زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: قوانین و مقررات آموزشی که براساس آن دانشگاههای مختلف اقدام به تربیت دانشجو میکنند، برای مقاطع مختلف تحصیلی متفاوت است، یعنی نمیتوان طبق قوانین مقطع دکتری، دانشجوی مقطع کارشناسی را جذب و آموزش داد. دلیل این مساله هم تفاوتهایی است که هرکدام از این مقاطع بهصورت ذاتی با یکدیگر دارند. بااینحال بعد از تصویب طرح آمایش در سال 94 از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی، وضع این مقررات هم در مسیر جدیدی قرار گرفت و بالاخره سه سال بعد یعنی اول خردادماه سال 97 برای اولینبار آییننامه یکپارچه آموزش دورههای تحصیلی از سوی منصور غلامی، وزیر وقت علوم برای اجرا به دانشگاهها ابلاغ شد؛ آییننامهای که تا حد زیادی با لحاظ کردن ملزومات تحصیلی مقاطع مختلف، توانسته بود یکپارچگی را در کلان نظام آموزشی دانشگاهها ایجاد کند. آخرین بهروزرسانی این آییننامه مربوط به 27 شهریورماه امسال است که در آن از یکسو دست دانشگاهها را برای اجرای این آییننامه بازتر و درمقابل تکلیف دانشجویان را برای چگونگی گذراندن مقاطع مختلف در موضوعات مختلف آموزشی روشنتر کرده است. البته باید این مساله را هم عنوان کرد که برخی از مواد قید شده در این آییننامه، پیشتر در شیوهنامههای اجرایی دانشگاههای بزرگ لحاظ و اجرایی میشد، اما بهصورت کلی در آییننامه جامع که از سوی وزارت علوم تصویب و مشمول همه دانشگاهها میشد، وجود نداشته است. به همین دلیل در این گزارش تغییرات دو شیوهنامه سال 97 و امسال را مورد بررسی قرار دادهایم.
افزایش 16 ماده به آییننامه جدید آموزشی
هرچند کلیت آییننامه جدید تفاوتی با آییننامه قبلی ندارد اما اضافه شدن 16 ماده جدید در آییننامه به نسبت نسخه سال 97 نشان میدهد مولفههای جدیدی در این آییننامه لحاظ شده است. یکی از نکات مهمی که بد نیست همین ابتدا به آن اشاره شود، این است که آییننامه در دو بخش مواد عمومی و مواد اختصاصی تدوینشده که بخش مواد اختصاصی شامل مقاطع تحصیلی مختلف کاردانی و کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری میشود. تغییرات آییننامه را نمیتوان تنها به یکی از بخشها محدود کرد؛ بااینحال بیشترین تفاوتها مربوط به بخش مواد عمومی و بخش مواد اختصاصی در مقطع دکتری است. بهطوریکه در نسخه سال 97 این آییننامه، در بخش اول پنج ماده جدید اضافه شده که بخشی از آنها همان تبصرههایی آییننامه گذشته بهشمار میروند که با کمی تغییر از تبصره به ماده ارتقا پیدا کردهاند. در بخش دکتری با اضافه شدن شش ماده جدید که البته چهار ماده آن را باید درباره لازمالاجرا بودن این آییننامه از سال تحصیلی جدید و... دانست.
محدودیت تحصیل مجدد رایگان در یک مقطع حذف شد
این آییننامه با داشتن 54 ماده بناست از سال تحصیلی 1403 -1402 در دانشگاههای کشور اجرایی شود. بخش مواد عمومی خود شامل 13 ماده میشود. از سه ماده پایانی این بخش که در آییننامه جدید اضافهشده بگذریم باید عنوان کرد برخی مواد آییننامه قبلی هم با تغییرات جزئی همراه بودهاند. بهطور مثال ماده سوم همین بخش با لحاظ شدن واژه نظام ترمی- واحدی بهجای نظام واحدی، دستخوش تغییرشده یا به ماده چهارم آن تنها واژه رشتههای مصوب شورای عالی برنامهریزی آموزشی اضافه شده است. تغییر اصلی را باید به ماده پنج آن مرتبط دانست؛ چراکه به نسبت همین ماده در آییننامه قبلی بهصورت کامل تغییر کرده و با حذف ماده پنج نسخه قبلی در نسخه جدید تاکیدشده که ارائه تمامی دروس در هر دوره و رشته با رعایت پیشنیاز برای هر درس طبق برنامه درسی مصوب برعهده دانشگاه است. هرچند براساس تبصره این ماده، دانشجو در آخرین نیمسال تحصیلی که منجر به فارغالتحصیلیاش میشود، نیاز به رعایت مقررات این بند ندارد. ماده پنج آییننامه قبلی وزارتخانه از تحصیل مجدد یک دانشجو بهصورت رایگان در مقاطع تحصیلی جلوگیری کرده بوده که در آییننامه جدید حذف شده است.
