اقتصاد جنگی اسرائیل نمی‌‌‌تواند همیشگی باشد

سجاد عطازاده، مترجم: آنکال ووهرا، نویسنده وب‌‌‌سایت فارن پالیسی در مقاله‌‌‌ای با عنوان «اقتصاد جنگی اسرائیل نمی‌تواند همیشگی باشد، بسیج گسترده نظامی در اسرائیل، سبب ایجاد مشکلات اقتصادی شدیدی شده است» به طرح این گزاره پرداخته است که پیامدهای اقتصادی طوفان الاقصی بسیار شدیدتر از نبردهای پیشین برای رژیم‌صهیونیستی است؛ امری که نمود آن کاهش چشم‌‌‌انداز رشد اقتصادی رژیم‌صهیونیستی از 3 به 2.3 درصد، کاهش 3.5 تا 15 درصدی تولید ناخالص داخلی این رژیم، بازگشت هفت هزار تایلندی شاغل در بخش کشاورزی اسرائیل به کشور خود و استفاده از بسیاری از فعالان بخش‌های مختلف اقتصادی به‌عنوان نیروی ذخیره نظامی است. نکته بسیار مهم این است که به اذعان نویسنده طولانی شدن جنگ سبب شدت گرفتن مصائب اسرائیل خواهد شد. محصولات زراعی جنوب اسرائیل اکنون در زیر نور خورشید مانده‌‌‌اند و با گذر هر دقیقه، بیشتر پژمرده می‌شوند. انبوه حرکت وسایل نقلیه نظامی این محصولات را به حرکت در باد وامی‌دارد. مزارع این منطقه به صحنه وسیعی برای فعالیت ارتش تبدیل شده است؛ مناطقی که مملو از چادرهای سبز زیتونی و تانک‌‌‌ها هستند. در هیچ کجا هم اثری از مزرعه‌‌‌داران دیده نمی‌‌‌شود. در 7 اکتبر حماس به این منطقه حمله کرد و بیش از هزار نفر ازجمله چند خارجی را کشت. حدود 7000 شهروند تایلندی که بیشترین سهم نیروی کار کشاورزی اسرائیل را تشکیل می‌دهند پس از ربوده شدن حدود 22 نفر و کشته شدن ده‌ها نفر دیگر از اسرائیل فرار کرده‌اند. بقای گلخانه‌‌‌های اسرائیل اکنون به داوطلبان دانشگاهی وابسته است. آنها سعی بر حل مشکلات داشته و تلاش کرده‌‌‌اند تا پیش از خراب شدن میوه‌‌‌ها آنها را بچینند اما تلاش آنها کافی نبوده و دولت اسرائیل شروع به واردات برخی از اقلام [غذایی] از کشورهای دیگر کرده است. اسرائیلی‌ها به نوآوری‌های فناورانه خود در عرصه کشاورزی و توانایی‌‌‌شان برای پرورش محصولات کشاورزی در یک منطقه بزرگ بیابانی و تامین غذای مردم خود می‌‌‌بالند اما اکنون کشاورزی در صدر فهرست بخش‌هایی قرار دارد که بار سنگین جنگ طولانی با حماس را متحمل خواهد شد. نفت و گاز، گردشگری، مراقبت‌های بهداشتی، خرده‌فروشی و فناوری هم از حوزه‌‌‌های دیگر تحت تاثیر هستند. یک پرستار خانگی فیلیپینی که به دلایل امنیتی از من خواست تنها با ذکر نام کوچکش- سیندی- از او یاد کنم در بازاری در اورشلیم به من گفت: «بسیاری از همکاران من اسرائیل را ترک کرده‌‌‌اند. اگر اوضاع بدتر شود، ما نیز از اینجا خواهیم رفت.»
