جیب‌برهای تلفنی

علی مزروعی، خبرنگار گروه نقد روز: دنبال پیامک‌های مورد نیازم که می‌گردم باید دو برابر گذشته اسکرول کنم. شرکت گردشگری برای تور کیش و قشم، موسسه کنکوری برای موفقیت در آزمون و جدیدا هم سوپرمارکت‌های محل برای فروش روغن و ماست تایم لاین پیامک‌هایم را پر کرده‌اند. غالبا هم سرشماره پیامکی اختصاصی دارند. به خاطر می‌آورم که چندماه پیش روندی برای غیرفعال کردن آن وجود داشت و من هم آن را انجام داده بودم. اگرچه پیامک‌ها کامل قطع نشد اما تا مدتی محدود شده بود. در چند ماه اخیر روند انگار تغییر کرده است. شدت پیامک‌ها چند برابر شده است. این حجم از پیامک‌های تبلیغاتی هر کاربری را شاکی می‌کند به‌ویژه اینکه ادعاهایی نیز مطرح می‌شود که این پیامک‌ها به کاربران هزینه تحمیل می‌کند. اگر به این موارد تماس‌های خارجی از کشور و مزاحمت‌های تلفنی که به بهانه‌های مختلف گریبان مخاطبان را می‌گیرد هم بیفزاییم، حق می‌دهیم که شدت این نارضایتی‌ها بیشتر باشد. برای بررسی صحت و سقم ادعاها، دلایل افزایش تعداد پیامک‌ها و تماس‌های تبلیغاتی و راه‌های متضرر نشدن از آنها، با داود زارعیان، دکترای ارتباطات و معاون تجاری و امور مشتریان مخابرات ایران گفت‌وگو کردیم. زارعیان معتقد است که «افزایش تعداد پیامک‌های تبلیغاتی ریشه در اعمال فیلتر و محدودیت روی شبکه‌های اجتماعی و نیز افزایش تعرفه تبلیغات در سایر رسانه‌ها داشته و این موارد باعث شده تا شرکت‌ها برای تبلیغات خود به سمت استفاده از ظرفیت پیامک‌های تبلیغاتی بروند.» افزایش حجم این پیامک‌ها ناشی از هر دلیل موجه و غیر‌موجهی که باشد مساله‌ای نیست که بتوان بدون هیچ‌گونه نظارت و اهرم تنظیم‌گری کنترل آن را رها کرد. به هرحال این توقع در جامعه وجود دارد که نگاه جدی‌تری به این مساله به وجود آمده و برای رفع آن راهکارهایی اندیشیده شود. در غیر این صورت پیامک‌های تبلیغاتی که بعضی از آنها نیز با هدف کلاهبرداری و سوءاستفاده مالی از کاربران ارسال می‌شود اعصاب و روان کاربران را به بازی گرفته و منجر به انباشت انبوهی از نارضایتی اجتماعی نسبت به عملکرد وزارت ارتباطات و نهادهای تنظیم‌گر ذیل آن می‌شود.
به نظر می‌رسد پیامک‌های تبلیغاتی در طی چند وقت اخیر با شدت بیشتری در طی شبانه روز و حتی روزهای تعطیل به کاربران ارسال می‌شود. داود زارعیان، کارشناس حوزه ارتباطات دلیل این امر را این‌گونه توضیح می‌دهد: «اصولا ما یک چهارچوب‌ از سال‌ها قبل برای پیامک تبلیغاتی داشته‌ایم. مثلا اینکه زمان ارسال پیامک‌های تبلیغاتی فقط باید در طول روز باشد. اما به چند دلیل استفاده از پیامک در تبلیغات افزایش یافته است. اولا به دلیل محدودیت‌هایی که سال گذشته روی شبکه‌های اجتماعی اعمال شد تعداد پیامک‌ها رو به افزایش است و بخشی از تبلیغات که از طریق شبکه‌های اجتماعی فیلتر‌‌شده انجام می‌شد به سمت پیامک آمده است. نکته دیگر این است که طی سال‌های گذشته رابطه مستقیمی بین توسعه کسب‌وکار و پیامک ایجاد شده است. هرجا توسعه کسب‌وکار اتفاق می‌افتد باید منتظر افزایش پیامک هم باشیم. دلیل سوم افزایش هزینه تبلیغات در سایر رسانه‌هاست. زمانی که افزایش قیمت برای شرکت‌ها در سایر رسانه‌ها مثل رادیو، تلویزیون و تبلیغات محیطی اعمال شود، گرایش به سمت رسانه‌های موبایلی که یکی از مصادیقش پیامک است بیشتر می‌شود. نکته دیگر هم به شناسایی مخاطب باز‌می‌گردد. چون بسیاری از شرکت‌ها مخاطبان محدودی دارند، سعی می‌کنند از رسانه‌های جمعی استفاده نکنند و به جای آن مخاطبان محدودتری را در رسانه‌های موبایلی هدف تبلیغات خود قرار دهند. مجموع این موارد باعث شده مردم افزایش تعداد پیامک‌های تبلیغاتی را درک کنند. خود من هم به‌عنوان یک مخاطب پیامک‌های زیادی را در روز دریافت می‌کنم.»

