الجزیره؛ رسانه اول تونس

احسان زیورعالم، خبرنگار گروه فرهنگ: یکی از تجربیات زیستی من در تونس، تفاوت ماهوی شبکه‌های تلویزیونی در این کشور است. تصور قالب ما درباره شبکه‌داری عربی معطوف به شبکه‌هایی است متعلق به کشورهای همسایه؛ شبکه‌هایی که تمرکز خود را بر ساخت سریال، پخش فوتبال و از همه مهم‌تر قدرت سیاسی در امر خبر گذاشته‌اند. با نگاهی به کشور عراق به‌خوبی می‌توان دریافت چگونه نیروهای سیاسی در راه‌اندازی و مدیریت شبکه‌های خبری در رقابتی تنگاتنگ قرار دارند. رقابتی که البته به جدال‌های داخلی ختم نمی‌شود. وضعیت در جهان عرب به یک رقابت بیناعربی بدل شده است. رقابت میان شبکه الجزیره با العربیه شاید مشهودترین ماجرا باشد. چنین تصوری از شبکه‌داری عربی اما در تونس رنگ می‌بازد. حتی برخلاف کشورهای مغرب عربی، یعنی مصر، لیبی، الجزایر و مراکش، تونسی‌ها تمایل چندانی به داشتن شبکه خبر ندارند. اخبار، جای اندکی در فضای تلویزیونی دارد. در مقابل درگاه خبری مردم تونس رادیو است که از قضا رسانه‌ای محبوب در تونس به حساب می‌آید. برخلاف دیگر کشورهای عربی در تونس شما با جشنواره رادیویی قیروان و بیلبوردهای تبلیغاتی شبکه‌های رادیویی روبه‌رو می‌شوید. 
این روزها رادیوهای تونسی - که بیشتر آنها متعلق به بخش خصوصی است- همسو با رویدادهای سیاسی جهان عرب معطوف به وقایع فلسطین است؛ اما رادیو ناتوان از انتقال سریع اخبار به مردم است. نبود خبرنگار مستقر در غزه و البته محدود شدن گزارش‌ها به گفتار، چیزی است که در تونس عطش دانستن مردم را اقناع نمی‌کند. از سوی دیگر در فقدان شبکه‌ای خبری، تونس در رقابت شبکه‌های خبری عربی حضور ندارد. در تلویزیون شما صرفا می‌توانید اخبار داخلی تونس را تماشا کنید که به صورت محدود در چند شبکه دولتی پخش می‌شود. از سوی دیگر شبکه‌های تلویزیونی خصوصی تونس نیز میلی به برقراری یک شبکه خبری ندارند. در چنین شرایطی این پرسش مطرح می‌شود که مردم تونس از چه طریقی اخبار دست‌اول تونس را پیگیری می‌کنند؟
طبق گزارش‌های موجود در تونس شبکه‌های اجتماعی فیسبوک و اینستاگرام بیش از دیگر پلتفرم‌ها محبوبیت دارند. وضعیت به نحوی است که حتی دستگاه روابط‌عمومی، قیس سعید، رئیس‌جمهور تونس، اخبار کاخ ریاست‌جمهوری را نه از طریق تلویزیون که از طریق فیسبوک نشر می‌دهد. یکی از دلایل محبوبیت پلتفرم‌هایی چون فیسبوک وجود امکان Live در نشر ویدئو است. همین ویژگی باعث می‌شود مردم در انتخاب شبکه‌های خبری نیز به دنبال راحتی در دسترسی به تصاویر Live باشند؛ چیزی که برگ برنده شبکه الجزیره در تونس بوده است. انتشار سریع اخبار فوری یا به قول عرب‌ها «عاجل» در الجزیره پررنگ‌تر از دیگر شبکه‌های عربی است. موضوعی که می‌توان آن را در شبکه‌های اجتماعی بهتر ادراکش کرد. برای مثال لایوهای این شبکه از طریق پلتفرم‌ها فراتر از دیگر شبکه‌ها بوده است و آن را می‌توان در ترندسازی شبکه الجزیره نیز جست‌وجو کرد. همچنین در پلتفرم توییتر که مساله ترند برآمده از موقعیت جغرافیایی است، می‌توان دید چگونه اخبار الجزیره در این ترندها بیشتر از دیگر شبکه‌ها در تایم‌لاین تونسی‌ها دیده می‌شود که نشان از دنبال شدن صفحه توییتری الجزیره از سوی تونسی‌هاست. در سوی دیگر قابلیت Reel اینستاگرام که میان تونسی‌ها محبوبیت بسیاری دارد، از جانب شبکه الجزیره به خوبی دنبال شده است. هرچند رقیب هموطن الجزیره، یعنی العربی نیز فعالیت‌هایش به چشم می‌آید اما فراگیری خبرنگاران الجزیره در دنیای عرب کماکان نام این رسانه را بیش از پیش مطرح می‌کند. البته این روزها در تونس ویدئوهای دفاع مهدی حسن، مجری مشهور برنامه UpFront از قضیه فلسطین، ترند شده است. ویدئوهایی به زبان انگلیسی که در آن مهدی حسن در برابر چهره‌های سیاسی غربی، حامی باورهای جامعه عربی است. 
محبوبیت شبکه الجزیره در تونس را می‌توان در جریان کشته شدن شیرین ابوعاقله، خبرنگار فلسطینی شبکه الجزیره نیز جست‌وجو کرد. به‌محض انتشار خبر شلیک نیروهای صهیونیستی به شیرین ابوعاقله، فضای عمومی تونس در محکومیت این اتفاق پررنگ بود و در همان زمان، شهردار شهر کَرَم (شهرکی کوچک در شمال پایتخت) نام خیابانی در این شهر را به نام شیرین ابوعاقله نامگذاری می‌کند و دو درخت زیتون قدیمی نیز در ابتدای خیابان به نشانه رابطه تمثیلی دو ملت فلسطین و تونس کاشته می‌شود. خیابان شیرین ابوعاقله در واقع همان جایی است که جنگنده‌های اسرائیلی در عملیات موسوم به پای چوبین، در یکم اکتبر 1985، پس از طی 2هزار و 300 کیلومتر بمباران کردند. عملیاتی نظامی فراتر از مرزهای فلسطین که منجر به شهادت 60 عضو سازمان آزادی‌بخش فلسطین می‌شود. انتخاب مکان نامگذاری خود شاید به‌طور مستقیم ارتباطی با سیاست‌های شبکه الجزیره ندارد اما به‌صورت غیرمستقیم اتمسفر حاکم بر تونس را با الجزیره گره می‌زند. چنین موقعیتی را می‌توان در پوشش خبری الجزیره از تونس در دو هفته اخیر نیز ادراک کرد. شور مردم تونس در تجمعات هر روزه خود در خیابان حبیب بورقیبه، رئیس‌جمهور سابق تونس و حامی یاسر عرفات در اسکان نیروهای فلسطینی در خاک تونس، چیزی است که از سرخط خبرهای الجزیره زدودنی نبوده است. به عبارتی، در تمنای جست‌وجوی واقعیت‌های روز فلسطین، شبکه قطری تلاش کرده است گوشه‌چشمی به خیابان‌های تونس هم داشته باشد، خیابان‌هایی که حالا رنگ و بوی خشم، انزجار و از همه مهم‌تر شعار علیه عادی‌سازی برخی کشورهای عربی با اسرائیل دارد، خطی به قرمزی پرچم تونس که با وجود فشارهای سیاسی موجودیت رژیم‌صهیونیستی را به رسمیت نشناخته است.