بسیاری از خطوط هوایی پروازهای خود را به اسرائیل متوقف کرده‌اند. دولت هم درخواست کرده است که فعالیت‌های جاری در یک میدان گازی متوقف شود تا خطر حمله هدفمند به حداقل برسد. ارزش شکل اسرائیل درحال حاضر به پایین‌ترین حد در 14 سال گذشته سقوط کرده، بانک مرکزی این «کشور» هم پیش‌بینی رشد اقتصادی در سال جاری را از 3 درصد پیشین به 2.3 درصد کاهش داده است؛ به‌علاوه صنایع برجسته اسرائیل نیز با اختلال مواجه شده‌‌‌اند. اسرائیل با 200 میلیارد دلار ذخیره ارزی و 14 میلیارد دلار کمک خارجی (که عمدتا در قالب مساعدت نظامی انجام می‌‌‌گرفت) وارد جنگ شد. با این‌حال کارشناسان معتقد هستند که درگیری‌های جاری میلیاردها دلار برای اقتصاد اسرائیل هزینه خواهد داشت و بهبود آن نیز نسبت به گذشته بسیار طولانی‌تر خواهد بود. البته داوطلبان اسرائیلی ساکن در داخل و خارج از این کشور در قالب نیروی کار اضافی یا با استفاده از ارائه کمک‌‌‌های مالی برای اصلاح وضعیت دست‌به‌کار شده‌‌‌اند.
میشل استراوچینسکی، اقتصاددان دانشگاه عبری اورشلیم و مدیر سابق بخش تحقیقات بانک مرکزی اسرائیل، گفت که هزینه دو رویارویی قبلی -جنگ لبنان در تابستان 2006 و جنگ علیه حماس در سال 2014- تا 0.5 درصد تولید ناخالص داخلی این کشور هزینه به بار آورده و عمدتا بخش گردشگری را تحت تاثیر قرار داده است؛ اما این بار، ‌تخمین‌ها از کاهش 3.5 تا 15 درصدی تولید ناخالص داخلی‌ در سه‌ماهه آخر سال جاری حکایت دارد. با توجه به اینکه 250 هزار نفر مجبور به ترک خانه و کاشانه خود شده و چاره‌‌‌ای جز اقامت در هتل‌‌‌‌‌‌ها یا نزد اقوام خود ندارند، شهرهای بسیاری تعطیل شده و کسب‌وکارهای زیادی نیز از بین رفته‌‌‌اند. علاوه‌بر این، فراخوان 360 هزار نفر از نیروهای ذخیره که در زمان صلح در مشاغل مختلف مشغول به کار بودند، شرکت‌ها را تحت‌فشار قرار داده و ادامه فعالیت آنها را به‌عنوان مشاغل انتفاعی سودبر متزلزل کرده است. استراوچینسکی افزود: «این جنگ در مقایسه با این دو رویارویی (قبلی) هزینه‌های بیشتری را به همراه خواهد داشت؛ امری که دلیل آن مشارکت گسترده نیروهای ذخیره‌‌‌ای است که در زمان‌ عادی وارد بازار کار می‌شوند اما در طول جنگ در مشاغل خود حضور ندارند. اگر جنگ طولانی شود، تاثیر کمبود منابع انسانی هزینه زیادی برای اقتصاد اسرائیل به بار خواهد آورد.»
گردشگری هم که سه درصد از تولید ناخالص داخلی اسرائیل را تشکیل می‌دهد و به‌طور غیرمستقیم شش درصد از کل مشاغل این کشور را فراهم می‌کند، ضربه مهلکی خورده است. ساحل تل‌آویو و سنگفرش‌‌‌های شهر قدیمی اورشلیم که جاذبه‌های گردشگری اصلی اسرائیل به شمار می‌‌‌رفتند، اکنون خالی از جمعیت هستند.

