طرح نهضت ملی مسکن به کجا رسید؟

مهدی عبداللهی، دبیر گروه اقتصاد: بیش از دو سال از ابلاغ طرح جهش تولید مسکن (نهضت ملی مسکن در دولت سیزدهم) می‌گذرد. این طرح از ابتدا با چالش‌های زیادی مواجه شد. مشکل و بهتر بگوییم معضل تامین مالی مسکن یکی از آنها بود. در نظام بانکی، به جز یک بانک تخصصی، مابقی سعی کردند به واسطه طولانی بودن دوره بازگشت تسهیلات نهضت ملی مسکن، از ورود به این طرح خودداری کنند و حتی تهدید به جرایم سنگین نیز نتوانست آنها را به مشارکت در نهضت ملی مسکن ترغیب کند. اما چالش نهضت ملی مسکن فقط همین نبود، یکی از چالش‌های بسیار اساسی که اهمیت آن به اندازه تسهیلات بانکی است، مساله تامین زمین است. آمارها و اظهارات مسئولان وزارت راه و شهرسازی و سازمان زمین و مسکن نشان می‌دهد از سال 1389 تا 1398 قوانین مختلف تامین زمین و الحاق زمین به محدوده شهرها را به حدی دشوار و غیرقابل دسترس کرده بوده که حتی دولت روحانی نیز برای ساخت 100 هزار واحد در قالب اقدام ملی مسکن در سال 1398 با مشکل عدیده‌ای روبه‌رو شده بود. آمارها نشان می‌دهد دولت سیزدهم از نیمه دوم سال 1400 تاکنون نزدیک به 35 هزار هکتار زمین برای ساخت مسکن آماده کرده که ظرفیت ساخت 1.5 میلیون مسکن را دارد. البته دولت در حال نهایی کردن الحاق نزدیک به 24 هزار هکتار زمین است که موجودی زمین به حدود 59 هزار هکتار و ظرفیت ساخت مسکن به 2.3 میلیون واحد خواهد رسید. به اذعان کارشناسان، با توجه به عدم دپوی زمین و بی‌توجهی به انجام فرایندهای ذخیره زمین در دولت روحانی و همچنین هفت‌خوان فرایند الحاق زمین، بدون اغراق، دولت سیزدهم طی دو سال اخیر انقلابی در تامین زمین انجام داده است.
بررسی‌های «فرهیختگان» از آمارهای سازمان زمین و مسکن نشان می‌دهد تا نیمه اول مهرماه 1402 مساحت اراضی تامین‌شده در محدوده شهرها (موجودی قبلی محدوده + مساحت الحاق‌شده به محدوده) به 34 هزار و 695 هکتار رسیده است. به عبارتی، در داخل محدوده 1338 شهر کشور، 34.7 هزار هکتار آماده ساخت مسکن در طرح نهضت ملی مسکن است. در این 34.7 هزار هکتار می‌توان یک میلیون و 555 هزار واحد مسکن ساخت، با این حال چون در برخی از شهرها متقاضی کم است و در برخی شهرها مثل اطراف کلانشهرها متقاضی زیاد است، با این عدم توازن، موجودی موثر زمین کفاف ساخت 715 هزار و 164 واحد مسکونی را می‌دهد و مابقی در شهرهایی است که متقاضی آنها کمتر از موجودی زمین است. براساس گزارش سازمان زمین و مسکن، این نهاد به همراه وزارت راه و شهرسازی فرآیند اداری الحاق 23 هزار و 932 هکتار از اراضی را هم پیگیری می‌کند که اگر این اراضی به شهرها الحاق شود، مجموع موجودی زمین تامین‌شده برای نهضت ملی مسکن به 58 هزار و 627 هکتار خواهد رسید که با این مقدار می‌توان 2 میلیون و 354 هزار واحد مسکن ساخت. البته بازهم تاکید می‌شود که بخشی از زمین‌ها در مناطقی از کشور است که تعداد تقاضا کمتر از زمین تامین شده و در برخی مناطق متقاضی بیش از موجودی زمین است.
آن‌طور که مدیرعامل سازمان زمین و مسکن می‌گوید و آمارها نشان می‌دهد، علاوه بر تامین قطعی 35 هزار هکتار زمین و نزدیک بودن الحاق 23 هزار هکتار به موجودی زمین، در طرح نهضت ملی مسکن وزارت راه و شهرسازی و سازمان ملی زمین و مسکن 18 شهرک را مصوب کرده‌اند که مساحت این شهرک‌ها 16 هزار هکتار است. البته به گفته مسئولان سازمان زمین و مسکن قرار است تعداد شهرک‌ها به 50 شهرک برسد. همچنین 2.7 هزار هکتار مساحت سایر دستگاه‌هاست. مجموع توافق با مالکان اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی شامل بنیاد مستضعفان، اداره اوقاف، ستاد اجرایی و نیروهای مسلح نیز به 17.5 هزار هکتار می‌رسد. همچنین با کارخانه‌ها و صنایع پیشران صنعتی نیز قرارداد ساخت 104 هزار واحد مسکونی در 4230 هکتار از اراضی این صنایع تفاهمنامه امضا شده است. گفته می‌شود مزیت زمین‌های این دستگاه‌ها و نهادها این است که اراضی آنها در محدوده شهر و چسبیده به شهر است که این موضوع هزینه زیرساخت و آماده‌سازی زمین را کم کرده و انتقال زیرساخت را آسان‌تر می‌کند.

برای خواندن متن کامل گزارش، اینجا را بخوانید.