رعایت انضباط آموزشی برعهده اساتید گذاشته شد
ماده شش این آییننامه با وجود اینکه عملا تبصره ماده پنج آییننامه قبلی است، اما تغییرات قابلتوجهی هم داشته و براساس آن، تصمیمگیری برای پرداخت هزینه دانشجوی مشمول آموزش رایگان -که نتواند نمره قبولی را در خارج از سنوات مجاز تحصیلی در هر درس بهدست آورد- برعهده هیات امنا خواهد بود. همچنین ماده هفتم که همان ماده ششم آییننامه قبلی است، تنها یک تبصره جدید دارد که طبق آن نظارت بر رعایت نظم و انضباط آموزشی و مقررات دانشگاه از سوی دانشجو برعهده مدرس گذاشته شده است.
البته اضافه شدن تبصره به مواد آییننامه قبلی تنها به اینجا ختم نمیشود؛ چراکه ماده هشتم که مانند ماده هفتم است و در آن تنها واژه عضو هیاتعلمی حذف شده، سه تبصره جدید دارد که مهمترین آن تعیین زمان حداکثر 10 روزه برای مقطع کاردانی و کارشناسی و حداکثر 20 روزه برای کارشناسی ارشد و دکتری برای مدرس در راستای رسیدگی به اعتراضات مکتوب دانشجویان است. همچنین مدرس موظفشده برگههای امتحانی و دیگر فعالیتهای درسی را بهمدت حداقل یک نیمسال تحصیلی بعد از پایان امتحانات نزد خود نگه دارد. آخرین تبصره این بند هم به سختگیری دانشگاه برای اصلاح نمره بعد از اعلام آن از سوی مدرس به آموزش دانشگاه اشاره دارد.
جزئیات مرخصیهای خارج از سنوات تشریح شد
ماده نهم درباره مدت مجاز مرخصی بوده و تنها تفاوت آن نسبت به ماده هشت آییننامه قبلی، تغییر در تبصره آن است. براساس آن، مدت مجاز مرخصیهای بدون احتساب سنوات که مطابق ضوابط دانشگاه قابلاستفاده برای دانشجو بوده، برای مرخصی زایمان به ازای هر فرزند یک نیمسال درطول دوره بارداری و حداکثر چهار نیمسال پس از زایمان برای مادران دانشجو دارای فرزند زیر دوسال است، همچنین مرخصی پزشکی حداکثر دو نیمسال و سایر مصادیق مرخصی (مانند ماموریت همسر یا والدین و...) حداکثر تا دو نیمسال اعلام شده است.
حذف اثر نمره مردودی فقط برای یک درس
از ماده 10 تا 13 این بخش را که شامل چهار تبصره میشود، باید جزء بخشهای جدید آییننامه قلمداد کرد. طبق آنچه در ماده 10 با دو تبصره تصریح شده، دانشجوی متقاضی انصراف از تحصیل باید درخواست انصراف خود را شخصا یا از طریق وکیل قانونی خود و بهصورت رسمی به آموزش دانشگاه تسلیم کند و تنها برای یکبار و تا حداکثر دوماه از تاریخ ارائه درخواست، میتواند این درخواست را پس بگیرد، همچنین تبصره مهم این بخش را هم باید تبصره دوم دانست که طبق آن عدم انتخاب واحد در هر نیمسال توسط دانشجو را بهعنوان انصراف از تحصیل قلمداد میکند.
