منافع ملی گرفتار رقابت‌های داخلی

سارا طاهری، خبرنگار گروه دانشگاه: دیپلماسی علمی یکی از اهداف مهم کشورها در حوزه علم و فناوری به شمار می‌رود. در روزگاری که خبری از لشکرکشی‌های جغرافیایی برای گسترش سرزمین نیست این علم و فناوری است که مرزهای جدید حکمرانی را در جهان تعیین می‌کند. مسابقه جهانی علم اهمیت تقویت تعامل علمی را دوچندان کرده است. از همین رو دولت‌هایی که محور توسعه روابط بین کشورها هستند تلاش می‌کنند زمینه‌های مختلف این تعامل فراهم شود. نمونه‌اش هم می‌شود نخستین رویداد علمی بین دو کشور ایران و عراق با عنوان «هفته علمی جمهوری اسلامی ایران و عراق» که از شنبه این هفته در شهر مشهد آغاز به کار کرد. رویدادی که می‌توانست با درنظر گرفتن اولویت‌های ملی، فعالان موثر آموزش عالی فعال در حوزه بین‌الملل را گردهم آورد اما یک کم‌دقتی، بی‌توجهی یا تنگ‌نظری از سوی وزارت علوم -که به‌عنوان نماینده دولت باید فضا را برای همه فعالان و ذی‌نفعان حتی بخش غیردولتی فراهم کند- موجب شده تا بخش مهمی از آموزش عالی کشور اساسا در چنین رویدادی سهمی نداشته باشد.
مرور پوستر رویداد «هفته علم جمهوری اسلامی ایران و عراق» نشان می‌دهد حدود 60 دانشگاه (40 دانشگاه ایرانی و 20 دانشگاه عراقی) در این رویداد حاضر هستند، اما با وجود اینکه حدود 60 درصد دانشجویان بین‌الملل کشور در دانشگاه آزاد اسلامی تحصیل می‌کنند که بخش قابل‌توجهی‌ از آنان عراقی هستند یا اینکه دانشگاه آزاد تنها دانشگاه ایرانی دارای پردیس‌های خارجی است که اخیرا موافقت اصولی تاسیس شعبه آن در عراق هم نهایی شده یا واحدهای مختلف دانشگاه آزاد که هم‌اکنون درحال تبادل استاد و دانشجو با مراکز آموزشی کشور عراق هستند و حتی برخی واحدهای دانشگاه آزاد هم در شمار مراکز دانشگاهی مورد تایید وزارت علوم عراق قرار گرفته، هیچ یک از واحدهای دانشگاه آزاد به چنین رویدادی دعوت نشدند.
غلامرضا اباذری، رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در عراق در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره علت عدم حضور دانشگاه آزاد در این نشست می‌گوید: «تنظیم کننده، هماهنگ‌کننده و دعوت‌کننده نشست وزارت علوم ایران بوده و مقاماتی هم که حضور پیدا کردند از وزارت علوم عراق و دانشگاه‌های دولتی بودند. البته تلاش می‌کنیم از دانشگاه‌های غیردولتی مانند دانشگاه آزاد در نشست دومی که دانشگاه‌های غیردولتی هم حضور پیدا خواهند کرد دعوت شوند.» او با اشاره به اینکه ملاک‌مان حضور دانشگاه‌های دولتی بود و محور حضور در این نشست مدیران و معاونان وزارتخانه و دانشگاه‌های دولتی است، ادامه می‌دهد: «محورمان این نبود که چه دانشگاهی چند درصد از جامعه دانشجویان خارجی را پوشش می‌دهد. اگر این محور را مدنظر قرار دهیم دانشگاه‌های مختلفی داریم که درصدهای مختلفی از دانشجویان بین‌المللی را پوشش می‌دهد. ما حتما در نشست‌هایی که با محور درصد پوشش‌دهی دانشگاه‌های غیردولتی برگزار می‌کنیم دانشگاه آزاد را نیز به‌عنوان محور اصلی دعوت خواهیم کرد.» البته رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در عراق معتقد است در نشست‌های بعدی دانشگاه‌های غیردولتی با مسئولان وزارتخانه‌ها به دلیل تعدد دانشگاه‌های ایرانی امکان جمع‌آوری 300 الی 400 دانشگاه را نداریم. دانشگاه آزاد بیش از 300 شعبه دارد و اگر بخواهیم از همه دعوت کنیم باید حداقل شش تا هفت شعبه واحدهای اصلی دانشگاه آزاد را دعوت کنیم. اباذری با بیان اینکه 62 دانشگاه ایرانی مورد تایید وزارت علوم عراق است، توضیح داد: «از واحدهای دانشگاه آزاد نیز در این 62 دانشگاه حضور دارند. بنا نبود تمام 62 دانشگاه را دعوت کنیم. ضمن اینکه مسئول برگزاری نشست وزارت علوم است و اگر دانشگاه آزاد نسبت به عدم حضور اعتراضی دارد باید به مقامات وزارت علوم این موضوع را منعکس کند.»
در سال‌های اخیر روند فعالیت دانشگاه آزاد در حوزه بین‌الملل سرعت دوچندان گرفته است؛ از راه‌اندازی پردیس‌ها گرفته تا تفاهم‌های مختلفی که آخرین آنها همین هفته در اصفهان بین وزارت علوم مالزی و دانشگاه آزاد اسلامی منعقد شد. بنابراین نادیده انگاشتن بزرگ‌ترین مرکز آموزش عالی کشور و فعال‌ترین آنها در عرصه دیپلماسی علمی بیش از آنچه فعالیت‌های آن را تحت شعاع قرار دهد، محدود کردن توانمندی‌های علمی ایران است. هرچند در بستر کنونی تا زمانی که وزارت علوم خود را رقیب مجموعه‌های علمی دولتی و غیردولتی بداند، انتظار بیشتر داشتن هم گزافه است.