میلاد جلیل‌زاده، خبرنگار گروه فرهنگ: جشن فصل ریاض یا به عبارتی موسم‌الریاض، که اولین دوره‌اش در سال ۲۰۱۹ برگزار شد، با صرف هزینه‌های سرسام‌آور و اجرای برنامه‌های کاملا متفاوت، هر عنصری از دنیای سرگرمی را به خودش راه داده تا بتواند نمادی از صعود یک‌شبه سعودی‌ها در دوران ولایتعهدی بن‌سلمان باشد و عربستان را به آنچه چشم‌انداز ۲۰۳۰ این کشور (رویة السعودیة ۲۰۳۰) خوانده شده برساند. از تئاتر تا بوکس و از کنسرت موسیقی تا فستیوال غذا و خوراکی، همه‌جور برنامه‌ای را در این رویداد یک‌فصلی قرار داده بودند تا نگاه‌ها به عربستان سعودی ترمیم شود و دنیا ترقی یکباره و رعدآسای این کشور در دوره ولایتعهدی بن‌سلمان را باور کند و جدی بگیرد.

اما آیا اتفاقات به همین شکل رقم خورد و حاکمان سعودی را به اهداف‌شان رساند؟ تا‌به‌حال هیچ واکنش بین‌المللی تحسین‌آمیزی نسبت به موسم‌الریاض دیده نشده که بتوان آن را جدی گرفت و در عوض، سیل واکنش‌های انتقادی از جانب گروه‌های اجتماعی گوناگون به سمت آن سرازیر شده است. یکی از اولین اعتراض‌ها به رقص و آوازهایی بود که دختران نیمه‌برهنه در این مراسم اجرا می‌کردند و واکنش به آن، فضای عمومی جهان اسلام را در بر گرفت. اوج این اعتراض‌ها جایی بود که یک گروه دخترانه کره‌ای به نام «Blackpink» برای اولین بار در ریاض، پایتخت عربستان، کنسرتی را در چهارچوب فعالیت‌های تفریحی موسم‌الریاض اجرا کرد که جنجال گسترده‌ای به راه انداخت و اتهامات علیه مقامات سعودی مبنی‌بر ترویج همجنسگرایی را بار دیگر سر زبان‌ها انداخت. واکنش به صحنه‌‌های اینچنینی، تا جایی پیش رفت که اعراب و مسلمانان در شبکه‌های اجتماعی با لحنی طعنه‌آمیز و خشمگین می‌پرسیدند که آیا باورتان می‌شود این صحنه‌ها در زمین حرمین شریفین باشد؟‌ این اما همه ماجرا نبود. در سوی دیگر ماجرا، در داخل فضای اجتماعی عربستان، پولی که برای این مراسم هزینه شد، خشم گسترده‌ای را بین شهروندان مبتلا به مشکلات اقتصادی برانگیخت. تصور غالبی که از عربستان به‌عنوان کشوری بسیار ثروتمند و فاقد افراد فقیر در بخشی از افکار عمومی جهان وجود داشت، اینجا با صدایی که به هر زحمتی از اعماق و از جای دور از دسترس رسانه‌ها برای چندمین بار بلند شد، به چالش کشیده شد و می‌شود حدس زد که در آینده، چنین چالش‌هایی دامنه گسترده‌تری پیدا کنند.

