سوال‌ و جواب‌‌ها درباره مداحی استودیویی

فرهیختگان: دومین نشست از سلسله‌نشست‌های بررسی پدیده مداحی استودیویی به همت دفتر موسیقی واحد فرهنگی بسیج دانشگاه امام صادق(ع) روز یکشنبه 30 مهرماه در این دانشگاه برگزار شد. موضوع این جلسه «استودیو خوانی؛ جمع بین فوریت نیاز و رعایت مصالح کلان چگونه ممکن است؟» بود که در آن حمید رمی، شاعر و نوحه‌سرا و حسین صیامی، شاعر و مسئول دفتر تولید سرود سازمان رسانه‌ای نهضت به بیان نکات خود پرداختند.
فنی نگاه کنیم اتفاق خارق‌العاده‌ای در استودیو نمی‌افتد
حسین صیامی در بخشی از این نشست به تعریفی که از مداحی استودیویی می‌شود، اشاره کرد و گفت: «ابتدا این را باید بگویم که استودیوخوانی با مداحی استودیویی فرق می‌کند. اولی به معنی رفتن مداح به استودیو و دومی به معنی استودیویی کردن یک مداحی است و باید بین اینها تفکیک قائل شد. نکته دوم اینکه مداحی هم نوعی از موسیقی است و جدا کردن این دو، چندان درست نیست کما اینکه ما امروزه موسیقی‌هایی در دنیا داریم که بدون ساز هستند و اتفاقا اجرایشان هم بسیار سخت است. پس مداحی و موسیقی از نظر فرم ظاهری و نه باطنی با هم تفاوتی ندارند. پیش‌نیاز بعدی بحث ما این است که گاردی همیشه نسبت به استودیو در جامعه مذهبی ما وجود داشته که وقتی الان ما می‌گوییم مداحی استودیویی فکر می‌کنند که چه اتفاقی دارد می‌افتد.» او با طرح این سوال درباره فرآیند تولید یک قطعه در استودیو، گفت: «در استودیو چند اتفاق فنی رخ می‌دهد که برای نقد لازم است آنها را بدانیم. مساله اول ریتم است. مساله دوم مربوط به جاهایی است که مداح گام اشتباه خوانده یا تحریر اضافی زده که به آن فالش‌گیری می‌گویند. این دو کار اصلی استودیو است. در کنار آن تقریبا 90 درصد قطعات ساز هم دارند اما آن ساز یک ساز مسموع نیست و معمولا پیانویی است که با همان گام صدای مداح، زیر صدای او پخش می‌شود و خاصیت حجم‌دهندگی به صدا دارد. اگر بخواهیم فنی نگاه کنیم اتفاق خارق‌العاده‌ای در استودیو نمی‌افتد الا اینکه اقدامات تخصصی حوزه موسیقی روی صدای مداح انجام می‌شود.»
مداحی استودیویی باید سر جایش باشد
صیامی در ادامه به ایراداتی که از مداحی استودیویی گرفته می‌شود اشاره کرد و گفت: «ایراداتی از مداحی استودیویی گرفته می‌شود به‌نظر من بخشی از آن وارد است. عمده این ایرادات به خود مداح برمی‌گردد. یعنی یک مداح می‌تواند با اقداماتی که انجام می‌دهد مانند مداومت حضور در هیات و برگزاری پیوسته جلسات این ایرادات را کمرنگ کند. اما ایراد اول این است که مداحی استودیویی اگر با برنامه‌ریزی نباشد کاراکتر مداح را از قالب مداحی دور می‌کند مخصوصا آن حالتی که هیات را رها کنی و بروی در استودیو بخوانی. این اتفاق در نسل بعدی یک توقع ذهنی ایجاد می‌کند که همیشه یک صدای شسته رفته از او بشنوند در صورتی که در واقعیت این‌طور نمی‌تواند باشد. شمای مداح می‌توانی قطعه‌هایی را در استودیو بخوانی اما صدای خام(آمبیانس) جلسه را هم پخش کن. لزومی ندارد همه کارهایی که از تو می‌شنویم‌ تر و تمیز شده و مرتب باشد. جدا از اینکه این کار ذائقه مخاطب را استودیوزده می‌کند، در بلندمدت به ضرر خود مداح هم تمام می‌شود.» او ادامه داد: «در مداحی علاوه‌بر مباحث فنی، حالی که مخاطب از آن هم می‌گیرد بسیار مهم است. برای همین شما هیات‌هایی را دارید که مداحش صدای خوبی ندارد اما پامنبری بیشتری از یک مداح خوش صدا دارد. استودیو تنها می‌تواند مداحی را از لحاظ مولفه‌های فنی ارتقا دهد. اگر بخواهم جمع‌بندی صحبت‌هایم را تا اینجا بگویم به نظرم مداحی استودیویی قالبی است که حتما می‌تواند مفید باشد به شرط اینکه سر جایش استفاده شود.»
سرود مداحی از قالب مداحی خارج شد اما مداحی استودیویی نه
در ادامه این نشست حمید رمی از برگزاری چنین جلساتی تشکر کرد و گفت: «اول باید بگویم جلساتی از این دست، تنش‌ها را در فضای مجازی از بین می‌برد. وقتی فضایی مثل این جلسات را برای گفت‌وگو نداریم بروز شکاف‌ها بیشتر می‌شود و به فضای مجازی کشیده می‌شود که هیچ اتفاق مثبتی را در پی ندارد و بسیار آسیب‌زاست.»
