محمد‌مهدی شریعت‌باقری، مدیرکل نظارت و ارزیابی امور آموزشی، اشتغال و کارآفرینی دبیرخانه هیات‌موسس دانشگاه آزاد: کارکرد و هدف نهایی تعلیم و تربیت در تمامی مقاطع تحصیلی‌، دستیابی به انسان کامل یا رشد به بالاترین مرتبه تعالی که نوع انسان می‌تواند بدان نائل آید، است. حال یکی از سوال‌های مطروحه این است که آیا آموزش‌وپرورش و دانشگاه‌های ما در راستای تحقق چنین هدفی انجام وظیفه می‌کند؟ راه رسیدن به مدارس و دانشگاه‌های انسان‌ساز کارآفرین چیست؟ در مقدمه این نوشتار مناسب است ابتدا سخنانی از آبراهام مزلو۱ (‌1969) رئیس وقت انجمن روانشناسی آمریکا، درخصوص تعلیم و تربیت و اهداف و بایدهای آموزش‌وپرورش در مدارس آمریکا نوشت: «از اهدافی که باید مدارس و معلمان ما دنبال کنند، کشف حرفه، سرنوشت و تقدیر افراد است. بخشی از یادگرفتن اینکه آدمی چیست، بخشی از توانایی شنیدن نداهای درونی و کشف این امر است که آدمی می‌خواهد با زندگی خود چه کند. کشف کردن هویت فرد، تقریبا مترادف با پیدا کردن شغل و کشف محرابی است که آن فرد خود را در آنجا قربانی کند... وقتی آدمی شغل و حرفه خود را می‌یابد، چیزهای بسیار مشابهی اتفاق می‌افتد، همه چیز خوب پیش می‌رود و به ناگهان آدمی پی می‌برد که 24 ساعت در شبانه‌روز کافی نیست و بر کوتاهی عمر انسان می‌گرید.» مزلو در ادامه و در نقد آموزش‌و‌پرورش آمریکا می‌گوید: «در مدارس آمریکا، بسیاری از مشاورانی که کارشان مربوط به شغل و حرفه محصلان می‌شود، بویی از اهداف ممکن وجود انسان یا حتی از آنچه برای شادمانی و سرور اساسی انسان لازم بوده، به مشام‌شان نخورده است. تنها چیزی که این نوع مشاوران توجه دارند این است که جامعه، به مهندسان هوانوردی یا دندانپزشک نیاز دارد. هیچ‌کس هرگز اشاره نمی‌کند که اگر آدمی از شغلش رضایت خاطر نداشته باشد، یکی از مهم‌ترین راه‌های تحقق بخشیدن به خویشتن را گم کرده است. (‌مزلو، 1969).» به این ترتیب مشخص است که شغل و حرفه آینده دانش‌آموزان و دانشجویان و بحث کارآفرینی در مباحث آموزش‌وپرورش و آموزش عالی چه جایگاهی دارد.

کارآفرینی فرآیندی است که طی آن فرد کارآفرین با ارائه ایده و فکر جدید، نسبت به ایجاد کسب‌وکار همراه با مخاطره و تحمل ریسک، اقدام کرده و محصول و خدمتی جدید را ارائه می‌کند. ضرورت تحول در آموزش‌ها‌ی سنتی و گرایش به‌سمت آموزش‌های نو و پژوهش‌های کاربردی، ضرورت به‌کارگیری فناوری‌ها و سایر موارد لازم، موجب تحول در رسالت، نقش و کارکردهای دانشگاه‌ها شده است. برخی از نظام‌های آموزش عالی با ایجاد تغییراتی در برنامه‌های خود، با توسعه اقتصادی و بازار کار هماهنگ می‌شوند و با اجرای طرح‌های کار‌آفرینی در دانشگاه‌ها، فارغ‌التحصیلانی نوآور و خلاق تربیت می‌کنند که این تحولات مقدمه شکل‌گیری دانشگاه کارآفرین شده است.

شناخته‌شده‌ترین نقش دانشگاه‌ها از آغاز تاسیس دانشگاه، نقش‌آفرینی دانشگاه‌ها در توسعه علمی بوده است. تولید دانش، انتقال دانش، مدیریت و ترجمان و کاربست دانش، کارکردهای چهارگانه دانشگاه‌ها در ارتباط با دانش محسوب می‌شوند و تاکید دانشگاه‌ها بر این کارکردهای چهارگانه، نسل‌های مختلف دانشگاه‌ها را رقم زده است. دانشگاه‌های نسل اول، به‌طور عمده بر کارکرد انتقال دانش (آموزش) تمرکز دارند، دانشگاه‌های نسل دوم، بر تولید و انتقال دانش (پژوهش و آموزش) و دانشگاه‌های نسل سوم، در کنار پژوهش و آموزش به کاربست دانش (کارآفرینی و ارائه خدمات) تاکید دارند که کمال نقش‌آفرینی دانشگاه‌ها در زمینه دانش، در قالب آرمان نیل به مرجعیت علمی متبلور می‌شود. دانشگاه‌های نسل چهارم یا دانشگاه‌های نوآور با به کار‌گیری وتوسعه فناوری در تعامل با بخش صنعت، نقشی کلیدی را در نظام‌های نوآوری و تولید ارزش افزوده دانش‌بنیان ایفا می‌کنند. این نقش‌آفرینی از یک سو مستلزم تغییرات وسیع در ساختار و عملکرد دانشگاه‌ها و از سوی دیگر نیازمند طیف وسیعی از تعاملات با بخش صنعت یا بخش خدمات است.

