عاطفه جعفری، خبرنگار گروه فرهنگ: «فرهنگ و هنر باید در اولویت باشد.» این حرف را همیشه همه می‌زنند، اما به پای عمل که می‌رسد، باز هم می‌بینیم که فرهنگ و موارد مرتبط با آن آخر قرار می‌گیرد. همیشه وقتی به انتخابات مجلس نزدیک می‌شویم، کاندیداها در تبلیغ‌ها از وعده‌هایشان می‌گویند، از درست کردن وضع معیشتی تا راه انداختن کارخانه‌ای که سال‌هاست در شهرشان تعطیل شده است. اما اگر به این وعده‌ها و قول‌ها دقت کنید، خیلی کم از دغدغه‌های فرهنگی می‌شنویم. نمایندگان مجلس برای کمک به مردم به مجلس می‌روند برای اینکه حال بهتری ایجاد کنند و در کنار این حال بهتر، مشکلات‌شان را بشنوند و برای حل آن چاره‌ای بیندیشند. اما به غیر از رفع مشکلات و نگاه دقیق به مسائل معیشتی مردم، نمایندگان مجلس باید به مسائل و ظرفیت‌های حوزه فرهنگ که همچون اتمسفری است که جامعه در آن نفس می‌کشد، نیز آگاه باشند. اگر به برنامه‌های فرهنگی که از ابتدای سال 1402 شروع شده است، نگاهی بیندازیم، متوجه خواهیم شد که چقدر حجم برنامه‌های فرهنگی زیاد بوده و در همه بخش‌ها از فیلم و سریال تا موسیقی و هنرهای تجسمی و تئاتر کارهای مختلف انجام گرفته است. اما با نگاهی به برنامه‌های کمیسیون فرهنگی در 6 ماهه اول امسال متوجه می‌شویم که جایی برای برنامه‌های تخصصی با توجه لیست اعلام برنامه‌های این کمیسیون وجود ندارد. در گزارش امروز دوباره مانند دو ماه پیش عملکرد 6 ماهه اول این کمیسیون را بررسی کردیم تا ببینیم در سال انتخابات، توجه اعضای این کمیسیون به مسائل فرهنگی چگونه است.

رصد فرهنگی دارند یا نه؟

درمورد کمیسیون فرهنگی مجلس حرف و سخن زیاد است؛ اینکه انتخاب کردن این کمیسیون از سوی نمایندگان مجلس آخرین انتخاب است، کمیسیونی که معمولا دیرتر از کمیسیون‌های دیگر تشکیل می‌شود چون به اظهارات خود نمایندگان مجلس، اولویت نمایندگان، حوزه‌های دیگر و کمیسیون‌های دیگر مجلس است. سال 1399 گزارشی را درمورد این کمیسیون منتشر کردیم و با اعضای فعلی کمیسیون صحبت کردیم، مهم‌ترین نکته‌ای که این گزارش برایمان داشت این بود که رصد قوی در حوزه فرهنگی از سوی اعضای این کمیسیون وجود ندارد، درحالی‌که مطمئنا مهم‌ترین کار، باید این باشد که نمایندگان مجلس بعد از انتخاب حوزه کاری‌شان بدانند که در حوزه‌های مورد نظر، چه اتفاقاتی رقم می‌خورد و مهم‌ترین مسائل چیست.

این رصد فرهنگی که درموردش صحبت می‌کنیم، باید در همه حوزه‌ها اتفاق بیفتد. طی چند هفته گذشته، وزیر ارشاد دو ساعت وقت گذاشت و صدای هنرمندان و اهالی فرهنگ را در حوزه‌های مختلف شنید. این اتفاق باید به صورت همیشگی در کمیسیون فرهنگی بیفتد. اینکه کتابفروشی بعد از سال‌ها کار کردن در این حوزه، مجبور می‌شود به خاطر شرایط اقتصادی کتابفروشی‌اش را تعطیل کند. یا ناشری چون کاغذ گران است به سمت شغل دیگر می‌رود. موسیقیدانی که به‌خاطر شرایط کرونا و بعد از آن اتفاقات جامعه مجبور می‌شود به سراغ کارهای دیگر برود، همه و همه از مواردی است که نمی‌توان به راحتی از کنارش عبور کرد. باید طبقه‌بندی برای حوزه فرهنگ وجود داشته باشد و همه اینها به رصد فرهنگی برمی‌گردد.