با اینکه زارعیان معتقد است مهم‌ترین دلیل دریافت پیامک‌های تبلیغاتی در اختیار قرار دادن شماره تلفن شخصی در مجموعه‌های مختلف است موارد زیادی نیز وجود دارد که مجموعه‌ها گروهی از شماره‌ها را به صورت تصادفی هدف ارسال پیامک قرار می‌دهند؛ با این حال این کارشناس حوزه ارتباطات با تکرار موضع خود معتقد است صاحبان سرشماره‌ها به لیست مخاطبان دسترسی ندارند مگر اینکه خود مخاطب چنین دسترسی‌ای داده باشد. اما به هرحال او استفاده تصادفی از شماره تلفن‌های همراه را نیز منکر نشده و دلایل عدم تنظیم‌گری دقیق در این رابطه را نیز توضیح می‌دهد. زارعیان به این سوال که آیا نباید برای این سرشماره‌های تبلیغاتی قواعدی وضع شود که آنها دسترسی به همه شماره‌ها نداشته باشند و صرفا برای طیفی از مخاطبان خودشان که به صورت اختیاری تمایل به دریافت پیامک دارند محتوای تبلیغاتی ارسال کنند، این‌گونه پاسخ می‌دهد: «پیامک انبوه، پیامکی است که یک شرکت بخواهد آن را برای همه یا برای یک تا دو میلیون نفر بفرستد اما شرکت‌هایی که برای خودشان دیتا‌بیسی درست کرده و اطلاعات و‌ آماری دارند را نمی‌شود جلو‌شان را گرفت مگر اینکه پیشنهاداتی برای وضع قانون اعمال شود که این امر نیز تقریبا غیر‌ممکن است. مثلا وقتی به بانک می‌روید شماره‌تان را به بانک می‌دهید و بانک نیز با سرشماره خود برایتان پیامک می‌فرستد. اگر بخواهند محدودیت عام اعمال کنند یک سری خدمات ضروری همچون بانک‌ها نیز دیگر قابل ارائه نخواهند بود.» به هرحال به نظر می‌رسد با وضع قانون و اعمال استثناهایی در مورد مراکز خدماتی ضروری می‌توان این مساله را حل کرد. همچنین می‌توان سامانه‌ای طراحی کرد‌ و در آن اجازه دریافت پیامک از سرشماره‌های پیامکی را در اختیار خود کاربرانی قرار داد که نیاز به دریافت اطلاعات پیامکی از نهادی را دارند. ضمن اینکه درمورد بانک‌ها که خدمات پرداخت با استفاده از رمز پویا را ارائه می‌دهند می‌توان به‌طور کلی استثنا قائل شد. 

