طهرانچی: بازگشت به حکمرانی علم و حکمت‌‌بنیان مبتنی بر قرآن

دکتر محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در نخستین کنگره بین‌المللی اندیشه‌های قرآنی حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای که صبح روز گذشته در سالن شهید مطهری سازمان مرکزی دانشگاه آزاد برگزار شد با قدردانی از دست‌اندرکاران برگزاری این کنگره گفت: «ان‌شاءالله بتوانیم از طریق مطلب ویژه‌ای و با پرداختن به اندیشه‌های قرآنی مقام‌معظم‌رهبری که می‌تواند نوعی نگاه جدید و آوردن قرآن به سفره زندگی باشد اقدام شایسته‌ای انجام دهیم.» وی خاطرنشان کرد: «براساس آیه 30 سوره فرقان ما مورد گلایه پیامبر مکرم اسلام (ص) واقع می‌شویم؛ چراکه قرآن را در زندگی‌مان مهجور گذاشته‌ایم. مهجور گذاشتن قرآن ابعاد مختلفی دارد و باید تلاش کنیم آن را از مهجوریت خارج کنیم. واقعیت این است که قرآن، «مأدبه الله» یا سفره‌ای است که می‌توانیم بر سر آن بنشینیم یا فرهنگستان و ادبستان است که با تمسک و ابتناء به آن می‌توانیم تعلیم و تربیت، سبک زندگی، حکمرانی و سایر امور را مبتنی‌بر آن پایه‌گذاری کنیم.» رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به حدیث امیرالمومنین (ع) گفت: «قرآن کریم فقط حدیث گذشته و متوقف به گذشته نیست، بلکه علم آینده است که سخن از گذشته در آن وجود دارد و دوای درد و باعث نظم و ساماندهی است. نکته قابل تامل درباره قرآن این است که کتاب هدایت است اما اشاره‌های جدی به پدیده‌های انسانی، طبیعی و اجتماعی دارد. همچنین گزاره‌های زندگی‌ساز و درهم‌تنیدگی حکمرانی و سبک زندگی در قرآن کریم وجود دارد که باید آنها را استخراج کرد. البته نوع برخورد با قرآن نباید فقط «نقلی» باشد یعنی باید با قرآن ضمن بهره‌گیری از همه ارکان شناخت (سمع، ابصار و افئده) برخورد کرد.» دکتر طهرانچی با اشاره به مفاهیم «جامعه دانش‌بنیان»، «اقتصاد دانش‌بنیان» و «حکمرانی دانش‌بنیان» گفت: «امروزه این مفاهیم زیاد شنیده می‌شود. این سوال پیش می‌آید که آنچه قرآن برای ما به‌عنوان الگو تعیین کرده، این مفاهیم است یا فراتر از آنها؟ وقتی به حکمرانی یا سیاست مدن نگاه می‌کنیم، می‌بینیم دارای چیستی، چرایی و چگونگی است اما عمدتا ما در چگونگی یا حداکثر در مفهوم چیستی به اندیشه می‌پردازیم و به چرایی که پارادایم، مکاتب، رویکرد، نظریه‌ها، اهداف و گزاره‌هاست کمتر عنایت داریم.» وی با بیان اینکه ما در حکمرانی سیاستگذاری را وارد، برنامه‌ریزی را تقلید و قالب‌ها را الگوگیری کرده‌ایم، تصریح کرد: «در ادامه این مسیر که به قوانین می‌رسیم، می‌خواهیم بررسی کنیم که آیا با قوانین شرع مطابق است یا خیر، درحالی‌که در حکمرانی باید در چرایی تأمل کرد. چرایی مانند ریل و چگونگی مثل قطار است و قطار در هر ریلی قرار بگیرد، مسیر آن را طی می‌کند و این نکته بسیار مهمی است. به همین دلیل وقتی تمایز جمهوری اسلامی ایران با دیگر کشورهای مسلمان را می‌بینیم متوجه می‌شویم که بحث بر سر ریل است نه چگونگی و اینکه چگونه ریل را بنا نهاده‌ایم، بحث اصلی است.» رئیس دانشگاه آزاد خاطرنشان کرد: «وقتی سخن از حکمرانی می‌شود، سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و قانونگذاری در حوزه‌های سلامت، فرهنگ، اقتصاد، سیاست، محیط‌زیست، دفاع و امنیت، علم و فناوری و امور اجتماعی را دربر می‌گیرد. البته سیاستگذاری انتخاب بین چند راه است و از امور اداری متفاوت و غالب بر آن است.» دکتر طهرانچی ادامه داد: «وقتی به چرایی نگاه می‌کنیم، می‌بینیم در سیاستگذاری، فلسفه‌ها، مکاتب و رویکردهای متعدد و متفاوتی وجود دارد و نکته مهم این است که فلسفه و رویکرد سیاستگذاری