بعد از رسیدن به همه موضوعات رصد شده، به این می‌رسیم که تصمیم‌هایی درست در این حوزه بگیرند تا بتوانند روند کار در حوزه فرهنگ و هنر را تسهیل کنند. البته شناخت دقیق مسائل فرهنگی زمانی محقق می‌شود که ما با افرادی مواجه باشیم که فرهنگ و هنر و تصمیم‌گیری در امر فرهنگی را در اولویت کارهای خودشان قرار دهند که متاسفانه درمورد اعضای کمیسیون‌های فرهنگی در ادوار مختلف مجلس کمتر شاهد این دغدغه از سوی اعضای این کمیسیون بودیم. در همین موضوع، مرتضی آقا‌تهرانی که رئیس فعلی کمیسیون فرهنگی مجلس است، در ابتدای شکل‌گیری کمیسیون فرهنگی در گفت‌وگویی می‌گوید: «از تعداد نمایندگانی که جهت عضویت در کمیسیون فرهنگی مجلس ثبت‌نام کرده‌اند، به خوبی می‌توان فهمید که نمایندگان تا چه حد به مسائل فرهنگی کشور اهمیت می‌دهند. قاعدتا کمیسیون‌هایی چون اقتصادی، انرژی و چند کمیسیون دیگر برای نمایندگان مهم‌تر است و زمانی که صرفا سه نفر از نمایندگان در یکی از کمیسیون‌های مجلس ثبت‌نام می‌کنند نشان می‌دهد که آن کمیسیون برای نمایندگان مهم نیست و نمایندگان برای عضویت در کمیسیون‌های فرهنگی و برخی دیگر از کمیسیون‌های مجلس تمایلی ندارند. برای عضویت در برخی از کمیسیون‌ها حتی 60 نفر از نمایندگان ثبت‌نام کرده‌اند و بر سر عضویت در این کمیسیون‌ها با یکدیگر دعوا دارند. قطعا باید بررسی شود که این نمایندگان با چه هدفی تا این حد اصرار دارند که عضو یک کمیسیون خاص شوند.» شاید بگویند این رصد در وظایفی که برای نمایندگان مجلس ذکر شده صورت نگیرد، اما باید بگوییم طبق آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، کمیسیون فرهنگى به موضوع‌هایی چون فرهنگ و هنر، ارشاد و تبلیغ اسلامی، صداوسیما و ارتباطات جمعى، تربیت‌بدنى، خانواده، زنان و جوانان ورود خواهد کرد و وظیفه تقنینی و نظارتی خود را ذیل این محورها به پیش خواهد برد. از جمله وظایف این کمیسیون براساس ماده ‌45 و با توجه به موضوع‌های ذکر‌شده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: بررسی طرح‌ها و لوایح ارجاعی، رسیدگی به درخواست‌های تحقیق و تفحص‌، پیگیری سوال نمایندگان از رئیس‌جمهور و وزیران‌، بررسی موارد ارجاعی از لوایح برنامه توسعه و بودجه سالیانه و گزارش آن به کمیسیون تلفیق‌، بررسی گزارش‌های عملکردی و نظارتی از اجرای قوانین، تهیه گزارش موردی و سالیانه درخصوص امور اجرایی دستگاه‌ها و نحوه اجرای قوانین به‌خصوص قانون برنامه توسعه و بودجه سالیانه و ارائه نکات مثبت، منفی و پیشنهاد نحوه اصلاح آن و تقدیم گزارش به مجلس جهت قرائت.

فرهنگ را به چند موضوع محدود نکنیم

وقتی یک نفر به‌عنوان نماینده کاندیدا می‌شود، در تبلیغاتی که انجام می‌دهد از مواردی می‌گوید که در شهرش بسیار مهم است و می‌تواند کمک کند تا رای بیاورد. بالاتر گفتیم که وقتی به این تبلیغات نگاه کنیم، فرهنگ در آن کم است. شاید بتوان این را با توجه به پررنگ بودن مسائل اقتصادی در شهرهای مختلف توجیه کرد که اولین خواسته نمایندگان برای مردم شهرشان به این سمت می‌رود که بتوانند مشکلات افتصادی را سروسامان دهند. اما وقتی نماینده انتخاب می‌شود و کارش را شروع می‌کند و به صحن مجلس می‌رسد، علاوه‌بر اینکه باید برای شهر خودش همان اولویت‌ها را پیگیری کند باید با توجه به آن کمیسیونی که برای فعالیت‌هایش در سطح کشور انتحاب کرده، برنامه داشته باشد. تعامل با اهالی فرهنگ و جلسات منظم در حوزه‌های مختلف بخشی از کاری است که اعضای این کمیسیون باید انجام بدهند.

