فاطمه بریمانی‌ورندی، خبرنگار گروه نقد روز: طوفانی که گردان‌های قسام و به‌دنبال آن سایر گروه‌های مقاومت اسلامی در غزه به‌پا کردند، پروژه «عادی‌سازی» برخی کشورهای عربی و رژیم‌صهیونیستی را به محاق برد، اما حتی اگر این عملیات پیروزمندانه نیز نبود، در جهان عرب، آغوشی برای صهیونیست‌ها باز نیست. این را مراکز تحقیقاتی‌ای می‌گویند که آمارهایی از پیمایش جوانان کشورهای عربی منتشر کرده‌اند. براساس پیمایش‌های انجام گرفته همچنان مساله رژیم‌صهیونیستی و فلسطین یک مقوله مهم در جهان عرب است. رضا غیاث‌آبادی، استاد دانشگاه که به بررسی پیمایش‌های انجام گرفته در چند مجموعه جهان عرب پرداخته است، می‌گوید‌: «گرچه ممکن است در مورد برخی راه‌حل‌ها اختلاف‌نظر وجود داشته باشد، اما اصل اینکه رژیم‌صهیونیستی ظلم خانمان‌سوزی علیه مردم فلسطین روا داشته، در نگاه و نگرش جوانان عرب پر‌رنگ است.» از نکات حائز اهمیت این پیمایش، رشد تمایل به خروج آمریکا از منطقه و توجه ویژه‌تر به چین، ترکیه و روسیه است. تغییر دیدگاه جوانان نسبت به حکومت‌های دموکراتیک و نسبت آن با دین‌داری نیز موضوع قابل توجهی است. یافته‌ها نشان می‌دهد یک‌دهه قبل جوانان علاقه نسبتا شدیدی به حکومت‌های دموکراتیک داشتند، اما احتمالا تبعات تحولات موسوم به «بهار عربی» باعث شد آنها اکنون «ثبات» را بیشتر از دموکراسی طلب کنند. در ادامه گفت‌و‌گوی «فرهیختگان» با غیاث‌آبادی پیرامون دیدگاه‌های جوانان کشورهای عربی در مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را می‌خوانید.

*جوانان 10 سال پیش علاقه‌مند به زندگی کردن در کشوری بودند که دموکراتیک‌تر است، الان اما مساله ثبات و عدم تنش بسیار اهمیت پیدا کرده‌است. این اهمیت به نحوی است که اکثریت این نسل معتقدند دموکراسی در منطقه کارساز نخواهد بود. به یک معنا نسبت به نتیجه دادن دموکراسی ناامیدند. بنابراین می‌گویند اگر بخواهیم به این سمت حرکت کنیم، نتیجه آن، منجر به نوعی بی‌ثباتی در جامعه می‌شود. لذا چون ثبات در نگاه آنها اهمیت بیشتری دارد، مساله دموکراسی، از موضوعیت افتاده ‌است. 

*یافته‌های این مجموعه پژوهش‌ها نشان می‌دهد که سال‌های 2000 تا 2009 و 2010 یک روند به نسبت افزایشی نسبت به تمایل به حکومت‌های دموکراتیک و مقابله و مخالفت با مجموعه حکومت‌های دیکتاتوری منطقه مشاهده می‌شد. سال به سال این روند رو به افزایش بود و شاید بهار عربی نتیجه آن تحولات اجتماعی بود. 

* تغییرات در پیمایش جدید قابل درک است. یعنی طی سال‌های 2021 و 2022 که دو سال بعد از پیمایش قبلی صورت گرفته، روند گرایش به دینداری افزایش یافته است. این رقم در مراکش هفت درصد رشد داشته، در مصر شش درصد، در الجزایر پنج درصد و در اردن، فلسطین، سودان و تونس چهار درصد. تنها در لبنان و عراق ما با مقداری کاهش مواجه بودیم. این کشورها نسبت به سایر کشورها روند متفاوتی داشتند. دینداری در لبنان پنج درصد و عراق دو درصد نسبت به پیمایش سال 2019 کاهش داشته است. ولی در سایر کشورها عموما افزایش داشته است. البته باید توجه داشته باشیم که شرایط این کشورها متفاوت است. مثلا در لبنان با سقوط اقتصادی که در سال‌های قبل اتفاق افتاد، وضع متفاوت شد. به‌طور کلی لبنان در میان سایر کشورها استثنائات کلی دیگر هم دارد. یعنی وقتی روندهای اجتماعی و اقتصادی فرهنگی را در کشورهای عربی بررسی می‌کنید، لبنان عمدتا در میان اینها یک کشور متفاوت و خلاف فضای کلی سایر کشورهاست. نکته بعدی هم این است که افراد غیر از این اظهار می‌کردند مذهبی هستند وقتی از آنها سوال شد که در مراسم مذهبی هم شرکت می‌کنند یا قرآن می‌خوانند، عدد بسیاری از آنها اعلام کرده‌اند که هم در مراسم شرکت دارند و هم قرآن را مطالعه می‌کنند. 

*آرمان فلسطین به‌روشنی در بخش مهمی از نسل جوان و نسل قدیمی مردم عرب منطقه زنده است. به‌طورکلی در آنها روحیه ضدصهیونیستی به‌شدت پررنگ است. من که یافته‌ها را می‌بینم متوجه می‌شوم گرایش ضدصهیونیستی آنها از جامعه ایران هم قوی‌تر و پررنگ‌تر است. به نظر می‌آید همچنان مساله رژیم‌صهیونیستی و فلسطین مقوله‌ای مهم در جهان عرب است. 

*در مورد مساله زنان بهترین وضعیت را شاید لبنان و تونس با فاصله نسبت به سایر کشورهای دیگر دارند. مثلا در سال 2022 دربرابر این سوال که مردان می‌توانند برای مدیریت سیاسی گزینه بهتری باشند، تقریبا 36 درصد در لبنان و 40 درصد در تونس با این گزینه یا گزاره موافق بودند. این رقم در سال 2018، 50 درصد در لبنان و 56 درصد در تونس بود. سایر کشورها آماری عموما بالای 65 درصد داشته‌اند. کویت، فلسطین، اردن، عراق، سودان و الجزایر در دوره قبل (سال 2018) حدودا 72 درصد معتقد بودند که مردان گزینه بهتری برای مدیریت سیاسی در جامعه هستند یا مثلا در مورد این سوال که این مرد باید تصمیم آخر را در خانواده بگیرد، در لبنان 34 درصد، فلسطین 42 درصد و تونس 43 درصد با این گزاره موافق بودند، درحالی‌که در سال 2018 این رقم‌ها حدود 50 تا 54 درصد بود، یعنی کاهش جدی را تجربه کرده است، در لبنان تنها یک‌سوم معتقدند که مردان باید حرف آخر را بزنند و دوسوم قائل به این نیستند و معتقدند یا زنان یا به‌صورت مشارکتی باید تصمیم گرفت. 

برای خواندن متن کامل گفت‌وگو، اینجا را بخوانید.