بسیاری از نظامات، ناخواسته تقلید از آنچه در غرب پرورش‌ یافته، است.» رئیس دانشگاه آزاد با طرح این سوال که آیا علم می‌تواند بر سیاستگذاری حاکم شود، به سوره یوسف اشاره کرد و گفت: «خداوند در احسن‌القصص برای حضرت یوسف مراتبی را قرار داده است که اولین آن تعلیم تاویل حدیث است که حضرت یوسف براساس آن آینده‌نگری و آینده‌نگاری می‌کرد. مرتبه دیگر دانش و حکمتی بود که به ایشان داده شد و با آن سیاستگذاری می‌کرد و مرتبه بعدی دانش و امانتداری است که حضرت یوسف با آن برنامه‌ریزی و اجرا را انجام می‌داد.» وی تاکید کرد: «خداوند در سوره یوسف مسیر حکمرانی را براساس آینده‌نگری، آینده‌نگاری، سیاستگذاری، قانونگذاری و برنامه‌ریزی ترسیم می‌کند. براساس این سوره مبارکه حکمرانی دارای ابعاد خاصی است و باید از مشاوران عالم و حکیم، برنامه یا دوره زمانی مطابق با محیط پیرامونی، تغییر سبک زندگی، استفاده از فناوری و انتخاب مدیران علیم و امین استفاده کرد.» دکتر طهرانچی با اشاره به آیه 251 سوره بقره گفت: «وقتی بحث حکمرانی و اداره جوامع مطرح می‌شود با دوگانه علم و حکمت مواجه هستیم. این دوگانه در سوره‌های نساء و صاد نیز دیده می‌شود و همواره در بحث حکمرانی، در قرآن حکمت و علم به‌عنوان دو لازمه حکمرانی مطرح است. حکمت چیزی است که پیامبران به بشر تعلیم دادند و یک خیر کثیر است. نکته دیگری که در حکمرانی اهمیت دارد جهت‌دار بودن ابزار علم است. خداوند در آیه 25 سوره حدید به شناخت پدیده و کارکرد و جهت‌مندی آن اشاره کرده است. همچنین درباره فناوری نیز در آیه 80 سوره انبیا به کارکرد علم و فناوری اشاره شده که باید جهت‌دار باشد. جهت سیاست «لِتُحْصِنَکُمْ مِن ْبَأْسِکُمْ» است.» دکتر طهرانچی ادامه داد: «خداوند در آیه 219 سوره بقره درباره سوالی که از حضرت محمد(ص) درمورد حکم شراب و قمار می‌پرسند، با منطق دو وجه «اثم کبیر» و «منافع للناس» را بیان می‌کند و در ادامه می‌فرماید «إِثْمُهمَا أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهمَا». یعنی یکی از حکمت است و دیگری منافع للناس است که از علم می‌آید. قاعده‌گذار به حکمت و علم اشاره دارد و جمع این دو، حکمی است که تبیین می‌شود.» وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به ویژگی اندیشه‌های رهبری در راهبری نظام جمهوری اسلامی گفت: «وقتی اندیشه‌های رهبر معظم انقلاب در راهبری نظام را مرور می‌کنیم، شاهدیم که این اندیشه‌ها ابتنای به قرآن، مکتب اهل بیت (ع) و باورمندی مطلق به سنت‌های الهی دارد. در جمهوری اسلامی ایران سیاستگذاری که ابتدای «چگونگی» است، برعهده رهبری است. سوال این است که آیا فقط یک مجتهد در مقام رهبری کفایت می‌کند یا رهبر باید دارای مکتب سیاستگذاری باشد.» رئیس دانشگاه آزاد با بیان اینکه حکمرانی را باید با تعیین پارادایم، مکتب، هدف و رویکرد انجام داد، گفت: «ما از مقام‌معظم‌رهبری گزاره‌ها را می‌شنویم اما پشت این گزاره‌ها، یک الگوی ذهنی است که این الگو همان اندیشه‌های راهبری ایشان است. اندیشه‌هایی که ایشان در این 30 سال مطرح کرده‌اند، یک نگاه به قرآن کریم در حوزه حکمرانی و سبک زندگی است که قرآن را برای حکمرانی، پاسخگویی به نیازهای امروز بشر و مواجهه با نظم جهانی به زندگی ما آورده‌اند.» وی به دیدگاه مقام‌معظم‌رهبری درباره تحول اشاره کرد و افزود: «تحول مشخصه نظام جمهوری اسلامی ایران است و زمانی که رهبر معظم انقلاب از تحول سخن می‌گویند اشاره‌ای به استفاده از علم غرب ندارند، بلکه می‌فرمایند بدون پشتوانه فکری، تحول اتفاق نمی‌افتد و باید از دارایی معنوی خود استفاده کنیم. این نگاه نشان می‌دهد که ما یک دارایی