آیین‌نامه جدید کارورزان خوب اما ناکافی

حسین پناهی، فعال دانشجویی: چند روزی از انتشار آیین‌نامه جدید وظایف کارورزان بیمارستان‌های آموزشی می‌گذرد. با وجود آنکه تغییرات اعمالی در نسخه جدید تغییرات چشمگیری را در دوره اینترنتی یا کارورزی به ارمغان نیاورده اما گام رو به جلویی در عرصه آموزش پزشکی به حساب می‌آید. پیش از آنکه به تغییرات نسخه جدید و تاثیرات آن بپردازیم لازم است مرور کوتاهی بر فضای حاکم بر دوره کارورزی و دستیاری داشته باشیم.
پیش از این در همین روزنامه مرور کاملی بر دوره‌های مختلف آموزش پزشکی از مقطع علوم پایه تا دوره‌های تخصص و فوق‌تخصص شد و از مصائب و مشکلات دانشجویان رشته پزشکی در مقطع پزشکی عمومی و دستیاری گفته شد. مصائبی همچون عدم مشخص بودن وظایف و حیطه کاری کارورزان و دستیاران که موجب استفاده ابزاری از دانشجویان برای انجام کارهای مختلف غیرآموزشی و نامرتبط با حیطه فعالیت شده و همچنین ساعت بالای کشیک‌ها که موجب کاهش بازدهی دانشجویان و اختلال در آموزش مهارت‌ها و به‌کارگیری آن شده بود. با اقدامات وزارت بهداشت در چند سال اخیر و انتشار آیین‌نامه وظایف کارورزان و دستیاران می‌توان گفت تا حدودی این مشکلات برطرف شده اما بی‌شک هنوز فاصله زیادی تا حالت مطلوب و شرایط استاندارد آموزش پزشکی در کشور داریم که طی این مسیر نیازمند توجه بیشتر و ارتباط مضاعف با دانشجویان مقاطع تحصیلی هستیم. پیش از آنکه پیشنهادهای خود را برای بهبود این شرایط مطرح کنیم به‌اختصار موارد بهبودیافته در نسخه‌های اخیر، خصوصا آخرین نسخه این آیین‌نامه را مورد بررسی قرار می‌دهیم. اولین نکته‌ای که به چشم می‌آید تعیین حدود مشخص و سقف تعداد و ساعت کشیک برای کارورزان است. به این صورت که از متوالی شدن کشیک‌ها و حضور ممتد چندروزه و طاقت‌فرسا در فضای بیمارستان و ارائه خدمت به بیماران جلوگیری شده است. از سمت دیگر نیز تلاش می‌شود تا تعادلی بین فضای آموزش و فراگیری مهارت‌های بالینی و تشخیصی و به‌کارگیری آن بر بالین بیمار فراهم شود. دومین نکته‌ای که بسیار اهمیت دارد حذف اقدامات نامرتبط با حیطه کاری پزشکان و آموزش این رشته است که از وظایف کارورزان است. اقداماتی که بی‌هیچ بار آموزشی صرفا انرژی و ‌انگیزه دانشجویان آخرین مقطع دکتری حرفه‌ای را سرکوب می‌کند و ثمره‌ای جز استفاده ابزاری از دانشجویان و بی‌انگیزگی دانشجویان سال آخر پزشکی ندارد. با وجود این اقدامات ارزشمند وزارت بهداشت در جهت بهبود شرایط آموزش پزشکی در کشور باید گفت این اقدامات لازم بود اما هرگز کافی نبود. لذا پیشنهادهای خود را خطاب به وزارت محترم بهداشت در جهت به‌کارگیری در نسخه‌های آینده این آیین‌نامه ارائه می‌کنیم.

1. تعبیه سازوکار نظارت بر اجرای این آیین‌نامه: با توجه به اینکه سالیان متمادی عدم مشخص بودن وظایف کارورزان موجب سوءاستفاده از دانشجویان برای اقدامات غیردرمانی می‌شد و این مساله در بسیاری از دانشگاه‌های علوم پزشکی و مراکز آموزشی درمانی رسوخ کرده بود عدم مشخص بودن وظایف تبدیل به رویه‌ای شده بود که تغییر آن و پیاده‌سازی آیین‌نامه جدید وزارت بهداشت مسیر راحتی نخواهد داشت. این مساله نیازمند سازوکارهای نظارتی جهت تحقق و عملیاتی شدن این آیین‌نامه بهبود و ارتقای نظام آموزش پزشکی در کشور است. این مساله می‌تواند از طریق معاونت آموزشی یا معاونت دانشجویی وزارت از طریق راه‌اندازی سامانه شکایت کارورزان به‌صورت آنلاین رصد و مورد پیگیری قرار گیرد.

2. ایجاد تناسب بین حقوق کارورزان و دستیاران و میزان فعالیت و وظایف: در نظام آموزشی کنونی بار اصلی اقدامات درمانی و ارائه خدمات پزشکی به بیماران برعهده اینترن‌ها و رزیدنت‌هاست و ماهانه تقریبا دوبرابر ساعتی که یک کارمند تمام‌وقت در اداره و محل کار صرف می‌کند این دانشجویان درحال ارائه خدمات درمانی هستند. درحالی‌که میزان حقوق این دانشجویان بسیار ناچیز و مظهر تام بی‌عدالتی و زیر پا گذاشتن حقوق دستیاران و اینترن‌هاست. با ایجاد سازوکارهای جدید برای محاسبه حقوق دانشجویان پزشکی می‌توان این مساله را برطرف کرد.

3. مرزبندی مشخص بین وظایف کارورزان و کارآموزان رشته پزشکی: در مقاطع مختلف آموزش پزشکی عمومی مساله تشخیص بیماری و اقدامات تشخیصی برعهده کارآموزان است. حال آنکه درمان و اقدامات درمانی زیر نظر اساتید از وظایف کارورزان و دستیاران است اما فعالیت این دانشجویان در محیط‌های آموزشی درمانی همخوانی با رسالت آنان ندارد و بخش اعظم فعالیت اینترن‌ها مربوط به فعالیت‌های تشخیصی است. با بازنگری در وظایف کارورزان و ساعات حضور آنان در مراکز درمانی می‌توان تمرکز اینترن‌ها بر مساله درمان و اقدامات درمانی را دوچندان کرد.
با وجود آنکه اقدامات وزارت بهداشت در سال‌های اخیر مانند به‌روز کردن و بهبود این آیین‌نامه، افزایش ظرفیت پزشکی و تعداد دانشجویان و افزایش چشمگیر حقوق دانشجویان پزشکی گام بلندی در جهت بهبود شرایط حاکم بر نظام آموزشی پزشکی در کشور برداشته است اما هنوز شاهد اتفاقات ناگواری در این عرصه هستیم. خبر مهاجرت کادر درمان و سرایت این مساله به دانشجویان در حال تحصیل در رشته پزشکی از یکسو و اخبار ناگوار افزایش مصرف دخانیات، شیوع بیماری‌های روانی و حتی خودکشی دانشجویان پزشکی در مقاطع مختلف قلب آدمی را به درد می‌آورد. تا زمانی که محوریت نگاه سیاستگذاران عرصه نظام سلامت شیرین بودن سختی‌ها مصائب دوران آموزش پزشکی است فضای تلخ حاکم بر نظام آموزشی هیچ‌گاه شیرین نخواهد شد.