بخش دیگری از واکنش‌ها به موسم‌الریاض متوجه طرح چشم‌انداز ۲۰۳۰ سعودی است که به نظر نمی‌رسد با این برنامه‌های نمایشی و گران‌قیمت، محقق شود. در چشم‌انداز ۲۰۳۰ سعودی، قرار است این کشور میزبان ۳۰ میلیون زائر حج عمره باشد حال آنکه به جای گسترش واقعی زیرساخت‌ها، جشنواره‌ای با محتوای همجنسگرایی و سرشار از رقص‌ها و برنامه‌های اروتیک در آن سرزمین برگزار می‌شود. یکی دیگر از مفاد اصلی در برنامه چشم‌انداز ۲۰۳۰، رسیدن عربستان به جایگاه نظامی قابل توجهی در منطقه است اما همزمانی موسم‌الریاض ۲۰۲۳ با یک آزمایش موشکی ایران، دستمایه طعنه‌های کاربران عرب به پادشاهی سعودی شده است. برای مثال علی هاشم که به‌عنوان مخالف حکومت سعودی شناخته می‌شود، در صفحه توییتر خود با انتشار یک ویدئو نوشت: «درحالی‌که عربستان در موسم‌الریاض مشغول است، ایران و لحظه پرتاب موشک حامل ماهواره قائم ۱۰۰ را ببینید.» اینها اما همگی در برابر گزاره‌هایی که عربستان را به خون‌شویی و عادی‌سازی کشتار مسلمانان در یکی از پر‌التهاب‌ترین مقاطع تاریخ منطقه متهم می‌کنند، کم و کوچک به نظر می‌رسد. در صبح روز هفتم اکتبر ۲۰۲۳ طوفان الاقصی در غزه جهان را در بهت فرو برد و پس از آن تهاجم آتشبارهای اسرائیلی به غزه آغاز شد که واکنش بی‌سابقه‌ای را از جانب افکار عمومی دنیا دریافت کرد. به‌رغم حمایت تمام‌قد دولت‌های بلوک غرب از رژیم‌صهیونیستی، خیابان‌های لندن و پاریس و برلین در سیل جمعیت حامیان فلسطین و معترضان به جنایت اسرائیل غرق شد. از هاروارد تا هالیوود، بخش قابل‌توجهی از جامعه آمریکا هم به این اتفاقات واکنشی معترضانه نشان داد و حالا عنوان می‌شود میزان همدلی با اسرائیل در میان جوانان زیر ۳۴ سال ایالات متحده، به ۲۷ درصد رسیده است؛ اما عربستان بی‌هیچ توجهی به این اتفاقات، جشن بزرگ تبلیغاتی‌اش را حتی به تعویق هم نینداخت. وقتی یک بازیگر مصری به نام محمد سلام اعلام کرد که تنها به دلیل حمایت از غزه و در اعتراض به بی‌توجهی عربستان نسبت به این موضوع، از شرکت در موسم‌الریاض کناره‌گیری می‌کند، ترکی‌ الشیخ که مدیر این رویداد است، واکنش حیرت‌انگیزی نشان داد و گفت: «خون عربستانی‌ها برای من از باقی چیزها ارزشمندتر است.» اینها همه در حالی است که دیده‌بان بین‌المللی حقوق بشر هم عربستان را به برگزاری این جشنواره با هدف سرپوش گذاشتن بر نقض حقوق بشر در این کشور متهم کرده است. مجامع جهانی، حکومت سعودی را به نقض حقوق بشر متهم می‌کنند، جهان اسلام به هتک‌حرمت از سرزمین حرمین شریفین، جهان عرب به انفعال و کار نمایشی و عقب ماندن از اقتدار نظامی ایران و به‌عنوان آخرین تیری که بر این پیکره فرود می‌آید، همه بی‌تفاوتی محض عربستان در قبال مسائل غزه و حتی پاسخ بهت‌آور ترکی الشیخ به اعتراضات در این خصوص را می‌بینند که تلویحا خون عربستانی‌ها را از خون مردم غزه رنگین‌تر می‌داند؛ حال آنکه در داخل خود عربستان، به دلایل اقتصادی، اعتراضاتی نسبت به این رویداد و هزینه‌های هنگفت آن وجود دارد. جشنواره‌ای که تنها آورده آن مسائل تبلیغاتی بود و نه در زمینه اقتصادی سودی به بار می‌آورد، نه باعث رشد در هرگونه زیرساختی می‌شد، حالا به لحاظ تبلیغاتی هم کارکردی کاملا معکوس با آنچه برایش در نظر گرفته شده بود پیدا کرده است. توسعه نمایشی و شیک نشان دادن غیرواقعی عربستان، مخفی کردن زباله‌ها در زیر فرش و کتمان مشکلات اقتصادی و اجتماعی گسترده این کشور با ابزار ضریب‌ دادن چند برابر به چند ویترین پر زرق و برق، مغایرت صددرصدی رفتار عربستان با افکار عمومی جهان اسلام و دنیای عرب از یک سو و مجامع حقوقی و بین‌المللی از سوی دیگر، همگی معجونی از چالش‌ها را سر راه آینده این کشور قرار می‌دهند که با هزینه کردن سخاوتمندانه پترودلار، نه‌تنها رفع نمی‌شود، بلکه عمق و پیچیدگی بیشتری پیدا می‌کند.

