معمای پیچیده استارلینک در ایران

زهرا طیبی، خبرنگار گروه نقد روز: قصه اینترنت ماهواره‌ای استارلینک و رسیدن آن به ایران، در روزهای ناآرامی‌های پاییز 1401 به خبر داغ فضای مجازی تبدیل شده بود و گفته می‌شد ایلان ماسک قصد دارد امکان دسترسی به این اینترنت را برای دورزدن محدودیت‌های اینترنتی به ایران برساند. جمعه شب اما اتحادیه بین‌المللی مخابرات رایی صادر کرد که مبتنی بر آن، شرکت (SPACE X) مکلف می‌شد‌ برای ارائه خدمات از قوانین ایران تبعیت کند، رایی که به دلیل شکایت ایران، در تقریبا شش ماه گذشته از جانب این شرکت اتفاق افتاد و از این حیث می‌توان این موضوع را امری مهم و قابل توجه دانست اما اینکه آیا استارلینک به ایران خواهد رسید یا SPACE X حاضر خواهد شد شروط ایران را بپذیرد امری که است سعی کردیم نظرات کارشناسان حوزه فضای مجازی را در این رابطه جویا شویم.
روز گذشته، رئیس مرکز روابط‌عمومی وزارت ارتباطات اعلام کرد: «در آخرین جلسه هیات مقررات رادیویی اتحادیه بین‌المللی مخابرات شرکت SPACE X مکلف به همکاری با جمهوری اسلامی ایران برای ارائه خدمات ماهواره‌ای خود شد.» عمادالدین پاینده، پژوهشگر فضای مجازی، به این موضوع اشاره کرد که این رای برمبنای تعاملات ایران با اتحادیه بین‌المللی اتفاق افتاده است و توضیح داد: «این تصمیم در جلسه 94 هیات تنظیم‌گری رادیو ‌(ITU‌) ‌ گرفته شده است. این تصمیم به‌طور مشخص در ITUR گرفته شده است. ITU)) چند زیر بخش دارد که یکی از آنها، بیشتر در حوزه ماهواره و رادیو (ITUR) فعالیت می‌کند و این تصمیم در جلسه 94 برد یا هیات تنظیم‌گری رادیو گرفته شده است. نکته اول این است که یک سری تعاملات‌ از جانب نمایندگان ایران از سمت وزارت ارتباطات در ITU صورت گرفته و نکاتی‌ بیان شده و شکایت‌هایی از شرکت (SPACE X) -که اینترنت ماهواره‌ای استارلینک را ارائه می‌کند و مالک آن هم ایلان ماسک است- مطرح شده است مبنی‌براینکه در تمام کشورهای جهان، هرجایی که اینترنت ماهواره‌ای را ارائه می‌کند، به قوانین سرزمینی آن کشوری که مردمش در زمره دریافت کنندگان‌ سیگنال ماهواره‌ای قرار می‌گیرند، پایبند بوده‌اند اما این اتفاق در مورد کشور ما نیفتاده است و شواهدی داریم که نشان می‌دهد سیگنال‌های استارلینک در مدار ماهواره‌ای قرار گرفته و در تهران و شهرهای دیگر ایران در صورتی که تجهیزاتش وجود داشته باشد، دریافت اینترنت امکان‌پذیر است. اما تا امروز هیچ‌گونه مذاکره‌ای با ایران از سمت شرکت اسپیس ایکس بر سر اینکه شرایط، قوانین، مقتضیات سرزمینی که مدنظر دولت ایران‌ است چه چیزی است و چه شروطی وجود دارد، مطرح نشده است. حدود شش ماه پیش هم نامه‌ای خطاب به مدیرعامل این شرکت ارسال شده است و در این نامه، خیلی شفاف و محترمانه گفته شده است طبق اصولی که این شرکت به آن پایبند است و اصولی که از طرف اتحادیه جهانی مخابرات هم تایید شده است، این شرکت باید با ایران در مورد قوانین سرزمینی مذاکره می‌کرده که این اتفاق نیفتاده است و این نامه به‌عنوان نشانه‌ حسن نیت دولت ایران، برای شرکت اسپیس ایکس ارسال شده است.»
