در فهم مساله محیط‌زیست تعریف روشنی از عدالت نداریم

سهیلاعباس‌پور، خبرنگار گروه اندیشه: محیط‌زیست و فضای فیزیکی عینی‌‌ترین عرصه‌‌ای است که از سیاست‌ها و افکار انسان تاثیر می‌‌پذیرد و دچار تغییرات پایدار و ناپایدار می‌‌شود و در پیوند با زندگی انسان و سایر جانداران زیست‌مند، اصلی است که محل نظریه‌‌پردازی و سوژه‌‌ای برای اندیشیدن بوده است و هرگاه هم نادیده گرفته شد، به تخریب‌‌های ویرانگر، فجایع و تراژدی‌‌های انسانی و شکست ایده و راهبرد و تضعیف کارکرد دولت‌‌ها در سایر زمینه‌‌های حکمرانی منجر شد. آنچه ضرورت اندیشه در این باره را می‌‌آفریند، اصل بهره‌‌مندی و بهره‌‌وری از منابع محیط‌زیست و عناصر چهارگانه و تعریف رابطه انسان با این عناصر است تا کیفیت زیستی او را افزایش دهد و به حفظ نسلش بینجامد. اصل محدودیت منابع و فراوانی شمار انسان‌های روی زمین یکی از مسائلی بود که از قرن هجدهم و با شتاب گرفتن انقلاب صنعتی، طرح نظریه‌‌های جنجالی و رادیکالی را از سوی اندیشمندان آن سوی دنیا سبب شد و دستاویز نظری استعمارگران برای دستیابی به منابع و ثروت‌‌های طبیعی سایر نقاط گشت و بعدها، داروینیسم اجتماعی اندیشه پیشرو برخاسته از بررسی و پژوهش داروین در طبیعت و به دنبال آن طرح نژاد و گونه‌‌های قوی و برتر و نزاع برای بقا، بستر نظری انقلاب‌های اجتماعی قرن نوزدهم اروپا را از 1815 تا 1845 که طی این سی سال بروز کردند، فراهم آورد و حدود 140 ایسم گوناگون از سپهر نظری غرب سربرآورد که هر کدام به نوبه خود در مقیاس‌‌های کم و زیاد، محیط پیرامون انسان را متاثر کردند و بر اثر نتایج پدیدارشده از آلودگی‌‌های خاک، آب، هوا، کاهش و اتمام منابع، تخریب جنگل‌‌ها و مسائل جامعه انسانی مانند نابرابری‌‌های طبقاتی و شیوه استقرار جمعیت در مناطق شهری و پیرامون آن بنا بر برخی اصول زیست اولیه انسانی و مسائل فرهنگی حاصله، مهاجرت، واگرایی منطقه‌‌ای و ناحیه‌‌ای، تمایز، فقدان دسترسی، تبعیض در توزیع منابع، اصل آزادی و حفظ حریم دیگران، مصرف‌‌گرایی، حقوق نسل‌‌ها و...، اندیشمندان اهل نظر و فلاسفه به بازاندیشی در مفاهیم اصلی فکری و رویه‌‌های متصور از غایت کارکرد دولت و پیوند آن با زیست‌‌بوم طبیعی پرداختند و محیط‌زیست‌‌گرایی و اکولوژی سیاسی و شاخه‌‌های گوناگون آنها، شناخته‌شده‌‌ترین ثمر جهان اندیشه برای دغدغه‌‌های انسانی برخاسته از محیط‌زیست شد. 
پرداختن به اینکه توزیع منابع زیست‌‌محیطی، حفظ و نگاهداشت آنها بنا بر اصل عدالت و با کدام معیار و ملزومات آن باید از سوی عرصه حکمرانی موردتوجه قرار گیرد و آیا چنین امری در کشورمان امکان‌‌پذیر است یا خیر بنا بر اصل تجدیدپذیری یا کمیابی منابع، و اینکه چه تعبیری از عدالت و عمل بر کدام اصل اندیشه‌‌ای که پیوست برنامه‌‌های مرتبط با توزیع منابع طبیعی پیرامون جامعه است و آیا در این موارد اصحاب اندیشه رای و نظری داشته‌‌اند تا براساس آن ایده‌‌های حکمرانی ساخته و پرداخته شوند و در عرصه عمل به کار گرفته شوند و در صورت موجود بودن فلسفه و دیدگاه‌های نظری، کدام ایده‌‌های نسبتا ویژه برای کاربرد و عرصه حکمرانی تولید شده یا باید پیشنهاد شود، نتایج و پیامد ایده‌‌های تجربه‌شده برای جامعه و کشور چه بوده است و از منظر محیط‌زیست و عدالت بین‌‌نسلی چه صورت‌‌بندی‌‌هایی می‌‌یابد، جای تامل جدی و گفت‌وگو برای اندیشمندان کشور در مسیر ایده‌‌پردازی برای حکمرانی و نیز مدیریت سرزمینی در حفظ و بهره‌‌برداری منابع طبیعی و مصرف درست آن و پاسداری از محیط‌زیست است.

شهرام اتفاق، کارشناس حوزه انرژی و محیط‌زیست، صاحب تالیفات و ترجمه‌‌‌‌های گوناگون در زمینه «اقتصاد سیاسی محیط‌زیست و انرژی» در گفت‌‌‌‌وگو با «فرهیختگان» به سوالات ما درباره عدالت بین‌‌‌‌نسلی در حوزه محیط‌زیست، رویکرد و نگرش حاکم در حوزه بهره‌‌‌‌برداری از منابع و مسیر پیش‌روی کشور به‌سوی عدالت بین‌‌‌‌نسلی پاسخ داده است. برای خواندن متن کامل این گفت‌وگو، اینجا را بخوانید.