محمدهادی عرفان، معمار و موسس مرکز مطالعات شما: 17 سال قبل در هفدهم آبان سال 1385 و در دیدار با دانشگاهیان استان سمنان، رهبر معظم انقلاب به‌درستی دست روی موضوع مهمی گذاشتند. هدررفت انرژی در صنعت ساختمان در کشور ما در آن سال‌ها رقم درشت و چشمگیری بود. این درحالی است که به‌دلیل عرض جغرافیایی مناسب کشور پهناور ما از تابش آفتاب به‌خوبی بهره‌مند است و یکی از بهترین سرزمین‌ها برای استفاده از انرژی تابشی خورشید به‌شمار می‌رود، به‌عنوان مثال بیشترین تابش آفتاب در جمهوری آلمان از کمترین تابش در مناطق مختلف کشور ما کمتر است و بسیاری از نقاط ایران پتانسیل بالایی در جذب انرژی خورشیدی دارند، مثلا در مشهد سالیانه بالغ بر سه‌هزار ساعت تابش آفتاب داریم و طبق اظهارنظر کارشناسان مطلع اگر بشود به‌اندازه وسعت تهران در کویر مرکزی ایران نیروگاه خورشیدی ساخت، کشور از نیروگاه‌های فعلی بی‌نیاز می‌شود.

به دلایل اقلیمی معماری کشور ما عمدتا درونگرا بوده، دیوارهای قطور را طی حداقل دوهزار سال معماری به‌کار گرفته، پنجره‌ها را کوچک طراحی و خلاصه با آفتاب به‌نوعی رفتار کرده که بیش از آفتاب، سایه سرمایه معماری محسوب شود تا آنجا که خانه‌های مجاور به‌خاطر اینکه نیمی از روز سایه طرف یکی و نیم دیگر روز سایه طرف دیگری قرار می‌گرفت به یکدیگر همسایه می‌گفتند. دقیقا برخلاف کشورهای اروپایی و معماری آفتابگیر آنها.

در سال 1394 بنابر اعلام شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت ۹۴ درصد ساختمان‌های جدیدالاحداث‌ تهران اتلاف انرژی داشت. مرکز تحقیقات راه‌وشهرسازی نیز در سال 1395 از عدم رعایت استانداردهای اجرایی و اتلاف 78 درصدی انرژی در ساختمان‌ها از طریق پنجره‌ها، کف ساختمان‌ها و دیوارها گزارش داد. درواقع می‌توان گفت بزرگ‌ترین آلاینده‌های کشور، همین ساختمان‌های مشحون از اتلاف انرژی هستند. گرم شدن شهرها از جیب شهروندان تحت‌عنوان گرم کردن منازل و ساختمان‌ها، دلیل عمده پدیده گلخانه‌ای به‌شمار می‌رود. علی‌رغم اجرایی شدن مبحث 19 مقررات ملی ساختمان در سال‌های اخیر خبرها در سال 1399 حاکی از مصرف 2.5 تا 3 برابری انرژی ساختمان‌های ایران نسبت به بعضی کشورهای همسایه و رعایت کمتر از 20 درصدی این قانون در کل کشور است.

برخی گزارش‌ها مصرف سالانه انرژی در ابنیه کشور را بین 450 تا 650 کیلووات ساعت بر مترمربع انرژی اعلام می‌کنند که فاصله نجومی با میانگین اروپایی‌ها- معادل 50 کیلووات– دارد. شاخص شدت انرژی ایران حدود چهار برابر کشور ترکیه و در سال ۲۰۱۸ حدود 6.7 برابر آلمان بوده است. حداقل برآوردها از اتلاف انرژی بالغ بر 45 میلیارد دلار در سال است. این میزان اتلاف تنها در حوزه صنعت ساختمان نگران‌کننده و تاسف‌بار است.

میزان بالای هدررفت انرژی در ساختمان‌ها و اصطلاحا «نشت حرارتی» توجه ما را به طراحی درست و مهندسی بازشوها، معطوف می‌کند. طراحی نامناسب حرارتی، عایق‌بندی غیراصولی سیستم‌های گرمایشی، دیوارهای بدون عایق، وضعیت نامناسب سقف، کیفیت نامطلوب درها، درز پنجره‌ها و همچنین استفاده نکردن از کنترل‌کننده‌های گرمایشی موجب هدررفت انرژی در بخش خانگی می‌شوند، لذا دقت بیشتر در نوع معماری، اجرای جزئیات و استانداردهای سختگیرانه برای عمر مفید بازشوها می‌تواند تاثیر مستقیمی بر کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی در کشور داشته باشد. علی‌رغم تذکر دقیق رهبر انقلاب، طی 17 سال گذشته میزان هدررفت انرژی در ساختمان‌های ایرانی کاهش جدی– علی‌الخصوص در مقایسه با توفیقات این موضوع در کشورهای همسایه مانند ترکیه– نداشته است. جامعه بزرگ مهندسی ساختمان و مجموعه مدیریتی شهرداری‌ها، عملا شرمنده مردم و رهبری است که نتوانسته الگوی تراز معماری انقلاب اسلامی در این حوزه– حوزه مطابقت معماری با اقلیم و انرژی- را به‌ثمر برساند.

امید است:

1- این فاصله جدی با استاندارد‌های مرسوم دنیای معاصر و کشورهای همسایه، هرچه سریع‌تر با مطالبه و مشارکت مردم و وزارت راه‌وشهرسازی برطرف شود.

2-سیاست‌های تشویقی برای ارتقای بهره‌وری انرژی در خانه‌های قدیمی، به‌صورت شفاف در شهرداری‌ها تدوین و مطالبه شود.

3- بازمهندسی زنجیره تولید صنعت ساختمان با وسواس نسبت به مقوله انرژی به‌جای کلی‌گویی و اصطلاحات مبهم و شانه‌خالی‌کننده مسئولان مانند اصطلاح بی‌متولی «لزوم فرهنگسازی!» مشخصا مطالبه این موضوع را کلید بزند.

4-متولی‌گری حوزه انرژی در ساختمان قانونا و رسما با ورود مجلس از شرکت بهینه‌سازی وزارت نفت و نهاد ساتبا در وزارت نیرو گرفته شده و به وزارت راه‌وشهرسازی– به‌صورت مشخص مرکز تحقیقات راه‌وشهرسازی- سپرده شود.