«زنگه‌زور»؛ کریدور آتش

سیدمهدی طالبی، خبرنگار گروه جهان‌شهر: پس از مدتی کش‌و‌قوس پیرامون احتمال حمله آذربایجان به ارمنستان برای تصرف جنوب این کشور جهت ایجاد کریدور موسوم به «زنگه‌زور»، اصرار این کشور به همراه ترکیه و ناتو برای این دالان نشان می‌دهد با به بن‌بست رسیدن راهکارهای دیگر «درمان با داغ کردن زخم» احتمالا راهکار نهایی خواهد بود. روسیه در جنگ اوکراین درگیر است و همزمان به‌دلیل احتیاج به ترکیه و آذربایجان جهت دور زدن تحریم‌ها تصمیم گرفته مسئولیتی درخصوص مقابله با ناتو در قفقاز برعهده نگیرد. به‌زعم مسکو درصورت تحرکش در قفقاز ضمن تشدید محاصره روسیه از طریق پیوستن ترکیه به تحریم‌ها، جبهه دومی دربرابر این کشور درکنار اوکراین گشوده می‌شود و همزمان بیم آن می‌رود در آسیای میانه ناتو و ترکیه از طریق سازمان کشورهای ترک‌زبان، جبهه سومی علیه این کشور ایجاد کنند. در این میان ایران تنها عامل بازدارنده دربرابر ناتو و عواملش در قفقاز است. اگر این جاه‌طلبی‌های بی‌پایان ادامه داشته باشد، خطر جنگ بیش از پیش نمایان خواهد شد. در این بین آذربایجان بیشترین زیان را از هرگونه جنگ و درگیری خواهد دید، زیرا اگر این کشور در پیامد یک جنگ فراگیر در قفقاز جان سالم به در ببرد، احتمال دارد با جدایی چند قسمت از خاک خود مواجه شود. تالش، نخجوان و جنوب قره‌باغ، بخشی از این مناطق هستند:

1. تالش
استان لنکران- آستارا در جنوب شرقی آذربایجان واقع شده و اکثریت جمعیتش را قوم تالش تشکیل داده است؛ قومی که ایرانی‌تبار و فارسی‌زبان به‌حساب می‌آیند. این منطقه چالش‌های بسیاری را با دولت مرکزی تجربه کرده و در اوایل دهه 1990 میلادی مدت کوتاهی موفق به انجام اقداماتی برای جدایی از باکو شده است. این استان 6 هزار و 70 کیلومتر مربع وسعت و 950 هزار نفر جمعیت دارد. تالش در نزدیکی محدوده استقرار سپاه قدس گیلان واقع شده است که درطول جنگ تحمیلی یکی از اصلی‌ترین یگان‌های هجومی سپاه به‌ویژه در مناطق صعب‌العبور و کوهستانی کردستان بود و همچنین یگان‌هایی از توپخانه ارتش در استان اردبیل در مجاورت استان لنکران- آستارا مستقرند.

2. نخجوان
نخجوان به‌عنوان یک منطقه برون‌بوم اتصال مستقیمی به خاک اصلی آذربایجان ندارد. این منطقه ساختار استانی ندارد و «جمهوری خودمختار نخجوان» نام دارد. مجلس عالی این منطقه با 110 عضو به‌ظاهر مسئولیت‌های اصلی در امور داخلی را برعهده دارد که رئیس این مجلس، تقریبا به‌عنوان نخست‌وزیر جمهوری خودمختار عمل می‌کند. با این ‌حال نخجوان تحت کنترل باکو است و وسعت آن پنج هزار و 502 هزار کیلومترمربع است و 459 هزار نفر جمعیت دارد. این آمار تقریبا مشابه شهرستان قزوین است؛ شهرستانی با وسعت پنج هزار و 693 هزار کیلومترمربع و 560 هزار نفر جمعیت. طول این منطقه به‌طور تقریبی 150 کیلومتر و عرض آن در فواصل مختلف بین 40 تا 50 کیلومتر است. این جمهوری دارای 246 کیلومتر مرز مشترک با ارمنستان، 11 کیلومتر با جمهوری ترکیه و دارای 215 کیلومتر مرز مشترک با جمهوری اسلامی ایران است. جمهوری خودمختار نخجوان دارای 6 شهرستان (نخجوان، اردوباد، جلفا، شرور، شهبوز و بابک)، هفت شهر و 206 روستا بوده و مرکز این منطقه، شهرستان نخجوان است که جمعیت آن به 95 هزار نفر و وسعتش به 192 کیلومتر مربع می‌رسد. با این‌حال شهر نخجوان وسعتی برابر با 15 کیلومترمربع دارد و جمعیتش تقریبا به 90 هزار نفر می‌رسد؛ باقی جمعیت این شهر در شهرک علی‌آباد در شمال آن ساکنند که شهرداری متمایزی دارد. این منطقه در نزدیکی محدوده قرارگاه عملیاتی لشکر 21 تبریز قرار گرفته که از سه تیپ مستقل 121 تکاور تبریز، 221 پیاده مراغه و 321 پیاده مرند تشکیل شده است. به لحاظ دسترسی این یگان‌ها به شهر نخجوان، تبریز 175 کیلومتر، مرند 104 کیلومتر و مراغه 302 کیلومتر از نظر زمینی با این شهر فاصله دارند. مجموع نفرات این سه یگان به 31 هزار نفر می‌رسد که به‌طور تقریبی معادل 30 درصد ارتش آذربایجان و 40 درصد نیروی زمینی این کشور است. درکنار قرارگاه عملیاتی لشکر 21 تبریز، تیپ 36 زرهی میانه نیز حضور دارد که این یگان 341 کیلومتر با شهر نخجوان فاصله دارد.

