سال ۲۰۰۰ میلادی، ائتلاف شل و شرکت انگلیسی BG مقادیر زیادی گاز را در عمق ۶۰۰ متری زیرسطح دریا کشف کردند که در دو میدان توزیع ‌شده و بزرگ‌ترین آنها میدان دریایی غزه است. یکی از شروط تل‌آویو برای برداشت از میدان، کنترل آن بر عرضه گاز در غزه بود که با مخالفت شرکت انگلیسی مواجه شد. درحال‌حاضر آینده توسعه این میدان به یکی از موضوعات مهم تبدیل شده و اکنون طبق توافقات بین مصر و فلسطین، شرکت مصری ۴۰ درصد از سهم تولید را دریافت خواهد کرد. علاوه‌بر این، استخراج گاز نیازمند مجموعه‌ای از خدمات لجستیکی گران‌قیمت و تکمیلی است که باید از شرکت‌های خارجی تامین شود اما این احتمال وجود دارد که فلسطین یا شریک مصری آن نتوانند این خدمات ضروری را تضمین کنند، زیرا با توجه به حملات رژیم‌صهیونیستی به منطقه احتمالا شرکت‌های خارجی به‌دلیل خطرات امنیتی بالای فعالیت در نوار غزه رغبتی به آن نداشته باشند، همچنین رژیم‌صهیونیستی پیش‌تر برداشت گاز را منوط به نظارت تشکیلات خودگردان کرده بود، درحالی‌که نوار غزه در کنترل حماس است. بنابراین این امر چالش مهمی ایجاد می‌کند و بهره‌مندی کامل از میدان گازی یا درآمد آن باز می‌دارد، به‌ویژه اگر دوطرف نتوانند درمورد این موضوعات به اجماع برسند. درمجموع با توجه به تحولات اخیر در غزه بعید به نظر می‌رسد که حداقل در کوتاه‌مدت میدان گازی غزه به مرحله تولید برسد.
تحریم نفت اسرائیل؟
براساس اعلام خبرگزاری بلومبرگ، اسرائیل روزانه ۲۰۰ هزار بشکه نفت وارد می‌کند که بیش از ۶۰ درصد آن از دو کشور قزاقستان و آذربایجان و بقیه از اقلیم کردستان عراق، گابن و سایر کشورها تامین می‌شود. از همین روی بحث تحریم فروش نفت کشورهای مسلمان به تل‌آویو مطرح شده است. به‌طوری‌که اخیرا قزاقستانی‌ها از رئیس‌جمهور این کشور درخواست کرده‌اند تا صادرات نفت قزاقستان به این رژیم را به‌دلیل تشدید درگیری‌ها متوقف کند. این درخواست که در قالب یک طومار اینترنتی بوده، بیش از ۲۵ هزار امضا دریافت کرده است. در این طومار تاکید شده که کشور ما همواره حامی صلح و ثبات در عرصه بین‌المللی است و صادرات نفت به مناطقی که درگیری‌ها ادامه دارد به‌عنوان حمایت از یکی از طرفین تلقی می‌شود. حدود ۱۰ درصد نفت خام قزاقستان از طریق خط لوله نفت باکو - جیهان به این رژیم صادر می‌شود. هرچند پیشنهاد توقف صادرات نفت به اسرائیل مطرح شده است اما هنوز توسط تولیدکنندگان نفت اعضای اوپک یا اوپک پلاس حمایت نشده‌ است. هر زمان که تنش‌های سیاسی در خاورمیانه افزایش می‌یابد، بحث اغلب به تحریم نفتی اعراب در سال‌های ۱۹۷۳-۱۹۷۴ منتهی می‌شود که قیمت نفت را چهاربرابر کرد و تاثیر عمده‌ای بر اقتصاد جهانی داشت اما پویایی در منطقه امروز به‌طور قابل‌توجهی متفاوت است. همچنین باید توجه داشت که ایالات‌متحده به‌عنوان شریک راهبردی تل‌آویو در سال ۱۹۷۳ واردکننده بزرگ‌تر نفت خام بود، درحالی‌که این کشور اکنون به یک صادرکننده نفت تبدیل شده که تاثیر هرگونه تحریم بالقوه را محدود می‌کند، حتی برخی کارشناسان تحریم نفتی اسرائیل را به نفع واشنگتن می‌دانند، زیرا می‌تواند این بازار هرچند کوچک را تصاحب کند.
امنیت انرژی اروپا
پس از بحران اوکراین و اعمال تحریم علیه اقتصاد روسیه به‌ویژه بخش انرژی آن، امنیت انرژی اروپا بیش از گذشته به امنیت در خاورمیانه گره خورده است. از همین روی هرگونه گسترش جنگ در غزه را می‌توان به‌عنوان تهدید جدی برای امنیت انرژی اروپا قلمداد کرد. براساس گزارش وبسایت کریدل، درگیری در اوکراین منجر به افزایش ۲ درصدی مصرف نفت اروپا در مقایسه با دوره قبل از جنگ شده است. داده‌های واردات نفت اتحادیه اروپا در سه‌ماهه دوم سال ۲۰۲۳ نشان داد که عربستان‌سعودی، لیبی، عراق و الجزایر کشورهای پیشروی صادرکننده نفت به اتحادیه اروپا بودند و مجموعا بیش از یک‌چهارم نفت موردنیاز آن را تامین کرده‌اند. در مقابل مصرف گاز اروپا در همین مدت ۱۵ درصد کاهش یافت. داده‌های واردات گاز اتحادیه اروپا در سه‌ماهه دوم سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد که الجزایر، قطر، عمان، لیبی، ترکیه و مصر تامین‌کنندگان اصلی گاز اتحادیه اروپا به صورت مایع یا خط لوله بوده‌اند. درمجموع این کشورها بیش از یک‌سوم نیاز گاز اتحادیه را تامین می‌کردند. پس از آغاز حمله طوفان الاقصی به اسرائیل در ۷ اکتبر، قیمت گاز طبیعی در اروپا ۳۵ درصد افزایش یافت. حالا اگر جنگ غزه در آینده گسترش یابد، می‌تواند تاثیر خود را بر عرضه به‌ویژه آبراه‌های مهم مانند هرمز و باب‌المندب بگذارد و امنیت اروپا را در آستانه زمستان تهدید کند.
نتیجه
هرچند سه مورد اخیر نشان‌دهنده تاثیر جنگ غزه بر بخش انرژی منطقه و جهان و درهم تنیدگی مسائل ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی است، اما می‌تواند فراتر از آن نیز رفته و تولید میادین دیگر گاز منطقه مانند تامار اسرائیل نیز تحت‌تاثیر قرار دهد که خود این امر امنیت انرژی این رژیم و البته مصر به‌عنوان واردکننده گاز را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. همچنین پویایی‌هایی منطقه و جهان باعث شده نوع تاثیرگذاری درگیری‌ها بر بازار انرژی مانند ۱۹۷۳ نباشد و بیشتر به‌سمت گاز سوق یافته است اما شباهتی که هنوز مانند ۱۹۷۳ مشاهده می‌شود، آسیب‌پذیری امنیت انرژی اروپا در مقابل ریسک‌ها سیاسی و ژئوپلیتیکی است.