این شاعر و نوحه‌سرا در ادامه صحبت‌هایش گفت: «اولا باید دانست نوآوری در هر زمینه‌ای، قدرت ریسک می‌خواهد و شجاعت؛ چراکه معلوم نیست آن ریسک، پیامد مثبت دارد یا منفی. در مرحله بعد هم هر نوآوری در هر عرصه‌ای همراه با نقد است. اما نقد به تنهایی هنر نیست. بلکه باید سعی شود همراه با راهکار باشد. شما تاریخ هیات را هم که نگاه کنی می‌بینی اکثر نوآوری‌ها در ابتدا با یک نقد و مخالفتی همراه بوده است. نظر بنده این است که ما در حال حاضر دیگر از نقد مداحی استودیویی عبور کرده‌ایم. دلیلش این است که مداحی استودیویی از قالب مداحی خارج نشد. هم ضرب آن ضرب مداحی است، هم موسیقی و هم محتوای آن. امروز ما با رویدادی مواجهیم که مداح ما را از قالب مداحی خارج کرده است. امروز با فضایی روبه‌رو هستیم که مداحی نیست اما مداحان، نقش اول آن هستند و این به نظرم خوب نیست. ببینید مثلا محسن چاوشی بخواهد کاری برای امام حسین(ع) بخواند می‌آید در هیات می‌خواند؟ نه. در قالبی که با آن شناخته شده می‌خواند.»
سرود مداحی دارد استعدادهای خوانندگی مذهبی را می‌سوزاند
رمی ضمن اشاره به آسیب‌های سرود مداحی گفت: «یکی دیگر از آسیب‌های سرود مداحی این است که ما داریم استعدادهایی مثل حسین حقیقی، علی‌اکبر قلیچ و... را می‌سوزانیم. اگر این سرمایه‌هایی که سازمان‌ها و موسسات وابسته در عرصه سرود و خوانندگی، خرج آقایان مداح کردند، خرج خواننده‌های مذهبی، خواننده‌های آیینی نوجوان و... می‌شد چه‌بسا همان نتایج و بلکه بهتر را بشود به دست آورد. دلیل اینکه این اتفاق نمی‌افتد این است که سازمان‌ها و نهادها می‌خواهند آماده‌خور باشند و از اعتبار و ظرفیت رسانه‌ای از قبل آماده شده مداحان برای کارشان استفاده کنند.»
چرا باید مداح‌ها را در قابی غیر از هیات ببینیم؟
در ادامه صیامی گفت: «حالا این اتفاقی که افتاده است آیا راهکار ندارد؟ برای اصلاح روندی که پیش آمده ما چند ماه نشستیم و با تعدادی از متخصصان موسیقی، روانشناسان و بزرگان هیات صحبت کردیم و به یک مدلی رسیدیم. اول اینکه خیلی از این آسیب‌ها در موسیقی قابل حل است. یعنی مثلا شما در موسیقی‌ات از ساز استفاده نکن. این همه موسیقی بدون ساز داریم، چه مشکلی دارد؟ مشکل دوم و اصلی که مطرح می‌کردند، تصویر است. مگر جای مداح جایی غیر از هیات است؟ چرا قاب تصویری که من از مداح دارم جایی غیر از هیات است؟ اگر این نکات رعایت شد آیا خواندن سرود مداحی ایرادی دارد؟ خیر. خود ما امسال این کار را با چند مداح و با حضور نوجوانان و در هیات‌ها انجام دادیم.»
اصالت جریان هیات مانع از تضعیف آن می‌شود
مسئول دفتر تولید سرود سازمان رسانه‌ای نهضت، ادامه داد: «در پاسخ به این پرسش که آخر این مسیر به کجا می‌رسد، من این‌طور فکر می‌کنم که یک خطر فرضی را برای ما درست کرده‌اند که هیات دارد نابود می‌شود، دارد تضعیف می‌شود. اما واقعیتش این است که در طول تاریخ این اولین بار نیست که یک چیزی شبیه هیات دارد به‌عنوان رسانه مطرح می‌شود. مثلا در دوران قاجاری ما تعزیه را داشتیم. اما جریان هیات یک اصالتی دارد که باعث می‌شود در طول فراز و فرودهای تاریخ ماندگار باشد چون صاحبش مداح و سخنران و مسئول هیات نبوده است و کس دیگری بوده. هر جریانی که بخواهد به هیات لطمه بزند افول می‌کند. به نظرم این اتفاق خیلی جای نگرانی ندارد.»
در نهایت همه می‌روند سرجای خودشان می‌ایستند
حمید رمی در بخش دیگری از این گزارش گفت: «باید بپذیریم که نوآوری، آزمون و خطا می‌خواهد. ما الان در مرحله آزمایش و‌گذار هستیم. نهایتا کسانی می‌مانند که غربال شده باشند. کسانی که در نقطه درستی ایستاده باشند. همه این آقایان می‌آیند گشت‌هایشان را می‌زنند و سرودشان را می‌خوانند اما نهایتا همه می‌روند سر جای خودشان می‌ایستند. پیش‌بینی بنده این است که امسال اگر سرودی تولید بشود، شما می‌بینید به مراتب از سال قبل پخته‌تر است. ممکن است به اندازه فلان سرود پخش نشود اما از نظر محتوا، موسیقی، قالب، تصویر و... پخته‌تر خواهد بود.»