گزارش خلاصه برنامه خط پیرامون سیاستگذاری فرهنگی در حوزه حجاب و عفاف؛
فرهیختگان: سیدکمیل حسینی،پژوهشگر حوزه جامعه‌شناسی و جنسیت، مدیر موسسه آرمانا، در ابتدا با تشریح ابعاد حوزه سیاستگذاری گفت: «حوزه تصمیم‌گیری دو جنبه مهم دارد که به‌عنوان جنبه نرم و سخت تصمیم‌گیری به آن اشاره می‌کنم. جنبه نرم آن معرفت‌شناسی و روش‌شناسی تصمیم است که به‌شدت در آن ضعف داریم و جنبه سخت آن فرآیند بروکراتیک این مساله است. مثلا در مورد حجاب، گلوگاه این ماجرا در همان وجه‌های سخت و نرم تصمیم‌گیری اتفاق می‌افتد که اگر اصلاح شود می‌توان امید داشت که در بخش‌های دیگر نیز روند اصلاح شود.» وی با تحلیل نسبت فقه و احکام اجتماعی و تاکید بر این مساله که بین حکم و روش اجرای اجتماعی آن تفاوت عمل وجود دارد و نیاز است تا در زمینه اجرای احکام به‌نظر کارشناسان توجه شود، عنوان کرد: «این وظیفه پژوهشگر نیست که فضای چند ده میلیونی را مورد بررسی قرار دهد و وظیفه حاکمیت است. مثلا من معتقدم نقطه ورود در مساله حجاب باید جایی باشد که سرمایه اجتماعی وجود دارد. بعد از من می‌پرسند که ما سرمایه اجتماعی را کجا داریم. در‌حالی‌که من نمی‌توانم بفهمم که این سرمایه اجتماعی دقیقا کجا وجود دارد، بلکه این وظیفه حاکمیت است که با دارا بودن امکانات پول و قدرت بتواند موقعیت مناسب وجود سرمایه اجتماعی را پیدا کند.»
دکتر ابوالفضل اقبالی، پژوهشگر حوزه خانواده و جنسیت، مدیر اندیشکده زن و جامعه بر این نکته تاکید و اضافه کرد: «چیزی که من متوجه می‌شوم این است که حاکمیت اسلامی برای تربیت و عدالت است. اگر من به‌عنوان حاکم اسلامی بفهمم که یکی از قوانین من در خدمت تربیت و عدالت نیست باید به آن شک کنم. چیزی که ما متوجه می‌شویم این است که اعمال فشار بی‌ضابطه در مورد سبک زندگی، ضد تربیت اجتماعی است.» سیدکمیل حسینی با اشاره به نقش نظام اسلامی در جامعه گفت: «از نظر من حاکمیت دستگاه فقط اجرای حدود الهی نیست. برای همین‌منظور حاکمیت باید کف خیابان پیمایش و بررسی کند تا ببیند نتیجه رفتار و حکم من چیست. پس وظیفه این نیست که فقط حدود را اجرا کند و به ما‌به‌ازای آن در جامعه توجه نکند.» وی در پایان افزود: «من معتقدم اگر کنش عقلانی صورت گیرد، مسیر می‌تواند تغییر کند؛ چرا‌که سرمایه اجتماعی می‌تواند احیا شود. اگر سرمایه اجتماعی احیا شود، حجاب نیز احیا خواهد شد.»
ابوالفضل اقبالی با اشاره به وجود خلأها در حوزه حجاب و عفاف و وجود یک روند صد ساله در تغییرات این حوزه بر این نکته تاکید کردند: «اولین نکته فهم پیچیدگی‌های مساله حجاب است که این در حکمرانی چهار دهه گذشته دقت کافی برای فهم این پیچیدگی‌ها وجود نداشته است و یک ساده‌سازی و تقلیل‌گرایی در فرآیندهای تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی حوزه حجاب صورت گرفته است. حجاب در شرایط کنونی دارای ابعاد متعددی است و سویه‌های مختلف فرهنگی اقتصادی سیاسی اجتماعی دارد، در‌حالی‌که رویکرد ما شامل تمام این ابعاد نبوده و عزم جدی‌ای برای ورود به حوزه لباس و پوشاک وجود نداشته یا درباره تصویر حجاب و بازنمایی آن در فضای رسانه خلاف گفتمان انقلاب اسلامی عمل شده است.»