در ایران عدم‌ارتباط صنعت و دانشگاه باعث شده که با وجود افراد متخصص و خلاق در کشور، هم‌اکنون برابر آمار بیش از 955 هزار فارغ‌التحصیل بیکار در کشور وجود داشته باشد. به عبارت دیگر سیستم نظام آموزشی کشور ما به‌ویژه در بخش آموزش عالی با هدف تربیت نیروی انسانی متخصص برای بخش دولتی شکل گرفته و این مساله موجب شده که فارغ‌التحصیلان بدون توجه و قصد به‌کارگیری آموخته‌ها و نیز قوه خلاقیت و ابتکار خود در راستای شروع کاری نو و ارائه محصول یا خدمتی جدید، صرفا به‌دنبال یافتن موقعیت‌های شغلی وارد بازارکار نیروی انسانی شوند. به‌طور خلاصه مهم‌ترین دلایل بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های کشور را باید در محتوای دروس دانشگاهی، کیفیت آموزشی و ظرفیت پذیرش دانشجویان دانشگاه‌های کشور جست‌وجو کرد. متاسفانه تکیه بر حفظ مطالب درسی به‌جای آزمون عملی آن از سوی معلم و دانشجو ملاک سنجش بوده، برنامه‌های درسی مدارس و دانشگاه‌ها نیز معمولا یک‌طرفه و غیرقابل انعطاف است.

‌در ابلاغ سیاست‌های کلی اشتغال مقام‌معظم‌رهبری‌(مدظله‌العالی) به موارد مهمی ازجمله ترویج و تقویت فرهنگ کار، تولید، کارآفرینی و استفاده از تولیدات داخلی به‌عنوان ارزش اسلامی و ملی با بهره‌گیری از نظام آموزشی و تبلیغی کشور، آموزش و ارتقای توان کارآفرینی با مسئولیت نظام آموزشی کشور، ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار با تاکید بر استفاده از توسعه فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان و آینده‌نگری نسبت به تحولات آنها در سطح ملی و جهانی اشاره فرمودند. در (ماده 64 بند ح) قانون برنامه پنج‌ساله ششم نیز مقرر شده بود دانشگاه‌ها نسبت به تسهیل اشتغال فارغ‌التحصیلان برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهند. در راهبرد کلان سند جامع علمی کشور هم به تربیت و توانمندسازی سرمایه انسانی با تاکید بر پرورش انسان‌های متقی و کارآفرین و خود‌باور و خلاق، نوآور و توانا در تولید علم و فناوری و نوآوری متناسب با ارزش‌های اسلامی و نیازهای جامعه اشاره شده و در راهبردهای کلان سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد نیز مساله توسعه فعالیت‌ها در زمینه فناوری، نوآوری و کارآفرینی با نقش‌آفرینی فعال در زیست‌بوم‌های محلی نوآوری و حمایت از فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان نوپای منتسب به اهالی دانشگاه مورد تاکید قرار گرفته است.

برخی از فعالیت‌های مهم دانشگاه‌های جهان از منظر کارآفرینی عبارت است از: استفاده از سخنران‌های میهمان و مجرب، آموزش‌های ضمن‌خدمت مدرسان کارآفرینی، در دسترس بودن تجربه عملی ارتباط مستمر با جامعه کسب‌وکار، استفاده از الگوهای نقش توسعه و پرورش شخصیت دانشجویان، رویکرد تجربی در آموزش کارآفرینی و میزان بالندگی و عمق زمینه‌های کارآفرینانه مدرسان... دانشگاه‌های برتر، رویکرد کارورز‌محور به آموزش کارآفرینی داشته و به‌طور مستمر از ذینفعان کسب‌وکار در برنامه‌های آموزش کار‌آفرینی استفاده می‌کنند. برنامه‌های کارآفرین جامعه کسب‌وکار، دانش‌آموختگان را در تامین منابع مالی فعالیت‌ها و برنامه‌های کارآفرین درگیر می‌کند. در دانشگاه‌های برتر ارتباط با صنعت و کسب‌وکارهای خصوصی، کارورزی و الگوهای نقش، از عناصر کلیدی و مهم در اجرای آموزش کارآفرینی بوده که از طریق آن به دانشجویان این امکان داده می‌شود که مهارت‌های خود را در دنیای واقعی کسب‌وکار مورد آزمون قرار داده و کسب‌وکارها نیز بر فرهنگ کارآفرینی دانشگاه تاثیر داشته باشند. در‌حالی‌که ممکن است چنین تصور شود که آموزش کارآفرینی تنها برای دانشجویان رشته کارآفرینی است، اما اکثریت موسسات و دانشگاه‌های مهم و معتبر، کارآفرینی را به‌عنوان یک وسیله اصلی جهت شناسایی فرصت‌ها و توسعه مهارت‌های مدیریتی برای تمام دانشجویان در‌نظر می‌گیرند.

برای خواندن متن کامل گزارش، اینجا را بخوانید.