به‌عنوان مثال، همین جشنواره موسم‌الریاض را می‌توان در نظر گرفت که حاکمان عربستان، رقم دقیق هزینه‌های آن را اعلام نمی‌کنند چون شرمگین می‌شوند اگر بگویند هیچ دستاوردی در آن با مدیریت‌شان محقق نشده و هر دعوتی را با فاکتورهای چند برابر خریده‌اند. همه این هزینه‌های بی‌حساب فقط برای این صرف شده که چهره پادشاهی سعودی، مترقی دیده شود و به محبوبیت برسد اما حالا باعث ایجاد یک نگاه منفی چندجانبه به عربستان می‌شود.

۲۵ اکتبر اعلام شد که محمد سلام، هنرمند مشهور مصری به‌عنوان اعتراض به حوادث جاری غزه و بی‌تفاوتی عربستان نسبت به آن، از اجرای نمایش «ازدواج مصنوعی» که قرار بود در جریان جشن موسم‌الریاض به نمایش دربیاید، انصراف می‌دهد. سلام در ویدئویی که در حساب شخصی فیسبوکش پخش کرد، افزود که امیدوار بود موسم‌الریاض به تعویق بیفتد یا لغو شود یا اوضاع در نوار غزه آرام شود، اما هیچ اتفاقی از این دست نیفتاد. او با بیان اینکه عدم حضورش صرفا برای حمایت از مردم فلسطین بوده و نه چیزی دیگر، تصریح کرد: «به خوبی می‌دانم که هنر یک پیام است و می‌توان به جای کناره‌گیری از شرکت در جشن، به اجرای نمایش رفت و از فلسطین حمایت کرد اما اتفاقات کنونی برای حضور من در آثار کمدی مناسب نیست.» تعداد زیادی از ستارگان هنر و شهروندان عرب، مشتاق حمایت از محمد سلام بودند که برجسته‌ترین آنها نویسنده‌ای به نام عبدالرحیم کمال و بازیگرانی به نام‌های صبری فواز و امیر صلاح‌الدین هستند. در واکنش به این موج که در حال تنوره کشیدن بود، ترکی الشیخ که مسئول برگزاری موسم‌الریاض است، در حساب کاربری‌اش در فیسبوک نوشت: «نکته مهمی وجود دارد که فکر می‌کنم باید به‌وضوح مورد اشاره قرار بگیرد. اخیرا زیاد صحبت نکرده‌ام اما فکر می‌کنم اکنون در موقعیتی هستیم که صحبت کردن مهم است. در سال ۱۹۶۷ که کشورهای عربی به دست اسرائیل اشغال شدند، هیچ چیز متوقف نشد و در زمان جنگ لبنان هم هیچ چیز متوقف نشد و زمانی که کشور من هفت سال (با یمن) می‌جنگید، هیچ چیز متوقف نشد و خون عربستان برای من از هر چیزی ارزشمندتر است (دم السعودی أغلى لدی من‌ای شیء).