جنگ غزه چگونه عرب‌‌‌های اسرائیلی را تحت‌فشار قرار داده است
اکنون فصل اوج گردشگری است؛ اما رستوران‌‌‌ها و بارهای محله‌های تاریخی دروازه یافا، تنها به تعداد کمی از بازدیدکنندگان که بیشتر آنها هم توریست هستند، خدمات ارائه می‌‌‌دهند. دیگر خبری از گردشگرانی که برای غوطه‌ور شدن در آفتاب و حمام گرفتن در ترکیبی از حال و هوای غربی و خاورمیانه‌‌‌ای -با لذت بردن از حمص و کوکتل در نوامبری خوش آب‌وهوا- این بخش از جهان را مقصد سفر خود انتخاب می‌‌‌کردند، نیست. محمد، یک عرب اسرائیلی و صاحب یک مغازه آب‌نبات فروشی در تل‌آویو که به دلایل امنیتی درخواست کرد تنها از نام کوچک او استفاده شود، اظهار داشت: «اکنون فصل اوج توریسم است، اما هیچ گردشگری وجود ندارد؛ خبری از خانواده‌‌‌ها یا بچه‌هایی که برای آب‌نبات صف بکشند، نیست.» دوست او احمد حسونا هم زمانی که از اوضاع کسب‌وکارش سوال کردم دستانش را به بالا برد، به آسمان نگاه کرد و گفت: «هیچ خبری نیست. خیلی سخت است.» او همچنین به چندین مغازه اشاره کرد که از زمان شروع جنگ در جنوب باز نشده‌‌‌اند. هم یهودیان اسرائیلی و هم کارآفرینان عرب در استیصال مشترک بودند، جرعه‌جرعه قهوه می‌نوشیدند و ناامیدانه به خیابان‌های خالی خیره می‌شدند. در هتل مارکت هاوس در همان نزدیکی، علا مارشاگی، یک عرب اسرائیلی شاغل در بخش پذیرش گفت که در مقایسه با سال‌های گذشته تنها 10 درصد هتل پر است و ‌همه آنها نیز روزنامه‌نگار هستند. همکار او آوی کوهن، یک یهودی اسرائیلی، هم اظهار داشت که در بیشتر اتاق‌ها افرادی با نرخ تخفیف بسیار بالا ساکن شده‌‌‌اند که خانه‌‌‌های خود را در جنوب بر اثر جنگ تخلیه کرده‌اند. او به فا‌رین پالیسی گفت: «ما با تخفیف 50 درصدی به اضافه غذای رایگان از آنها پذیرایی می‌کنیم. البته در حال حاضر، دولت کمک می‌کند اما این کمک‌‌‌ها فقط تا 22 نوامبر ادامه دارد.» صنعت استارت‌آپ در اسرائیل موفقیت‌‌‌های بزرگی داشته است و اگرچه در مقایسه با سایر حوزه‌‌‌ها آسیب کمتری به خود دیده، اما از قبل تحت‌فشار بوده است؛ زیرا سرمایه‌گذاران از کشوری که درگیر با اعتراضات گسترده به اصلاحات قضایی بود، خارج شده‌‌‌اند. سرمایه‌گذاری در این بخش در سال گذشته به نصف کاهش یافت؛ زیرا هزاران نفر علیه اصلاحات قضایی دولت که ظاهرا دادگاه‌ها را تضعیف کرده و به سیاستمداران حاکم قدرت می‌بخشد، تظاهرات می‌کردند. البته گروهی از سرمایه‌‌‌گذاران حوزه سرمایه‌‌‌گذاری خطرپذیر به کمک استارتاپ‌های نوپای اسرائیلی آمده‌اند و تلاش می‌کنند میلیون‌ها دلار برای نجات آنها از ورشکستگی جمع‌آوری کنند. آنها ابتکاری به نام ملت آهنین را برای محافظت از شرکت‌ها و اقتصاد این کشور در برابر فروپاشی بر اثر فشار راه‌اندازی کرده‌اند (بیش از 20 درصد از فعالان صنعت فناوری اسرائیل، نیروهای ذخیره ارتش هم هستند). بنیانگذاران این ابتکار ادعا دارند که 150 شرکت قبلا برای دریافت کمکی بین 500 هزار تا 1.5 میلیون دلار برای ادامه فعالیت کسب‌وکار خود به این ابتکار مراجعه کرده‌‌‌اند. مطالعه‌ای که توسط دانشگاه عبری اورشلیم با عنوان «مشارکت جامعه مدنی اسرائیل در جنگ شمشیرهای آهنین» انجام شده است، نشان می‌‌‌دهد تقریبا نیمی از جمعیت اسرائیل به‌نحوی داوطلب کمک مستقیم یا غیرمستقیم به آن دسته از هم‌وطنان خود هستند که تحت تاثیر حملات حماس و جنگ متعاقب آن قرارگرفته‌اند. پروفسور مایکل اولماگ‌بار، مولف این مطالعه به رسانه‌های اسرائیلی گفت سازمان‌های بشردوستانه داخلی و سازمان‌های غیردولتی «ده‌ها میلیون دلار» به اسرائیل اهدا کرده‌‌‌اند؛ این در‌حالی است که تخمین زده می‌شود کمک‌های یهودیان آمریکای شمالی به صدها میلیون دلار برسد.»
