توصیه‌هایی برای بهره‌مندی بهینه از رویداد اربعین

علی سعد، مدیر اندیشکده حکمرانی شریف: سنت پیاده‌روی اربعین که از دیرباز برای عرض ارادت به ساحت مقدس امام حسین(ع) و شهدای کربلا در کشور عراق برگزار می‌شد در سال‌های اخیر به‌مرور تبدیل به اصلی‌ترین‌ و کانونی‌ترین صحنه تبادلات فرهنگی بین دو ملت ایران و عراق تبدیل شده است. این عرصه با گسترش حضور مسلمانان عراقی در سال‌های متاخر در شهرهای مذهبی و سیاحتی ایران جلوه جدیدی از تبادل فرهنگی را ایجاد کرده که تلاش می‌شود در این نوشتار به ابعادی از آن اشاره شود. تبادل فرهنگی1 به فرآیند گرفتن برجستگی‌ها و زبده‌گزینی از فرهنگ‌های دیگر به‌کار می‌رود. تبادل فرهنگی روند ضروری برای با طراوت ماندن حیات فرهنگی در طول تاریخ است. تبادل فرهنگی با هدف باور کردن و تکامل فرهنگ‌های ملی کشورها صورت می‌پذیرد که می‌تواند منجر به انتقال خصوصیات برجسته ملت‌ها و تداوم حیات و پویایی فرهنگی شود. تبادل در برابر تهاجم فرهنگی به‌کار می‌رود. لذا باید توجه داشت تبادل فرهنگی در‌صورت رعایت الزامات حفظ عناصر مولف فرهنگ بومی می‌تواند مسیری برای ارتقای شاخص‌های فرهنگی محسوب شود. 
با توجه به خصوصیات فرهنگ می‌توان بیان کرد که تغییر تدریجی ویژگی ذاتی فرهنگ است. وجه تغییرپذیری فرهنگ‌ها، متاثر از خصیصه پویایی و خلاقیت فرهنگ است که سبب کارکردهای گوناگونی می‌شود که تبادل، تهاجم، تعامل و تولید از آن جمله است.  مباحث مختلفی در حوزه جامعه‌شناسی و ارتباطات حول پارامترهای موثر در تغییر فرهنگ انجام شده است. به اختصار مراحل مسبب تغییرات فرهنگی، بدین شرح است:
1. نوگرایی و نوآوری: انگیزه‌های فردی در جوامع از‌جمله تنوع‌طلبی، ابداع، کنجکاوی و تقلید از دیگران از خصوصیات نوگرایی فرهنگی است.
2. پذیرش اجتماعی: ورود عنصری جدید در فرهنگی خاص ناشی از نوگرایی است و پذیرش مردم نسبت به آن از مظاهر کارکرد تغییر فرهنگی است.
3. طرد انتخابی: ورود یک خصیصه نو در فرهنگ موجب پذیرش و مقبولیت عامه آن می‌شود و بعضی از عناصر قدیمی و نامتناسب، متروک و فراموش می‌شوند. البته وقوع این مرحله معمولا به آسانی انجام نمی‌شود و گاهی با ستیز و درگیری به سرانجام می‌رسد.
4. تلفیق و انطباق: در‌صورت ورود عناصر فرهنگی از فرهنگی دیگر به جامعه، در‌صورت پذیرش اجتماعی آن، فرآیند تلفیق و تایید عنصر تازه فرهنگی طی یک فرآیند زمان‌بر انجام می‌شود. 
این مراحل در شرایطی که لوازم و اصول گفت‌وگوی فرهنگی مورد توجه قرار گیرد می‌تواند به تبادل فرهنگی منجر شود. اسلامی (1388) به اصول سه‌گانه منجر به تفاهم فرهنگی اشاره می‌کند.
1. گفت‌وگوی میان فرهنگی باید بر اساس برابری و همسانی و بدون تبعیض باشد.
2. امکان مشارکت و همکاری میان فرهنگ‌های متنوع مبنا قرار گیرد.
3. آنچه تفاهم فرهنگ‌ها را میسر می‌سازد برقراری تفاهم مشترک و دوستی و همبستگی میان آنهاست.
به تجربه می‌توان با قاطعیت ادعا کرد که فضای معنوی و صمیمانه راهپیمایی اربعین و احساس برادری زوار کشورهای مختلف، تا حد مناسبی اصول لازم برای شکل‌گیری گفت‌وگوی فرهنگی را فراهم آورده است. لذا در ادامه به اهم نتایج این برهم‌کنش فرهنگی اشاره می‌شود.

برای خواندن متن کامل گزارش، اینجا را بخوانید.