به سوی «مجموعه‌سازی پیشرو»

ماریه رحیمی،کارشناس کتاب:از مهم‌ترین و آشناترین کارکردهای هر کتابخانه، ایجاد و فراهم‌آوری مجموعه‌ منابعی است که متناسب با نیاز جامعه‌ مخاطب خود باشد که اصطلاحاً از آن با عنوان «مجموعه‌سازی» نام می‌برند؛ فرآیندی که شامل چرخه انتخاب و خرید منابع اطلاعاتیِ مورد نیاز به منظور دسترس‌پذیرکردن آنهاست. یک مجموعه جامع و درعین حال متناسب و متعادل، ابزاری حیاتی در ایفای نقش درست کتابخانه‌ها و کتابداران در پاسخ‌گویی به نیاز اعضا و مراجعان است. با توجه به نیازهای متفاوت دنیای جدید و پیرو آن لزوم تغییر در رویه‌ عملکردیِ سازمان‌های خدمت‌رسان، می‌توان فرآیند مجموعه‌سازی و فرآهم‌آوری در کتابخانه‌ها، به‌ویژه کتابخانه‌های عمومی، را بازتعریف کرد. در این بازتعریف، مجموعه‌سازی می‌‌بایست هدفمند، آینده‌نگر و مترقی باشد.

بنابراین، «مجموعه‌سازی پیشرو» از وظایف بنیادی کتابخانه‌های عمومی است. منظور از مجموعه‌سازی پیشرو، مجموعه‌سازی متناسب با نیازهای دنیای جدید است؛ دنیایی که مدام در حال تغییر و پیشرفت است و به تناسب آن، نیازها و توقعات جامعه نیز متفاوت و در حال تغییر است. با این توصیف، وقت آن رسیده که، برخلاف مدل سنتی مجموعه‌سازی در کتابخانه‌ها، کتابدار یا مسئول کتابخانه منتظر اعلام نیاز از سمت مخاطب نباشد، بلکه با مجموعه‌ای از فعالیت‌های مستمر و آینده‌نگرانه، به تشخیص و پیش‌بینی نیازهای جدید اعضا بپردازد و، در واقع، به سمت نیاز مخاطب پیشروی کند و با تأمین و دراختیارگذاشتن منابع جدید و گزینش‌شده در مجموعه و ارائه‌ مشاوره‌های تخصصی، که از تحقیق و شناخت نشأت می‌گیرد، نقش راهنما و هدایت‌گر در مسیر کسب آگاهی و دانش را برای کسب‌و‌کارها بر عهده گیرد.

فرآیند «مجموعه سازی پیشرو با هدف خدمت‌دهی به کسب‌و‌کارها» می تواند بر مبنای دو کارکرد و گام مهم تعریف شود: در گام اول، برای افرادی که در ابتدای راه‌اندازی کسب‌و‌کار هستند و نیاز به آموزش در آن زمینه دارند، تأمین منابع پایه و مورد نیاز در مباحث آموزشیِ مرتبط با هر حوزه‌ کسب‌و‌کار، اولین مرحله پشتیبانی مجموعه‌ منابع کتابخانه‌های عمومی از کسب‌و‌کارها است. با توجه به ایجاد مشاغل جدید در دنیای امروز و نیز نیاز به رونق مجدد برخی مشاغل قدیمی که دچار رکود شده‌اند، تأمین منابع جدید، به‌روز و مرتبط با این مشاغل، می‌بایست جزء برنامه‌های مجموعه‌سازی کتابخانه با هدف روزآمد‌سازی دانش مرتبط با آنها باشد.

امروزه صاحبان مشاغل نوظهور، کارآفرینان، صاحبان شرکت‌های دانش‌بنیان و شاغلان در کسب‌و‌کارهای کوچک، بخشی از مخاطبان و اعضای کتابخانه‌های عمومی را تشکیل می‌دهند که نقش مؤثری در تغییر و تحولات اقتصادی جامعه‌ دارند. از این رو، کتابخانه‌های عمومی، به عنوان یک پایگاه معتبر، قابل‌دسترس و مؤثر، می‌توانند با فراهم‌آوری مجموعه‌ای پاسخگو و مخاطب‌محور، نقش تسهیل‌گری و حمایت‌گونه‌ خود از این گروه‌ها را به‌درستی ایفا کنند.

بنابراین، تأمین پیشینه‌ گزینش‌شده از منابع مرتبط با کسب‌و‌کارها برای آگاهی از روند ایجاد و توسعه‌ آنها در جامعه، جزء ملزومات مجموعه‌سازی پیشرو در حوزه کسب‌و‌کارهای کوچک است. تهیه مجموعه‌ای مستند از شجره‌نامه‌ها، منابع تاریخ شفاهیِ مرتبط با کسب‌و‌کار، آرشیوهایی از پروانه‌های ثبت اختراع و مالکیت‌های معنوی مرتبط، شناسایی و تهیه منابع در قالب‌های متنوع مانند منابع الکترونیکی، معرفی پادکست‌ها، ایجاد دسترسی به واقعیت‌های مجازی و افزوده، معرفی وب‌سایت‌ها و صفحات در شبکه‌های مجازی و...، که مورد نیاز کسب‌و‌کارها است، باید در سیاست‌های مجموعه‌سازی کتابخانه‌های عمومی لحاظ شود.

در این راستا، از ملزومات تحقق «مجموعه‌سازی پیشرو» در کتابخانه‌های عمومی، با هدف جذب و حتی نگهداری کسب‌و‌کارها در محیط کتابخانه، شناخت ویژگی‌های ذاتی هر کسب‌و‌کار و شناخت جامعه‌ خدمت‌گیر آن است. گروه‌های کسب‌و‌کار شامل افراد در حال راه‌اندازی کسب‌وکارهای کوچک، افراد حاضر و فعال در حوزه کسب‌و‌کار و افراد نیازمند به رشد در مسیر کسب‌و‌کار هستند. شناخت درست از جامعه‌ محلی و محیط جغرافیایی که کسب‌و‌کار در آن شکل گرفته، شرایط فرهنگی و حتی آداب‌و‌رسوم هر منطقه، گفت‌وگو با افراد مطلع، نیازسنجی از صاحبان کسب‌و‌کار و تحقیق در مورد آنها می‌تواند راهنمای کتابخانه در مجموعه‌سازی هدفمند باشد. تأمین منابع مشاغل بومی هر منطقه، تهیه‌ فهرست‌های موضوعی از بهترین و معتبرترین منابع و کتابشناسی‌های موضوعی کسب‌و‌کارها، از دیگر خدمات مهم کتابخانه در این مبحث است. حتی شناخت خلأهای مجموعه در موضوعات مرتبط و گسترده‌تری مانند روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و علم اقتصاد نیز می‌تواند به این فرآیند کمک شایانی کند.

کوتاه سخن این‌که با توجه به برگزاری «همایش بین‌المللی کتابخانه‌های عمومی و کسب‌و‌کارهای کوچک» توسط نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در مهرماه سال جاری، به نظر می‌رسد پرداختن به مبحث نقش مجموعه‌های پیشرو و آینده‌نگرانه‌ کتابخانه‌های عمومی در حمایت از توسعه‌‌ کسب‌و‌کارهای کوچک و نوپا، هم‌راستا با سایر خدمات در زمینه‌ «آموزش» و «تسهیلگری» از طریق فعالیت‌های فرهنگی، ترویجی و گفتمانی، از موضوعاتی است که نباید در این رویداد مهم از آن غافل شد.