ماده 11 هم که شامل دو تبصره میشود، تاکید میکند دانشجویی که در هر نیمسال در یک یا چند درس نمره قبولی کسب نکند، حتی اگر در نیمسالهای بعدی، بتواند نمره قبولی در درسها را داشته باشد، باز هم نمره یا نمرههای مردودی قبلی در ریزنمرات تحصیلی دانشجو ثبت شده و این نمرهها در میانگین نیمسال و کل دوره محاسبه میشود. بااینحال طبق تبصره اول دانشگاه مجاز است تا با درخواست کتبی دانشجو مبنی بر بلااثر کردن نمره حداکثر یک درس مردودی از میانگین کل دوره موافقت کند. این درحالی است که طبق تبصره دوم، تسهیلات این ماده مشمول دانشجویانی نمیشود که بهدلیل تقلب و یا حکم انضباطی نمره مردودی دریافت میکنند.
یک نیمسال سنوات در ازای 20 واحد معادلسازی
دو ماده پایانی این بخش به ترتیب درباره معادلسازی نمرات دروس گذرانده شده و اختیار دانشگاه در حوزههای مختلف مانند تقویم آموزشی، زمان حذف و اضافه و... است و آنها برای اولینبار در آییننامه قید شده است. ماده 12 این بخش با پنج شرط معادلسازی نمرات دروس گذرانده برای دانشجویان انصرافی، اخراجی، تغییر رشتهای، انتقال یا تغییر رشته توام با انتقال را امکانپذیر کرده که شاید مهمترین آن را بتوان مورد «د» و «ه» دانست. بر این اساس به ازای هر 20 واحد از دروس معادلسازیشده یک نیمسال از سنوات مجاز تحصیلی دانشجو در دورههای کاردانی و کارشناسی و برای دانشجوی کارشناسی ارشد به ازای معادلسازی هر 12 واحد درسی، یک نیمسال تحصیلی از سنوات مجاز تحصیل وی کسر میشود. همچنین ماده 13 این اجازه را به دانشگاهها میدهد که درباره تقویم آموزشی، چگونگی اعلام و ثبت نمرات، زمان حذف و اضافه، حذف اضطراری دروس، نحوه اعتراض به نتایج امتحانات، تاریخ تجدیدنظر و دیگر موضوعات اجرایی براساس شیوهنامه موضوع 51 این آییننامه تصمیمگیری کنند.
اعمال شهریه سنوات در مدت تعهد خدمت
از ماده 14 تا 25 این آییننامه که مربوط به بخش مواد اختصاصی و صرفا مقطع کاردانی و کارشناسی میشود تنها سه ماده جدید اضافه شده و مابقی آنها تغییرات جزئی در حد اضافه شدن یک تبصره یا حذف و اضافه چند واژه تغییر بوده است. بهطور مثال اولین ماده این بخش که همان ماده 9 آییننامه قبلی محسوب میشود تنها سه تبصره جدید به آن اضافه شده که مهمترین آنها را میتوان تبصره سوم دانست؛ طبق آن نیمسالهایی که دانشجو بابت افزایش سنوات، شهریه پرداخت میکند از مدت تعهد خدمت آموزش رایگان وی کسر میشود.
ماده 15 را بهجز اضافه شدن دوره کاردانی درکنار مقطع کارشناسی باید عینا همان ماده 10 آییننامه قبلی دانست. براساس این ماده تحصیل همزمان دانشجو این دورهها به شیوه حضوری در کلیه دانشگاهها و کلیههای دورههای تحصیلی ممنوع است. ماده 16 را- که جز اضافه شدن یک تبصره- باید همان ماده 15 آییننامه قبلی در بخش مواد اختصاصی بخش کاردانی و کارشناسی دانست و طبق آن نمره ارزشیابی از هر درس بهصورت عددی از صفر تا 20 خواهد بود.
«معرفی به استاد» شامل دروس علمی– نظری هم شد
شاید اصلیترین تغییر در این بخش را باید مربوط به ماده 17 دانست که مرتبط با انتخاب واحد است؛ مادهای که هرچند عین آن در ماده 11 آییننامه سال 97 آمده، اما اضافه شدن هشت تبصره به آن وجه تمایزی به این ماده داده است. براساس تبصره 9 این ماده که بهنوعی مهمترین آن هم لحاظ میشود، دانشجو اگر قبلا یک درس علمی- نظری را اخذ کرده باشد اما نمره قبولی آن را در بخش نظری کسب نکرده باشد، میتواند با رعایت مفاد تبصره هشت همین ماده بخش نظری آن درس را بهصورت معرفی به استاد بگذراند.
