آسیب‌شناسی ارتقای اساتید

محمدمهدی شریعت‌باقری، مدیرکل آموزش، اشتغال و کارآفرینی دبیرخانه هیات‌موسس-علی‌رضا پورسعید، مدیرکل تحلیل و پردازش دبیرخانه هیات‌موسس:اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها از مهم‌ترین مولفه‌های نظام آموزشی و از اساسی‌ترین عناصر توسعه و پیشرفت در هر کشوری به‌شمار می‌آیند و به‌عنوان سرمایه‌های مهم هر جامعه، نقشی حساس و سرنوشت‌ساز در تربیت نیروهای متخصص و آینده‌سازان جامعه ایفا می‌کنند؛ چراکه کارآمدی ساختار نظام‌ آموزش‌ عالی‌ در پرتو توانمندی و اثربخشی‌ آنان‌، به‌عنوان‌ اصلی‌ترین‌ منابع‌ انسانی‌ در این‌ ساختار، محقق‌ می‌شود. حال با توجه‌ به‌ این مهم و نقش‌ انکارناپذیر استادان‌ در توسعه‌ و پیشرفت‌ کشور، به‌نظر می‌رسد توجه جدی به بررسی فرآیند ارتقای اعضای هیات‌علمی به‌عنوان مهم‌ترین مولفه رضایت شغلی و پاسخگویی‌ مناسب‌ به‌ آن ضروری است. یکی از سازوکارهای اصلی و مهم در جهت توسعه و بهبود کیفیت، کارآمدی و اثربخشی آموزش عالی (به‌صورت اعم) و اعضای هیات‌علمی (به‌صورت اخص) سیاست نحوه ارتقای مرتبه علمی اعضای هیات‌علمی است؛ چراکه اساسا فرآیند ارتقا می‌تواند چگونگی ارزش‌ها، رفتارها، تشخص فردی و هویت شخصی و اجتماعی اعضای هیات‌علمی را شکل دهد و تاثیر زیادی بر فعالیت‌های پژوهشی، آموزشی و خدماتی آنان داشته باشد. به بیان دیگر، نظام ارتقای مرتبه علمی اعضای هیات‌علمی، می‌تواند در کم‌اهمیت شدن و غیرکاربردی بودن فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی و... آنان نقش داشته باشد. بنابراین در گزارش حاضر سعی شده است از منظری نو به آسیب‌شناسی فرآیند ارتقای اعضای هیات‌علمی پرداخته شود. در این راستا به‌منظور بررسی و تحلیل پیشینه موضوع، نخست به بررسی جایگاه ارتقای مرتبه علمی اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها در اسناد بالادستی و سپس با انجام مصاحبه با خبرگان موضوعی به آسیب‌شناسی مساله و ارائه پیشنهاد راهبردی و سیاستی پرداخته شده است.
سند اسلامی شدن دانشگاه‌ها

• تسریع‏ ضابطه‏مند ‏فرآیند ‏جذب، ‏تربیت، ‏ارتقا ‏و ‏نظارت‏ و ‏ارزیابى ‏مستمر ‏اعضای ‏هیات‏علمی (راهبرد 9)
• تدوین ‏نظام‏ جامع ‏ارزیابی ‏مستمر ‏و ‏هدفمند ‏و ‏تدوین ‏شاخص‏های ‏فعالیت‌های ‏علمی- فرهنگی ‏اساتید ‏و ‏بازخورد نتایج ‏آن ‏به‏منظور ‏ارتقای ‏اعضای ‏هیات‏علمی (راهبرد7-9)
• هدفمندسازى ‏نظام‏ ارتقا ‏و‏ تشویق‏ دانشگاه‏ها، ‏اساتید‏ و‏ دانشجویان‏ بر‏مبناى ‏تولید ‏علم‏و‏فناورى (راهبرد3)

سند جامع علمی کشور

• بازتعریف نظام ارتقای اعضای هیات‌علمی و پژوهشگران براساس ضوابط کیفی و اهداف و ارزش‌های نقشه جامع علمی کشور
• سند تحول علم و فناوری کشور
• تنظیم نظام ارتقای استادان و پژوهشگران با تعیین نسبت آموزش، پژوهش و ارائه خدمات اعم از مشاوره علمی یا انجام پروژه‌های تحقیقاتی برای موسسات دولتی و خصوصی (الف)

برنامه پنجم توسعه:

• بازنگری آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات‌علمی به‌نحوی که تا 50 درصد امتیازات پژوهشی اعضای هیات‌علمی معطوف به رفع مشکلات کشور باشد.
• سیاست‌های کلی علم و فناوری
• ارتقای منزلت و بهبود معیشت استادان، محققان و دانش‌پژوهان و اشتغال دانش آموختگان
• آسیب‌شناسی نظام ارتقای مرتبه علمی
• اعضای هیات‌علمی

نظام ارتقای اعضای علمی به‌عنوان یکی از چالش‌های اساسی نظام آموزش عالی ایران در دو دهه اخیر شناخته می‌شود؛ چراکه آیین‌نامه ارتقا به‌عنوان ابزار سیاستگذاری در 20 سال گذشته توسط دانشگاه‌های مختلف به دفعات مورد بازبینی قرار گرفته است. از آنجا که نظام اداره امور در ایران اغلب به شیوه متمرکز است، سیاستگذاری حوزه‌های مختلف نیز از این امر مستثنی نیست، به‌گونه‌ای که در حوزه آموزش عالی، نهادهای مختلفی به تصمیم‌گیری درباره آن می‌پردازند و دانشگاه‌ها در اغلب امور تنها مجری سیاست‌ها و تصمیمات اتخاذشده توسط نهادهای سیاستگذار و تصمیم‌گیر مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی، مجلس شورای اسلامی و در مواردی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری هستند. سیاست‌های اتخاذشده در حوزه نظام ارتقای مرتبه علمی نیز خارج از چهارچوب فوق نیست؛ به‌گونه‌ای که آیین‌نامه ارتقا- که مهم‌ترین ابزار شناخته‌شده آن است- به پیشنهاد وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی شکل قانونی به خود می‌گیرد.

برای خواندن متن کامل گزارش، اینجا را بخوانید.