در همین حال اقتصاددانان هم دولت را تحت‌فشار قرار داده‌‌‌اند تا برای تامین هزینه‌های جنگ -‌که انتظار می‌رود به میلیاردها شکل افزایش یابد‌- بودجه را دوباره اولویت‌بندی کند. 300 اقتصاددان اسرائیلی طی نامه‌ای سرگشاده به دولت، از بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر و بزالل اسموتریچ، وزیر دارایی خواستند تا فورا مجموعه‌ای از اقدامات را علی‌‌‌رغم حس نارضایتی‌ای که ممکن است برای برخی از رأی‌دهندگان به آنها به‌وجود بیاید، اجرایی کنند. مشخصا آنها خواستار این شده‌‌‌اند تا پولی که برای برنامه‌های آموزشی جوامع افراطی ارتدکس کنار گذاشته شده است، به هزینه‌های نظامی اختصاص یابد.
استراچینسکی گفت که اولویت باید تخصیص مجدد میلیاردها شکل برای «هزینه‌های دفاعی» و «پرداخت غرامت به افراد و شرکت‌های آسیب دیده» به‌ویژه در جنوب و شمال باشد. «ما توصیه می‌کنیم آنچه را که وجوه ائتلافی نامیده می‌شود، صرف امور دیگری کنید.» منظور از وجوه ائتلافی پولی است که برای برنامه‌های کلیدی احزاب مختلف حاضر در زیر چتر ائتلاف حاکم تخصیص داده شده است. او اضافه کرد: «این مسائل مربوط به گروه‌های رأی‌دهندگان آن احزاب و نه منافع مشترک، است.»
دولت اسرائیل یک طرح کمک اقتصادی ارائه کرده که در‌قالب آن یک میلیارد دلار برای کمک به کسب‌وکارها کنار گذاشته شده است؛ اسموتریچ، وزیر دارایی، نیز قول داده «هر چیزی که در‌قالب تلاش‌های زمان جنگ و تاب‌‌‌آوری کشور نگنجد، متوقف خواهد شد.» بااین‌حال جناح راست افراطی همچنان مصمم است که اجازه ندهد فلسطینی‌ها بخشی از این راه‌حل باشند. ایتامار بن گویر، وزیر امنیت ملی و پر سر و صداترین رهبر راست افراطی از تایید پیشنهاد استخدام تعداد بیشتری از فلسطینیان برای رفع کمبود کارگر در مزارع اسرائیل ممانعت کرده است.
صنعت کشاورزی اسرائیل با کمبود 10 هزار نفر کشاورز مواجه و وزارت کشاورزی اسرائیل طرحی را برای تامین 8 هزار نفر از آنها از کرانه باختری -‌از بین زنان در تمامی سنین و مردان بالای 60 سال- پیشنهاد کرده است. با این‌ حال گویر درباره خطرات امنیتی این کار هشدار داده است؛ ادعایی که برخی با توجه به تعمیق بی‌‌‌اعتمادی بین فلسطینیان و اسرائیلی‌‌‌ها به آن صحه می‌‌‌گذارند؛ اما بعضی دیگر نیز آن را دارای سوگیری می‌‌‌خوانند، زیرا 20 درصد از جمعیت اسرائیل در‌حال‌حاضر از اعراب اسرائیلی تشکیل می‌شوند که مسلما تا حدودی با آرمان فلسطین همذات‌‌‌پنداری دارند، اما با حماس نیز مرتبط نمی‌‌‌باشند.
علی‌‌‌رغم کاهش ارزش شکل، کمیته پنج نفره بانک اسرائیل که بر سیاست پولی نظارت می‌کند، تصمیم گرفته است که نرخ بهره را همچنان در 4.75 درصد حفظ کند. امیر یارون، رئیس بانک مرکزی اسرائیل بر تاب‌‌‌آوری اقتصاد اسرائیل تاکید کرده و اظهار داشته است «نباید تغییر عمده‌ای در وضعیت مبنایی مالی ما ایجاد شود.»
برای اولین‌بار نیست که اسرائیل وارد درگیری شده و در گذشته نیز از این ‌دست درگیر‌‌‌ها عبور کرده است؛ اما این‌بار انتظار می‌رود که جنگ طولانی‌تر شود و این احتمال نیز وجود دارد که به یک رویارویی منطقه‌ای تبدیل شود. استراچینسکی اظهار داشت که عامل کلیدی معادله در‌نهایت مدت‌زمان این درگیری خواهد بود.