معنوی داریم و باید به آن اتکا کنیم.» دکتر طهرانچی خاطرنشان کرد: «مقام‌معظم‌رهبری در تفسیر سوره تغابن درباره انتخاب جزء 27 و 28 قرآن کریم برای تفسیر می‌فرمایند که سوره‌های این دو جزء غالبا مدنی است و مربوط به بعد از تشکیل حکومت اسلامی توسط پیامبر اعظم (ص) می‌شود؛ یعنی اندیشه‌های قرآنی مقام‌معظم‌رهبری مربوط به دوران تشکیل حکومت اسلامی است و این بحث ویژگی منحصربه‌فرد و نگاه قرآنی ایشان به‌عنوان یک عالم قرآنی است که دوران پس از تشکیل حکومت اسلامی را در همه ابعاد نگاه می‌کنند. مقام‌معظم‌رهبری به وجود موضوعات مهم اسلامی در سوره تغابن اشاره می‌کنند و وقتی به «لَه الْمُلْکُ» می‌رسند، می‌فرمایند: اساس حکمرانی ما در «لَه الْمُلْکُ» است و توضیح می‌دهند که «ملک به معنای حکومت و سلطنت است. «لَه الْمُلْکُ» یعنی اختیار و اراده آفرینش در دست خداست. ملک حقیقی، ملک الهی است. همچنین «لَه الْمُلْکُ» مبنای فلسفه سیاسی و نظام سیاسی و اجتماعی اسلام هم هست. نظام سیاسی اسلام، نظام حکومت الهی است. حاکمیت الهی است. حاکمیت الهی به معنای همه‌جانبه و کامل، یعنی هم قانون از سوی خداست و هم مجری قانون منصوب خداست. این نگاه که اساسا ما چگونه می‌خواهیم حکمرانی کنیم، از «لَه الْمُلْکُ» شروع می‌شود.» دکتر طهرانچی ادامه داد: «مقام‌معظم‌رهبری در تفسیر آیه «خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِ ّوَ صَوَّرَکُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَکُمْ وَ إِلَیْه الْمَصِیرُ» از سوره تغابن می‌فرمایند قوانین اسلام مطابق با قوانین طبیعت است و به همین دلیل این نگاه به علم ایشان را متمایز کرده است. همچنین ایشان در تفسیر این سوره مبارکه «وضوح شعارهای انقلاب شبیه شعارهای انبیاء (ع)»، «سوءاستفاده زورگوها از تحقیر مردم در گذشته و حال»، «تفاوت رویکرد انسان معتقد به معاد با منکر آن» و «نقش ایمان به خداوند در تحول مسائل» را مطرح می‌کنند. » رئیس دانشگاه آزاد خاطرنشان کرد: «نقش ایمان به خداوند در تحول مسائل بحثی است که در مساله غزه نمود آن را می‌بینیم. همچنین یکی از دلایلی که گرویدن به اسلام در دنیا افزایش پیدا کرده است، این آیه شریفه است که خداوند می‌فرماید «مَا أَصَابَ مِنْ مُصِیبَه إِلَّا بِإِذْنِ اللَّه.» وی افزود: «مقام‌معظم‌رهبری درباره بحث حکمت در تفسیر آیه «وَ مَنْ یُومِن ْبِاللَّه یَهدِ قَلْبَ هوَ اللَّه بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ» می‌فرمایند اگر انسان خداوند را با صفات حقیقی خدا، یعنی همان صفاتی که وجود پروردگار و بندگان شایسته آن ما را به آن صفات هدایت کردند بشناسند دل انسان به حوادث عالم هدایت می‌شود، یعنی خود افراد باایمان را هدایت می‌کنند، دل‌های مومن را با زوایای پنهان و مخفی زندگی که انسان نمی‌تواند آن زوایا را با عقل و فهم معمولی خود بفهمد، هدایت می‌کند، این حکمت است.»
رئیس دانشگاه آزاد گفت: «این تعریف حکمت که مقام‌معظم‌رهبری دارند حکمرانی است که فقط ملکی نیست، بلکه اثر ملکوت بر ملک را هم درک می‌کند.» دکتر طهرانچی در پایان خاطرنشان کرد: «اگر نوع رهبری مقام‌معظم‌رهبری را دقیق ببینیم، مالامال از نکات ویژه‌ای است که می‌شود هدایت خداوند بر قلب مومن را، که حکمتی است که خداوند به‌عنوان خیر کثیر به ایشان داده است، استخراج کرد. براساس آیه 30 سوره روم انسان‌ها فضایی ساخته‌اند که نتیجه آن تلخ بود و نیاز به یک ارجاع و بازگشت دارند که بازگشت به حکمرانی علم و حکمت‌بنیان، بر ابتنای قرآن کریم و مکتب اهل بیت(ع) است که در اندیشه مقام‌معظم‌رهبری به نیکی می‌توان یافت.»

برای خواندن متن کامل گزارش، اینجا را بخوانید.