3. جنوب قره‌باغ
قره‌‌باغ اشغالی یک‌پنجم خاک آذربایجان است که تاکنون تقریبا نیمی از آن آزاد شده، بنابراین از وسعت 17 هزار کیلومترمربعی این منطقه، تقریبا 9 هزار کیلومتر آن آزاد شده است. جنوب قره‌باغ در مجاورت محدوده عملیاتی سپاه آذبایجان و تیپ 40 متحرک هجومی ارتش در سراب قرار دارد. فاصله این یگان ارتش تا جنوب قره‌باغ 340 کیلومتر است.

نیروهای زمینی شمال غرب ایران
یگان‌های زمینی ارتش و سپاه در شمال غرب کشور در صورت ماجراجویی‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برای تغییر ژئوپلیتیک قفقاز، وظیفه برخورد با این تحرکات و مجازات عاملان را برعهده خواهند داشت که همزمان توسط یگان‌های بزرگ موشکی و پهپادی حمایت خواهند شد. قرارگاه شمال غرب نیروی زمینی ارتش، متشکل از قرارگاه‌های عملیاتی لشکرهای 21 پیاده تبریز، 64 پیاده ارومیه و 16 زرهی قزوین به همراه تیپ 40 پیاده سراب، تیپ 25 تکاور تبریز و تیپ 41 متحرک هجومی قوشچی است. از این میان فارغ از یگان‌های حاضر در استان آذربایجان غربی برای مقابله با تحرکات احتمالی در مرزهای مجاور این استان، دیگر یگان‌ها قادر به مداخله موثر در نبرد احتمالی در قفقاز هستند. در سپاه نیز سه قرارگاه عاشورا، غدیر، نجف اشرف و صاحب‌الزمان با تمام یا بخشی از استعداد خود می‌توانند در درگیری‌ها حضور یابند.
مشهورترین یگان‌های زمینی سپاه در منطقه، لشکرهای 31 عاشورای آذربایجان غربی، 16 قدس گیلان و ۳۲ انصارالحسین همدان هستند.
مجموع یگان‌های مسلح حاضر در شمال غرب کشور ضمن استقرار در خطوط مرزی برای جلوگیری از رخنه عناصر دشمن به داخل مرزها، می‌توانند با نابودی یگان‌های متمرکز شده دشمن در خطوط تماس، راه را برای نفوذ و پیش روی یگان‌های هجومی برای تصرف مناطق حساس کشورهای متخاصم فراهم آورند. استعداد نظامی حاضر در شمال غرب کشور که در حالت حداقلی به بیش از 100 هزار نفر نیرو می‌رسد می‌تواند به صورت مستقل و با تهاجم‌های زمینی با دشمن مقابله کند، با این حال این یگان‌ها به‌ویژه در نیروی زمینی سپاه با تزریق نیروهای مقاومت بسیج به‌سرعت می‌توانند مجموع نیروهای حاضر در این منطقه را به 150 تا 200 هزار نفر برسانند. به عبارت دیگر تعداد نیروهای فعلی زمینی حاضر در شمال غرب کشور، 1.2 برابر کل نیروی زمینی ارتش آذربایجان است که با افزایش نیرو، می‌تواند با سرعت بالایی به 2 تا 2.5 برابر آن برسد.

تسلیحات راهگشا
درصورت بروز درگیری در قفقاز، ایران دارای سبد متنوعی از تسلیحات برای اثرگذاری بر این نبردهاست؛ به کارگیری این تسلیحات به این معناست که این کشور نیازمند اعزام نیروی زیادی برای تنبیه خاطیان نیست. تهران در مناطق نزدیک از پهپادهای شناسایی- رزمی و همچنین راکت‌های توپخانه‌ای برای نابودی دشمن شامل نقاط استقرار موقت نیروها استفاده کرده و برای حمله به عمق خاک دشمن از موشک‌های کروز، بالستیک و بالستیکی به همراه پهپادهای انتحاری بهره خواهد گرفت. نکته مهم آنکه ایران برای جنگ‌های قفقاز نیازی به تسلیحات بسیار پیشرفته و دوربرد نداشته و با تسلیحات ساده و کوتاه‌بردی مانند راکت‌های توپخانه‌ای و پهپادهای انتحاری بسیار ارزان کوتاه‌برد مانند ابابیل-2 و معراج-532 نبرد را به نقطه نهایی خواهد رساند. این مساله نشان می‌دهد بسیاری از تسلیحات پیشرفته و دوربرد مانند پهپادهای کمان-22، غزه، ابابیل-5، پهپادهای انتحاری شاهد-136 و آرش، موشک‌های کروز سومار و هویزه و همچنین موشک‌های بالستیک فتاح، رعد-500، خیبرشکن و حاج قاسم در این جنگ به کار نخواهند رفت.

برای خواندن متن کامل گزارش، اینجا را بخوانید.