ماده 18 با دو تبصره را باید جزء مواد جدید لحاظ کرد که براساس آن دانشجو با موافقت دانشگاه میتواند یک هفته قبل از شروع امتحانات پایان نیمسال، تنها برای یک درس نظری آن هم در بازه زمانی تعیینشده از سوی دانشگاه، اقدام به حذف درس کند. ماده 19 هم که برای اولینبار لحاظ شده، به دانشجو این امکان را میدهد که با رعایت سنوات مجاز تحصیل، در دورههای مدنظر یک نیمسال در دوره کاردانی و کارشناسی ناپیوسته و دو نمیسال در دوره کارشناسی پیوسته با موافقت دانشگاه از مرخصی تحصیلی استفاده کند.
از ماده 20 این آییننامه بگذریم که عینا ماده 12 قبل است، باید عنوان کرد ماده 21 این بخش ماده تغییر رشته یا انتقال دانشجو از دانشگاه غیردولتی به دولتی، از شهریهپرداز به رایگان، از غیرحضوری به نیمهحضوری و حضوری و از نیمهحضوری به حضوری از پذیرش سوابق تحصیلی به پذیرش با آزمون را ممنوع ولی عکس آن را مجاز اعلام کرده است. درحالیکه براساس تبصره دوم ماده 12 آییننامه قبلی تغییر رشته دانشجو در دوره کاردانی پیوسته و کارشناسی ناپیوسته ممنوع شده بود.
شاگردپروری شاکله اصلی آموزش کاردانی و کارشناسی
ماده 22 این آییننامه که تنها تفاوت آن با ماده 14 قبلی قید رویکرد شاگردپروری و نقش مربیگری اعضای هیاتعلمی برای تحقق راهنمای آموزشی است را باید یکی از مهمترین مواد این بخش تلقی کرد. براساس تبصره دوم ماده 23 که دو تبصره بیشتر از ماده 16 آییننامه قبلی دارد، درصورتیکه دانشجو تعداد بیش از 68 واحد درسی را گذرانده باشد، تنها نمرات دروسی در میانگین محاسبه میشود که تاثیر مثبت داشته باشد. ماده 24 همان ماده 17 قبل است و تنها یک تبصره جدید دارد و براساس آن به دانشجویی که میانگین کل کاردانی یا کارشناسیاش بعد از گذراندن تمام واحدها کمتر از 12 باشد، یک نیمسال آن هم با رعایت سقف مجاز سنوات تحصیلی فرصت داده میشود تا با انتخاب حداکثر 16 واحد کسب نمره 10 تا 12 در آنها، میانگین کل خود را به حداقل 12 برساند.
مدت مجاز افزایش زمان ارشد: حداکثر یک نیمسال
بخش کارشناسیارشد این آییننامه که مشمول 12 ماده میشود و از ماده 26 تا 38 را در برمیگیرد هم چهار ماده جدید دارد و در کنار آن برخی از تبصرهها تغییر کرده است. شاید مهمترین بخش آییننامه را باید ماده 27 آن دانست که برای اولین بار لحاظ شده و براساس آن در صورت تایید دانشگاه، دانشجوی این مقطع میتواند با احتساب سنوات تحصیل، یک نیمسال تحصیلی را مرخصی بگیرد. اما اگر بخواهیم اولین ماده این بخش را که همان ماده 26 میشود، بررسی کنیم، باید عنوان کرد این ماده مانند ماده 19 آییننامه قبلی بوده و تنها تفاوت آن تعداد نیمسالها در بحث مدت مجاز تحصیل است. براساس تبصره یک آن برخلاف آییننامه قبلی مدت مجاز افزایش تحصیل به جای حداکثر دو نیمسال به یک نیمسال تحصیلی افزایش پیدا میکند و تبصره دوم آن هم تاکید کرده در صورت افزایش سنوات موضوع تبصره یک این ماده و موجه نبودن آن از نظر دانشگاه، هیاتامنا برای پراخت هزینه برای دانشجوی مشمول آموزش رایگان، تصمیمگیری میکند.