پاینده در شرح رای صادر شده نیز گفت: «به موجب رایی که جمعه شب صادر شد که به نوعی می‌توان آن را یک رای تاریخی دانست، کشور نروژ و ایالات متحده آمریکا به‌عنوان کشورهایی که حوزه قضایی و ثبت شرکت (SPACE X) در آنها‌ اتفاق افتاده است به واسطه بی‌اعتنایی‌ای که این شرکت به قوانین سرزمینی ایران داشته، مسئول شناخته شدند و موظف شدند با همکاری و نظارت (ITU)قوانین، اصول و الزاماتی را طراحی و تصویب بکنند و حتی مجازات‌هایی را برای این شرکت در نظر بگیرند از این بابت که قوانین کشور ما را رعایت نکرده است. واکنش منطقی که انتظار می‌رود بعد از این رای دیده شود این است که شرکت اسپیس ایکس مذاکراتی درباره شرایط سرزمینی برای در دسترس قرار گرفتن اینترنت ماهواره‌ای استارلینک با ایران داشته باشد که می‌شود آن را یک موفقیت تاریخی در دیپلماسی دیجیتالی اقتصاد و سایبری دانست.»
این پژوهشگر فضای مجازی در شرح اینکه بایدها و نبایدهای همکاری با استارلینک چه خواهد بود، گفت: «اگر از منظر کیفیت اینترنت و تجربه کاربران در اینترنت نگاه بکنیم، طبیعتا مسائلی از جمله توسعه و فراگیر کردن اینترنت و دسترسی به اینترنت نسل پنجم، از طریق داده تلفن همراه و نسل جدید اینترنت مبتنی‌بر فیبر نوری که اینترنت پرسرعت و باکیفیتی برای اینترنت ثابت و خانگی به همراه دارد اولویت‌های کشور را تشکیل می‌دهد. درحال حاضر اولویت‌های اینترنتی ما در حوزه زیرساخت، در ارتباط با بحث اینترنت این موارد هستند که نسبت به فراهم کردن دسترسی به اینترنت ماهواره‌ای در اولویت قرار می‌گیرند. از این بابت که اینترنت اولا از لحاظ دسترسی و سرعت آن مزیتی نسبت به اینترنت مبتنی بر فیبر نوری ندارد و حتی در مواردی و بنا به دلایلی می‌تواند کیفیت و پایداری اینترنت نسل جدید مبتنی‌بر فیبر نوری که اینترنت پرسرعتی است را بالا ببرد. در واقع در رویکردهای نوظهور اقتصاد دیجیتال و فناوری ارتباطات چیزی که بیش از سرعت در بحث اینترنت اهمیت دارد پایداری‌اش است که در درجه اول باید به آن توجه بشود.» چالش بعدی که پاینده درباره ورود اینترنت ماهواره‌ای به کشور به آن می‌پردازد بحث گران بودن تجهیزات است، او ادامه می‌دهد: «موضوع دوم که از نظر من مسلم و مسجل است این است که تجهیزات اینترنت ماهواره‌ای گران است. هم بحث تحریم‌ها و هم اینکه تجهیزات بر مبنای نرخ دلار خرید و فروش می‌شوند باعث شده که دسترسی به آنها سخت و گران‌قیمت باشد و طبیعتا اگر امروز در کشورهایی مثل عراق و اوکراین تعداد زیادی از مردم عامدانه استفاده از اینترنت ماهواره‌ای را بر اینترنت فیبر یا نسل پنجم ترجیح دادند دلایل سیاسی و اجتماعی داشته است و محرک‌های این موضوع زمینه‌های اجتماعی و سیاسی داشته است که از قضا بسیار مهم هستند.»

برای خواندن متن کامل گزارش، اینجا را بخوانید.