در این 4 سال جلسات با بخش‌های مختلف در کمیسیون فرهنگی برگزار شده است اما تعداد آن به انگشت‌های یک دست هم نمی‌رسد. درحالی‌که بین سال‌های 1399 تا 1400 که مجلس فعلی تشکیل شد، اتفاق‌های متعددی در حوزه اجتماعی و سیاسی کشورمان افتاد که فرهنگ را در حوزه‌های مختلف تحت تاثیر قرار داد. شاید یکی از کارهایی که می‌توانست در کمیسیون فرهنگی انجام بگیرد، رودررو صحبت کردن با اهالی فرهنگ بود. درست است که همه حوزه‌ها متولی دارند و باید مسائل‌شان رصد و پیگیری و حل شود اما نمایندگانی که در کمیسیون فرهنگی هستند، باید این موضوع را هم جدی بگیرند. برنامه داشته باشند و با هنرمندان جلسه بگذارند. حوزه فرهنگ را بزرگ ببینند و محدود به چند موضوع نکنند.

6 ماهه اول سال 1402 بدون تعامل

چند ماه پیش برآیند فعالیت‌ها و جلسات کمیسیون فرهنگی در 4 سال را منتشر کردیم. یک قیاس آماری انجام دادیم و طبق آن، کمترین کنش کمیسیون فرهنگی در حوزه‌هایی مثل موسیقی، تئاتر و سینماست به‌طوری‌که از داده‌های به دست آمده از عناوین جلسات کمیسیون فرهنگی تاکنون هیچ جلسه‌ای با فعالان موسیقی و تئاتر برگزار نشده و تنها 2 درصد مربوط به حوزه سینما بوده. جای تعجب است که همین میزان هم مربوط به بازدید از برنامه‌های جشنواره فجر یا نشست مشترک با سازمان سینمایی بوده است. کمیسیون فرهنگی در طول این 4 سال تنها 3 بار با اجتماع اهالی سینما دیدار و گفت‌وگو کرده که یک مورد آن دیدار با فعالان سینمایی موسسه تصویرسازان صبح صادق بوده است. همچنین اعضای این کمیسیون در سال 1401 با جمعی از فعالان عرصه سینما که اسامی آنها در هیچ خبری اعلام نشد و یک بار هم با دست‌اندرکاران سریال‌های «پلاک 13» و «سنجرخان» دیدار کردند. تعداد جلسات اعضای کمیسیون در حوزه کتاب 3 درصد بیشتر از حوزه سینماست اما این جلسات هم بیشتر مربوط به استماع گزارش عملکرد نهادهای متولی، بازدید از نمایشگاه کتاب یا نشست با برخی اهالی کتاب بوده و فقط دو جلسه (در دو سال) به بررسی طرح نحوه تاسیس کتابخانه‌های عمومی گذشته است. در بررسی 6 ماهه هم مورد جدیدی اضافه نمی‌شود و فقط بحث لایحه عفاف و حجاب و برنامه‌های فرهنگی برنامه هفتم توسعه اضافه می‌شود. گفتیم که یکی از طرح‌هایی که در این کمیسیون در سال 1402 مورد توجه قرار گرفته، بحث اقتصاد فرهنگ است. غلامحسین منتظری، عضو این کمیسیون درمورد این طرح می‌گوید: «به موضوع اقتصاد فرهنگ، به‌عنوان مساله‌ای جدی و راهبردی نگاه کنیم. هرچه برای این حوزه وقت بیشتری بگذاریم، میزان وابستگی ما به نفت کاهش پیدا خواهد کرد. کلیات طرح جدیدی با عنوان «اقتصاد فرهنگ و حمایت از صنایع خلاق فرهنگی» در کمیسیون فرهنگی مجلس تصویب شده است. در کشور نیاز به تشکیل قرارگاه فرهنگی داریم که در وهله اول مسائل را رصد و ارزیابی کند و در وهله دوم باید تشخیص دهد تا چه میزان می‌شود به وزارتخانه‌ها کمک کرد.» البته در این موضوع مقرر شده بود که وزیر نفت جهت پاسخگویی به سوالات نمایندگان در کمیسیون فرهنگی حضور یابد که هیچ‌خبری از حضور وی در این کمیسیون منتشر نشده است. البته این را هم باید بگوییم که اعضای کمیسیون فرهنگی در طرح‌های جنجالی همچون صیانت و عفاف و حجاب نقش فعال و پررنگی داشته‌اند. تعامل مستقیم با هنرمندان هم در این 6 ماه دیده نمی‌شود، موضوعی که مطمئنا بسیار مهم است و حتی در انتخابات پیش رو هم می‌تواند تاثیرگذار باشد. مورد دیگری که باید گفته شود این است که این کمیسیون با توجه به وظایفی که دارد می‌توانست در سالگرد اتفاقات سال گذشته با اهالی فرهنگ گعده داشته باشند و حرف‌هایشان را بشنوند، حتی اگر کاری هم برایشان انجام ندهند. همین شنیدن در اوضاع فعلی کاری است که می‌تواند تاثیرگذار باشد اما ندیده گرفته می‌شود.