ماده 28 هرچند پیشتر تحت عنوان تبصره دوم ماده 19 آییننامه سال 97 شناخته میشد، اما حالا خود یک ماده مجزاست و براساس آن تحصیل همزمان دانشجوی این مقطع در کلیه شیوههای آموزشی و در کلیه دورههای تحصیلی دانشگاهها (دولتی و غیردولتی) ممنوع است. ماده 29 بدون تغییر عینا همان ماده 23 است. ماده 30 را هم باید همان ماده 21 قبلی دانست، با این تفاوت که در آن هر دانشجو حدکثر 14 واحد درس در هر نیمسال تحصیلی میتواند اخذ کند، اما در آییننامه قبلی حداکثری برای آن قید نشده بود. البته این ماده یک تبصره جدید هم دارد که طبق آن دانشجو در نیمسال آخر تحصیلی از شرط اخذ حداقل واحد آموزشی معاف است.
تعیین تکلیف پروپوزال ارشد تا قبل از ترم سوم
ماده 31، 32 و 33 این آییننامه هم جدید است. براساس اولین ماده در شرایط اضطرار، حذف یک درس با درخواست کتبی دانشجو و تایید دانشگاه، قبل از شروع امتحانات و با رعایت و احتساب آن نیمسال در سنوات تحصیلی امکانپذیر است. همچنین طبق ماده 32، دانشجو موظف است براساس ضوابط دانشگاه تا قبل از شروع نیمسال سوم تحصیلی، استاد راهنما و پیشنهاده خود را با نظر استاد راهنما به تصویب دانشگاه برساند. در ماده 33 هم تاکید شده اگر دانشجو در رشته یا گرایشی غیرمرتبط با رشته دوره کارشناسی خود مطابق ضوابط وزارت پذیرفته شود، باید حداکثر 12 واحد درسی جبرانی طبق نظر گروه آموزشی بگذراند. پرداخت هزینه این بخش برای دروس جبرانی هم از سوی هیاتامنا دانشگاه تصمیمگیری میشود.
میزان تخلف ملاک جریمه دانشجوی متخلف
ماده 34، 35، 36، 37 و 38 درحقیقت عینا همان مادههای 22، 24، 25، 26 و 27 آییننامه قبلی است و تنها تفاوتهای جزئی در آن لحاظ شده است. بهطور مثال تنها در ماده36، سه تبصره جدید اضافه شده یا درباره ماده 38 تنها تفاوت را تصمیمگیری دانشگاه برای دانشجوی خاطی دانسته که اگر تخلف آن در حین تحصیل، انجام پژوهش و تدوین پایاننامه از سوی کارگروه اخلاق در پژوهش دانشگاه اثبات شود دانشگاه میتواند براساس میزان تخلف درباره او تصمیمگیری کند، درحالیکه در آییننامه قبلی این دانشجو از ادامه تحصیل محروم و اخراج میشد.
شروط جدید جایگزین آزمون جامع دانشجویان دکتری
از ماده 39 تا 54 را هم باید ذیل بخش اختصاصی مقطع دکتری دانست. هرچند در عمل تا ماده 50 مربوط به دانشجوی دکتری بوده و سه ماده دیگر به شرایط و نحوه تدوین شیوهنامههای اجرایی این آییننامه تخصیص پیدا کرده است. به صورت کلی دو ماده جدید، ویژه دانشجویان دکتری قید شده است. از ماده 39 این آییننامه که عینا همان ماده 28 آییننامه قبلی است که طبق آن مدت مجاز تحصیل برای این مقطع حداقل شش و حداکثر هشت نیمسال اعلام شده که بگذریم، باید عنوان کرد ماده 40 این آییننامه با اضافه شدن یک تبصره تفاوت مهمی با ماده 30 آییننامه قبلی دارد. طبق این تبصره درصورتیکه دانشجو به هر دلیل نتواند درس را بگذراند و درس هم دوباره از سوی دانشگاه ارائه نشود، میتواند با نظر گروه آموزشی، درس دیگری را جایگزین کند. البته نمره درس مردودی در ریز نمرات ثبت و در میانگین نمیسال و کل محاسبه میشود.