حرف ترکی الشیخ این است که ما در عربستان هیچ چیز را بر توسعه کشورمان ارجحیت نمی‌دهیم و این حرف خصوصا برای باورمندان مطلق به منطق سود، جمله‌ای پذیرفتنی است اما بیان همین جملات از زبان یک مقام سعودی، چند تناقض درونی را جلوه‌گر می‌کند. اول اینکه اگر کشوری فقط به منفعت اقتصادی و توسعه زیرساختی فکر می‌کند، نباید به دنبال دخالت در امور سایر کشورهای منطقه باشد. کشوری که نخست‌وزیر لبنان را در اقدام حیرت‌انگیز می‌رباید تا دولت مد نظر خودش را سر کار بیاورد و بدون هیچ دلیل قابل توضیحی به یمن حمله می‌کند و در ریز و درشت معادلات منطقه دخالت کرده است، نمی‌تواند صرفا در جایی که مربوط به رویارویی مردم غزه با ارتش اسرائیل است، به یاد بیاورد که اهل اظهارنظر یا بروز هر عملی راجع‌به باقی کشورها نیست و به هیچ چیز دیگر اهمیت نمی‌دهد جز توسعه توسعه، توسعه. تناقض درونی دوم این است که از حقوق بشر گرفته تا عدم وجود عدالت اقتصادی و اجتماعی، در درون جامعه عربستان هم رضایتمندی کاملی نسبت به اقدامات نمایشی بن‌سلمان وجود ندارد و این اقدامات بی‌اثر یا حتی دارای تاثیرات منفی تلقی می‌شوند. بنابراین جشن موسم‌الریاض هم محبوبیت کاملی ندارد اما تردیدی نیست که مردم عربستان اگر مطبوعات آزاد داشتند یا به هر نحوی امکان ابراز عقیده را پیدا می‌کردند، غیر از اعتراض به نقض حقوق‌بشر و مشکلات اقتصادی، به‌طور قاطع از مردم فلسطین هم حمایت می‌کردند.

موسم‌الریاض ۲۰۲۳ درحالی برگزار شد که سازمان سعودی اروپایی حقوق بشر اعلام کرد‌ تلاش‌های آل‌سعود برای برگزاری جشنواره‌های سرگرمی در سایه وخامت بی‌سابقه وضعیت حقوق بشری در داخل عربستان است. این سازمان حقوق‌بشری تاکید کرد باوجود تلاش دولت آل‌سعود برای پنهان کردن نقض حقوق‌بشر در عربستان با تحمیل سکوت بر جامعه مدنی و ارعاب خانواده‌های منتقدان و فعالان، حقایق مربوط به تخلفات و جنایت‌های این رژیم همچنان آشکار است. در‌حالی‌که در اکتبر ۲۰۲۲ فعالیت‌های مربوط به جشنواره بین‌المللی موسم الریاض آغاز شد، آل سعود تصمیم گرفت حداقل برای ۱۲ نفر حکم اعدام صادر کند و این‌گونه، تعداد بازداشت‌شدگان در معرض خطر اعدام به ۴۰ نفر رسید. براساس گزارش سازمان مذکور، در میان افرادی که در معرض خطر اعدام قرار دادند، هشت نفر ازجمله ‌عبدالله الدرازی، جلال اللباد، یوسف المناسف، حسن زکی الفرج، عبدالله الحویطی، جواد قریریص، مهدی المحسن، علی السبیتی زیر سن قانونی هستند. اسناد و مدارک این سازمان نشان می‌دهد که اکثر بازداشت‌شدگان زیر حکم اعدام، از شرایط محاکمه عادلانه محروم بوده و مورد تخلفات شدید ازجمله انواع مختلف شکنجه، بدرفتاری و محرومیت از وکیل قرار گرفته‌اند. چندی پیش هم عفو بین‌الملل گزارش داد که عربستان سعودی در 11 ماهه اول سال ۲۰۲۲ میلادی، ۱۴۸ نفر را اعدام کرده و حتی در ماه مارس، مقامات ۸۱ نفر را در یک روز اعدام کردند که بزرگ‌ترین اعدام دسته‌جمعی در چند سال اخیر است. ازجمله اعدام‌شدگان می‌توان به ۴۱ نفر اشاره کرد که از اقلیت شیعه سعودی بودند.

برای خواندن متن کامل گزارش، اینجا را بخوانید.