الجزیره؛ برندی بین‌المللی برای کشوری کوچک

شبکه الجزیره قطر در سال 1996 میلادی راه‌اندازی شد و در‌حال‌حاضر به زبان انگلیسی و عربی به پخش اخبار و رویدادهای مختلف می‌پردازد. هدف اصلی راه‌اندازی الجزیره این بود که به دیپلماسی عمومی کشور قطر کمک شود؛ یا به عبارتی استفاده از دیپلماسی رسانه‌ای که به اعتقاد من در این زمینه موفق بود. قطری‌ها تلاش کردند با بهره‌گیری از یک شبکه خبری حرفه‌ای فرا ملی ضعف‌های ژئوپلیتیکی خودشان را پوشش دهند. کشوری بسیار کوچک با راه‌اندازی این شبکه یک برند بین‌المللی را برای خود شکل داد تا بتواند از حاشیه بین‌الملل به متن ورود پیدا کند و به‌نظر من موفق هم بوده است.

اینکه شبکه الجزیره قطر، شبکه خبری موفقی بود به‌ دلایل مختلفی بر‌می‌گردد، اما من یک دلیل اصلی را از نظر خودم بیان می‌کنم و اینکه این شبکه از ابتدای تاسیس تا کنون ساختار حرفه‌ای را برای خود شکل داد و بر همان ‌مبنای ساختار حرفه‌ای عمل می‌کند. در‌ واقع این رسانه است که تصمیم می‌گیرد نقشی فعال و حرفه‌ای در پوشش خبری رویدادها ایفا کند و نه سیاست. عوامل تاثیرگذار خارج از رسانه بر عملکرد شبکه خیلی زیاد و همیشگی نبوده است، رویکرد حرفه‌ای باعث شده که به‌نحوی موثر در رویدادها وارد شود، پوشش دهد، مخاطب جذب کند و برای دیگر رسانه‌ها نیز به‌عنوان یک منبع خبری حرفه‌ای به‌رسمیت شناخته شود. البته عوامل دیگری نیز مانند پرداخت حرفه‌ای رویداد، سرعت در انتشار و... وجود دارد که شاید در این فرصت کوتاه نشود آنها را مطرح کرد.

شاید این سوال مطرح شود که چگونه این شبکه توانسته نسبت خودش را با سیاست‌های دولت قطر حفظ کند و در‌عین‌حال حرفه‌ای باشد. در این ارتباط دو مطلب را باید در‌نظر گرفت، اول اینکه خاطرم است با یکی از مدیران این شبکه که به ایران آمده بود صحبت می‌کردم، می‌گفت؛ دست‌اندرکاران راه‌اندازی این شبکه پذیرفته‌اند که در فعالیت‌های رسانه‌ای و خبری شبکه کمتر مداخله کنند و این یعنی با کمترین دغدغه رویدادها را پوشش دهند، ضمن اینکه عوامل شبکه و خبرنگاران، گزارشگران و مدیران آن نیز منافع ملی کشور را در‌نظر داشته باشند؛ ترکیب چنین دیدگاهی یعنی اینکه رسانه با کمترین دغدغه کار حرفه‌ای‌اش را انجام دهد.

نکته دوم را با اشاره به شعار تبلیغاتی شبکه الجزیره قطر می‌گویم، اینکه نظرهای مختلف را در مورد رویدادهای مهم پوشش می‌دهد، یعنی وارد شدن به منطقه اختلاف مشروع نسبت به یک موضوع مهم که همین امر موجب جلب توجه مخاطب می‌شود. مثل همین کاری که در برخی از برنامه‌های گفت‌وگو محور صداوسیما مثل برنامه شیوه انجام می‌شود که نظر مخاطب به آن جلب ‌شده و مورد پسندش قرار می‌گیرد. وقتی شما نسبت به یک موضوع روایت‌های مختلف را در کنار هم قرار می‌دهید، باعث جلب توجه مخاطب می‌شود و رسانه در چنین مواقعی حتی می‌تواند با ظرافتی خاص دیدگاه و تحلیل خود را در معرض مخاطب قرار دهد که بی‌شک مورد توجه هم قرار می‌گیرد.

به اعتقاد من شبکه الجزیره از ضعف رسانه‌ای که در این منطقه وجود دارد، توانسته استفاده کند. خیلی از رسانه‌های منطقه حرفه‌ای نیستند و مسلما اگر رویکرد و ساختاری حرفه‌ای داشتند، مسلما و چه‌بسا بهتر از الجزیره عمل می‌کردند. یک نمونه مثال بزنم و آن شبکه العالم و هیسپان‌تی‌وی صداوسیماست که در مواردی بسیار حرفه‌ای عمل کردند و تاثیرگذار هم بودند، خاطرم هست شبکه العالم در زمان حمله دوم آمریکا به عراق که باعث سرنگونی صدام شد، عملکردی بسیار حرفه‌ای و مخاطب‌پسند و نمونه داشت، درواقع رویکردی کاملا حرفه‌ای اتخاذ کرده بود. پس اگر رسانه‌های خبری منطقه از ساختار سیاسی فاصله بگیرند و ساختاری کاملا رسانه‌ای و حرفه‌ای پیدا کنند و ملاک عمل آنها نیز همین ساختار حرفه‌ای باشد، موفق و اثرگذار خواهند بود، نکته‌ای که شبکه الجزیره قطر به آن توجه داشته است.

ضریب نفوذ این شبکه در منطقه و سطح جهانی نیز نسبتا بالا بوده و دلیل آن نیز اینکه به‌عنوان یک منبع خبری معتبر به آن ارجاع داده می‌شود. همین نکته و نیز عملکرد حرفه‌ای آن که مبتنی‌بر عدم مداخله سیاست در فعالیت‌های خبری آن بوده، باعث شده که در منطقه این نگاه جا بیفتد که رسانه‌ای مستقل و بی‌طرف است؛ هر چند رسانه بی‌طرف معنا ندارد اما این به هنر رسانه بر‌می‌گردد‌ که بتواند چنین نگرشی را در مخاطبانش جا بیندازد.

نکته آخر اینکه مهم‌ترین تاثیر عملکرد حرفه‌ای یک رسانه افزایش اعتبار و درنهایت اعتماد مخاطب به جریان‌سازی خبری رسانه خواهد بود. به‌نظر من شبکه الجزیره مبتنی‌بر واقعیت‌های جهان اسلام و آنچه در فلسطین در حال اتفاق افتادن است، عمل کرده. البته این رویکرد در اکثر رسانه‌های جهان اسلام و به‌خصوص رسانه‌های خودمان‌ نیز به‌خوبی مشهود است و به همین دلیل در سطح جهانی نسبت به موضوع فلسطین تاثیرگذار بوده‌اند، من معتقدم بر خلاف جو حاکم بر رسانه‌های غربی عمل شده، اما با رویکردی حرفه‌ای و تاثیرگذار.

باید بپذیریم که کار رسانه‌ای هزینه‌بر است. اگر می‌خواهید کار حرفه‌ای و تاثیرگذار در رسانه انجام دهید، باید هزینه کنید. مطمئن باشید اگر هزینه کرده و کاملا حرفه‌ای عمل کردید، منفعت آن بیشتر از هزینه خواهد شد. شما اگر به هزینه‌ها و‌ گردش مالی رسانه‌های بزرگ توجه کنید، متوجه خواهید شد که در کار رسانه هزینه‌های بالایی می‌کنند تا بتوانند توجه مخاطبان را جلب کنند و این یعنی جذب و حفظ مخاطب و چه منفعتی بالاتر از این برای یک رسانه.