ماده 41 اما اولین ماده جدید این بخش است که برای ورود به مرحله ارزیابی جامع، کسب میانگین کل حداقل 16 و احراز بسندگی زبان خارجی مطابق شیوهنامه ابلاغی معاونت آموزشی را الزامی کرده است. این ماده دو تبصره هم دارد که طبق آن حداقل نمره قبولی در ارزیابی جامع 16 اعلام شده و در صورت عدم کسب این نمره، دانشجو تنها یک بار مجاز است در ارزیابی جامع شرکت کند. تبصره دوم هم تاکید دارد اگر میانگین کل نمرات دانشجو پس از گذراندن تمام واحدهای درسی دوره کمتر از 16 باشد، او تنها یک نیمسال فرصت دارد تا دوباره با انتخاب حداکثر شش واحد از درسهایی که در آن نمره بین 14 تا 16 کسب کرده میانگین کل دوره خود را به حداقل 16 برساند.
حداکثر زمان برای تصویب موضوع رساله: ترم سوم
ماده 42 هم همان ماده 31 قبل است که تغییر رشته و انتقال و تغییر گرایش دانشجوی این مقطع در همان دانشگاه یا دیگر دانشگاهها اعم از دولتی و غیردولتی ممنوع بوده است. در مقابل اما ماده 43 هم جزء مواد جدید به شمار میرود و تاکید دارد دانشجو موظف است مطابق با ضوابط دانشگاه تا قبل از شروع نیمسال سوم تحصیلی، استادراهنما و موضوع رساله خود را به تصویب گروه آموزشی برساند. ماده بعدی را هم باید تنها تفاوتش را در اضافه شدن یک تبصره به ماده 32 آییننامه قبلی دانست که طبق آن دانشگاه مجاز است مواردی را بهعنوان جانشین آزمون جامع از دانشجو بپذیرد و این موارد در صورت کسب میانگین کل 18 و بالاتر از سوی دانشجو و به شرط عدم مردودی، کسب میانگین 17 و بالاتر و انتشار یک مقاله علمی در پایگاه معتبر بینالمللی در دوران تحصیل دکتری تخصصی، کسب میانگین کل 17 و بالاتر و ثبت یک اختراع داخلی یا بینالمللی در مراجع معتبر در دوران تحصیل و تا پیش از زمان برگزاری آزمون جامع است.
ماده 46 هم همان ماده 33 آییننامه قبل است که به دانشجو اجازه میدهد در کنار استادراهنمای اصلی، استادراهنمای دوم هم داشته باشد. ماده 47 آییننامه فعلی یا همان ماده 34 آییننامه قبلی تنها دو تبصره جدید دارد که براساس تبصره سه آن اخذ کد doi یا dor (ویژه مقالات علمی پژوهشی مجلات علمی داخل کشور) معادل چاپ مقاله محسوب میشود. ماده 49 هم همان ماده 36 است و تفاوتی ندارد اما ماده 50 که معادل قبل آن را میتوان ماده 37 دانست، یک تفاوت اصلی دارد و آن اینکه تصمیمگیری درباره دانشجوی خاطی برعهده دانشگاه گذاشته شده است.
جدیدالورودها مشمول آییننامه جدید میشوند
اجرای این آییننامه مثل بسیاری از آییننامههای دیگر نیازمند شیوهنامهای است که باید توسط هر دانشگاه نوشته شود. البته با این قید که دانشگاههای دارای هیاتممیزه و هیاتامنا میتوانند خودشان برای نگارش شیوهنامه دست به قلم شوند و دانشگاههای فاقد این دو هیات بهطور توامان، از شیوهنامه دانشگاه جامع و معین استانشان تبعیت خواهند کرد. آییننامه تاکید کرده این شیوهنامه باید تا پیش از آغاز سال تحصیلی جدید تدوین شود که با توجه به زمان ابلاغ آن بعید بهنظر میرسد. در این شرایط اگر دانشگاهی به شیوهنامه نرسیده باشد باید براساس شیوهنامه تدوینشده برای ورودیهای سال تحصیلی جدید دانشگاه تهران عمل کند که بهعنوان ملاک معرفی شده است.
براساس ماده 53، دانشجویان جدیدالورود امسال مشمول آییننامه جدید هستند و شرایط برای دانشجویان سالهای قبل براساس همان آییننامه ابلاغی زمان ورود به دانشگاه پیش خواهد رفت.