وی با تاکید بر پویایی فقه شیعی در بررسی مسائل اجتماعی گفت: «اگر امامین انقلاب را به‌عنوان معیار در حکمرانی قرار دهید به‌عنوان نماینده فقه شیعه می‌بینیم که تعامل بسیار موثری با جامعه بدنه نخبگان داشته‌اند. در موضوع کارشناسی قرار نیست فقیه به عدد تمام کارشناسان حکم خود را تغییر دهد، اگرچه بر اساس تغییر موضوع و تحولات موضوع حکم تغییر می‌کند اما این موضوع‌شناسی سازوکارهایی دارد. اما در موضوع حجاب اینگونه نیست که مثلا یک جامعه‌شناس بگوید حجاب باعث تضاد مردم با دین می‌شود و فقیه نیز حکم حجاب را تغییر دهد. کما اینکه نظرات کارشناسان نیز همگن نیست و مثلا در همین موضوع حجاب تعدد نظرات وجود دارد.» اقبالی با اشاره به حساسیت موضوعات فرهنگی در دنیای امروز گفت: «شما در تحلیل‌هایتان باید ابعاد سیاسی امنیتی حجاب و کشف حجاب را ببینید و بعد درباره تقدم فعالیت فرهنگی بر فعالیت سیاسی صحبت کنید. جنس تحولات حجاب جنس فرهنگی و سبک زندگی است، اما الان سیر تطور را نمی‌توان با همان ادبیات دهه ۷۰ توضیح داد.»
اقبالی با اشاره به سخنان حسینی پیرامون اهمیت نظر جامعه عنوان کرد: «سوال اینجاست که اولویت‌ها در سیاستگذاری از کجا اخذ می‌شود، احتمالا اختلاف من با آقای حسینی اینجاست. وی احتمالا قائل به این مساله است که اولویت‌ها را باید از جامعه و میدان اخذ کنیم. مشخصا در مورد حجاب، حجاب قانونی و الزامی، مثلا اگر ۶۰ درصد از جامعه بگویند که حجاب نباید باشد، شما باید قانون حجاب را تعطیل کنید؟ اما من قائلم که شما اولویت‌ها را باید از پشتوانه‌های گفتمانی معرفتی اخذ کرده و میدان را در مقابل تصمیم خود قانع کنید. یعنی اسلامیت است که به ما مشروع‌ها را نشان می‌دهد، اما جمهوریت است که به شما نشان می‌دهد که آیا مقبول هستید یا نیستید. اما این مقبولیت و واکنش‌هایی که از سمت جمهور به‌سمت قانون‌گذاری و تصمیم‌گیری می‌آید اولویت‌ها را تغییر نمی‌دهد.»
این پژوهشگر حوزه خانواده با تاکید بر نقش رسانه‌ها در تصویر‌سازی از واقعیت و ضعف گفتمان انقلاب اسلامی در ساخت روایت درست، گفت: «من پاشنه آشیل حکمرانی فرهنگی را در گفت‌وگو با مردم می‌دانم. ما مردم را قانع نکردیم و روایت دست‌اول نداشتیم. برای همین است که در مورد حجاب، خانواده و طلاق، جمعیت و... به مشکل خورده‌ایم.» اقبالی در پاسخ به مساله وظیفه حکومت اسلامی تاکید کرد: «از نظر من وظیفه حکومت اسلامی نه تربیت است و نه عدالت، بلکه اقامه حدود الهی است. تکلیف شما در ظرفیت‌ها و توانایی‌های شما تعریف می‌شود. مثلا در حکم حجاب الان نمی‌توانیم مساله وجه و کفین را اجرا کنیم، چرا؟ چون ۷۰ درصد جامعه شما از این مساله گذر کرده‌اند. حکم حجاب مشخص است که وجه و کفین است و در پاسخ به مساله این نوشته می‌شود اما در حکم اجرای آن در جامعه نمی‌توان آن را اعمال کرد. اما در بحث کشف حجاب آمارها نشان می‌دهد حدود ۵ الی ۱۰ درصد مردم با این مساله مواجه هستند و خب طبیعتا می‌شود آن را با احکام مختلف کنترل کرد.»
این پژوهشگر با اشاره به تاثیر ابعاد مختلف جامعه بر مساله حجاب و رد دیدگاهی که معتقد است پافشاری بر مساله حجاب به ضرر حاکمیت است، گفت: «آنچه دل مردم را نسبت به حاکمیت سرد می‌کند بحث شرایط اقتصادی و رسانه است. اتفاقا رها شدن حجاب، یارگیری از قشر خاکستری برای حاکمیت نخواهد کرد بلکه هسته سخت نظام را متزلزل خواهد کرد.»
مطالب پیشنهادی
