پرتکرارترین دلایل ابطال علمی مقالات

ندا اظهری، مترجم: مقالات وقتی مراحل بازنگری و تایید را از سوی ژورنال‌ها دریافت می‌کنند وارد مرحله انتشار می‌شوند و این مرحله برای نویسنده مقاله می‌تواند بسیار ارزشمند باشد. اما گاهی پیش می‌آید که مقاله‌ای پس از انتشار در یک ژورنال، برگشت زده شده و از آن سلب اعتبار می‌شود. معمولا این سلب اعتبار و برگشت زده شدن مقالات به دلایل عمده‌ای رخ می‌دهد که بخشی از آنها به‌دنبال خطاهای غیرعمد و برخی ناشی از سوءرفتارهای اخلاقی ابطال می‌شوند.

خطاهای غیرعمدی: خطاهای صادقانه معمولا جزء خطاها و اشتباهات غیرعمدی و سهوی محسوب می‌شوند که شامل مواردی چون استفاده ناخواسته از داده‌های نادرست یا تکنیک تجزیه و تحلیل داده‌های نامناسب یا گمراه‌کننده هستند. نمونه دیگری از یک خطای صادقانه ممکن است انتشار تکراری یک مقاله به‌طور ناخواسته و غیرعمدی باشد. به‌عنوان مثال اگر یک مقاله به‌طور تصادفی توسط دو نویسنده مختلف به دو مجله مختلف ارسال و این خطا تنها پس از انتشار مشخص شده باشد. این مورد که شامل انتشار تکراری مقالات هم می‌شود 11 درصد خطاهای مربوط به ابطال مقالات را به خود اختصاص می‌دهد.

سرقت ادبی: سوءرفتار اخلاقی ازجمله دلایل بسیار رایج برای سلب اعتبار مقالات منتشرشده به‌شمار می‌رود که معمولا توسط شخصی غیر از نویسنده یا نویسندگان مقاله شناسایی می‌شود. نمونه‌هایی از سوءرفتار عمدی که می‌تواند منجر به ابطال و رد مقالات منتشر شده شود، شامل استفاده از داده‌های جعلی، سرقت ادبی متن یا دستکاری تصاویر است. بیشترین دلیل ابطال مقالات پس از انتشار به همین مورد برمی گردد. حدود 29 درصد از موارد ابطال مقالات به دلیل سرقت ادبی اتفاق می‌افتد.

اجازه کتبی از نویسنده برای چاپ مقاله: دریافت اجازه کتبی از نویسنده برای چاپ مقاله در یک مجله از الزامات انتشار مقالات است. به‌عنوان مثال اگر نام افراد بدون اطلاع یا رضایت آنها به‌عنوان نویسنده در یک نسخه خطی منتشر شده یا فهرست شده باشد، می‌تواند دلیلی برای رد و ابطال مقاله منتشر شده باشد.

تقلب در بازنگری مقالات: از دیگر دلایل شناخته‌شده و پرتکرار برای ابطال مقالات منتشرشده، تقلب در بازنگری مقالات است. در سال‌های اخیر مجلات در سراسر دنیا از وجود شبکه‌های بازنگری متقلب که توسط ناشران فاقد اعتبار اداره می‌شوند، آسیب می‌بینند که در پشت صحنه انتشار مقالات به بازنگری و انتشار مقالات تقلبی می‌پردازند. این شبکه‌ها با پیشنهاد بازنگری دقیق مقالات به مجلات به دنبال ارجاع آنها به بخش داوری، جزئیاتی جعلی از مقاله را ارائه می‌دهند که شباهت بسیار زیادی به جزئیات مقاله محققان واقعی دارند و باعث می‌شود مقالات دقیق و واقعی به‌نظر برسند و درنهایت منجر به انتشار سریع مقالات می‌شود.

نقض کپی‌رایت: نقض قانون کپی‌رایت، خواه به‌صورت عمدی یا غیرعمدی نیز می‌تواند از دلایل ابطال مقالات به‌شمار رود، به‌عنوان مثال اگر ارقام یک مقاله که پیش‌تر در مقاله یا مجله دیگری منتشر شده، بدون کسب مجوز از ناشر اصلی بازتولید شود، این نقض قانون کپی‌رایت تلقی و می‌تواند منجر به ابطال مقاله شود. نقض قانون کپی‌رایت هم از شایع‌ترین دلایل رد و ابطال مقالات منتشر شده است.

تضاد منافع در انتشار مقاله: از دلایل دیگر برای سلب اعتبار و ابطال مقالات منتشرشده می‌توان به تضاد منافع اشاره کرد. این مورد که بخشی از اخلاق پژوهشی است، زمانی رخ می‌دهد که یک مقاله با همکاری چند نفر نوشته شده باشد یا تحت حمایت یک سازمان یا نهاد خاصی باشد. از این رو چاپ مقاله در یک مجله باید با رضایت طرفین نویسندگان انجام شود و درصورتی‌که بعد از انتشار مقاله مشخص شود که این مقاله بدون رضایت آنها به انتشار رسیده، مقاله سلب اعتبار می‌شود.

نداشتن تاییدیه اخلاقی: درکنار دلایل دیگر نقض اخلاق هم می‌تواند ‌انگیزه بالایی برای ابطال مقاله منتشر شده باشد. این معمولا به شکل عدم موفقیت در جست‌وجو و کسب تاییدیه اخلاقی برای انجام یک‌سری تحقیقات پیش از تایید آن است. به‌عنوان مثال ممکن است در مقاله از آزمایش روی حیوانات یا انسان‌ها استفاده شده باشد که نیاز به تاییدیه‌های اخلاقی داشته باشد. اگر پس از انتشار مقاله مشخص شود که تاییدیه‌ای اخذ نشده، احتمالا منجر به ابطال مقاله خواهد شد.

دلایل سلب اعتبار مقالات به‌دنبال مشکلات موجود در تصویر

علاوه‌بر اینکه برخی خطاها و مشکلات در متن و نگارش مقالات باعث سلب اعتبار و ابطال آن پس از انتشار در مجلات می‌شود، گاهی ممکن است این مشکلات در تصاویر چاپ‌شده در داخل متن مقالات باشد که دلیلی بر ابطال کل مقاله خواهد شد. طبق آمار تعداد خطاهایی که باعث سلب اعتبار مقالات شده‌اند، از سال 2010 با رشد قابل‌توجهی روبه‌رو بوده‌اند و در سال‌های 2020 و 2021 به اوج خود رسید، به‌طوری که از 2016 با 290 مقاله سلب اعتبار شده به 499 مقاله در سال 2020 و 702 مقاله در سال 2021 افزایش یافته است که در این میان، پرتکرارترین خطا، استفاده از تصاویر تکراری در مقاله بوده است.