حتما برای شما هم تاکنون پیش آمده که فردی با سرشماره‌ای از یک کشور کمتر شناخته‌شده با شماره شخصی‌تان تماس بگیرد. اگر این تماس‌ها را پاسخ نداده‌اید که ضرری هم نکرده‌اید، بعد از این هم این کار را نکنید اما اگر تلفن را جواب داده باشید طرف مقابل یا بدون اینکه صحبتی کند چند ثانیه‌ای شما را معطل نگه داشته یا سریعا قطع کرده به این امید که شما با او تماس بگیرید. در این صورت کسی که متضرر می‌شود شمایید با انبوهی از هزینه‌های ناشی از مکالمه‌ای که با تعرفه بین‌المللی محاسبه می‌شود. داود زارعیان دلیل این تماس‌ها را این‌گونه توضیح می‌دهد: «کم و بیش شنیده‌ایم که از خارج از کشور تماس‌هایی با مردم می‌شود. برخی با هدف تحمیل هزینه‌هایی به مشترکان است. برخی در شبکه‌های اجتماعی لینک‌هایی دریافت می‌کنند که بعدا به تماس منجر شده و ممکن است راهی برای هک کردن کاربران باشد، برخی تماس‌ها تبلیغاتی است، یک بار زنگ می‌زنند و دفعات بعدی مردم تماس می‌گیرند که هزینه زیادی به آنها تحمیل می‌شود. توصیه ما این است که پیام‌های ناشناس خارج از کشور را پاسخ ندهند یا اگر به هر دلیلی پاسخ دادند از تکرار آن جلوگیری کنند و شماره را اعلام کنند تا مورد رسیدگی قرار گیرد. در مجموع غالبا پشت سر این نوع تماس‌ها سوءاستفاده مالی است و باید مراقبت کرد.» اما این سوال وجود دارد که آیا پاسخ دادن به تماس‌های خارجی برای فرد تماس‌گیرنده هم درآمدی دارد؟ این کارشناس حوزه رسانه پاسخ به این سوال را مثبت می‌داند و درمورد شیوه این کسب درآمد می‌گوید: «چرخش‌هایی در تماس‌ها صورت می‌گیرد که برخی از کریر‌های بین‌المللی (carrier) منتفع می‌شوند. معمولا کسانی که تماس می‌گیرند با کریر‌های بین‌المللی (carrier) قرار‌داد دارند و بعد از تماس گرفتن درصدی از هزینه‌های تحمیلی را برای خود بر‌می‌دارند. بخشی بالانس کردن تماس‌هاست، بخشی ‌هم قاچاق مکالمه است. در قاچاق مکالمه آنها حق اپراتورهای مادر را نمی‌دهند. بحث‌های فنی حول این موضوع پیچیده است اما به‌طور کلی می‌توان گفت که آنها هم از ترمینیشن (تماس با استفاده از پهنای باند بین‌المللی با ایران) و اورجینیشن (تماس با استفاده از پهنای باند بین‌المللی از ایران) بهره می‌برند بدون اینکه کشور مبدا یا مقصد که در این باره ایران است متوجه شود. مثلا بین ایران و فرانسه قرارداد مکالمه بین‌الملل برقرار است. زمانی که از طریق قانونی ۱۰۰ پیام دریافت و ۱۰۰ پیام نیز ارسال می‌شود، مبادله تراز شده و کسی بدهکار دیگری نمی‌شود. اما اگر اورجینیشن و ترمینیشن اتفاق افتد، تماس در مراکز بین‌الملل دو کشور ثبت نمی‌شود و این امر باعث بدهکاری یکی از طرفین می‌شود. به این صورت که مثلا ۱۰۰ تماس ایران در مرکز بین‌الملل فرانسه ثبت می‌شود اما ۱۰۰ تماس فرانسه در ایران ثبت نمی‌شود و به این صورت ایران همواره بدهکار می‌شود. مبلغ این بدهکاری نیز قابل توجه است. الان هزینه مکالمه ورودی به ایران برای هر دقیقه درحدود ۱۰-۱۱ سنت است که با توجه به قیمت دلار عدد بالایی است و زمانی که حجم مکالمات بالا می‌رود هزینه خیلی زیادی به کشور تحمیل می‌شود. خیلی تلاش برای شناسایی و بستن قاچاق مکالمه وجود دارد اما هرچقدر هم تلاش می‌شود باز دور زدن تحریم وجود دارد. درحال حاضر هم یکی از مهم‌ترین دستورکارهای بخش امنیت اپراتورها جلوگیری از همین سوءاستفاده‌هاست. 

برای خواندن متن کامل گزارش، اینجا را بخوانید.