فرش قرمز ونیز بدون ستاره

میلاد جلیل‌زاده، خبرنگار گروه فرهنگ: جشنواره فیلم ونیز که قدیمی‌ترین جشنواره سینمایی دنیاست امسال هشتادمین دوره‌اش را برگزار می‌کند. این یعنی ۸۰ سال از تاریخ جشنواره‌های سینمایی در دنیا می‌گذرد. از ونیز مسکو تا کن و برلیناله و لوکارنو، همگی نهایتا ذیل همین تاریخ هشتادساله تعریف می‌شوند. در آغاز راه این جشنواره‌ها رسالت خودشان را در برابر فیلمسازی جریان اصلی، کشف و معرفی سینمای آلترناتیو عنوان می‌کردند. چیزی در برابر بفروش‌های هالیوود و بالیوود و هنگ‌کنگ یا سینماهای جزئی‌تر تجاری مثل مصر و ترکیه. تجربه‌های سینمایی جدید که جزء موارد محبوب استودیوها نبود، معمولا در این فستیوال‌ها رونمایی و تحسین می‌شدند. مثلا روزگاری آیزنشتاین و چاپلین در فستیوال مسکو بودند و غول فیلمسازی روس، از یک جوان آمریکایی به نام والت دیزنی تقدیر جانانه‌ای کرد و کمدین صاحب‌نام غربی حامی تمام‌قد یک جوان روس شد که اولین انیمیشن بلند دنیا را ساخته بود. حتی فیلم‌هایی که با تم ضد سرمایه‌داری ساخته شده بودند در فستیوال‌های اروپای غربی از جمله کن و ونیز حضور پیدا می‌کردند. حالا اما از آن فضا بسیار فاصله گرفته‌ایم. دوره تجربه‌گرایی در سینما تقریبا به سر آمده و دوز سیاسی کاری جشنواره‌های اروپای غربی هم به قدری بالا رفته که اعتبار جوایزشان را شدیدا تحت تاثیر قرار داده است. نکته دیگر وابستگی بالای این جشنواره‌ها به ستارگان هالیوودی و گاه بالیوودی برای دیده شدن است. این جشنواره‌ها ابتدا قرار بود به‌عنوان سکویی برای دیده شدن سینمای ضدجریان، در صحنه فعال باشند اما حالا هیچ راهی برای دیده شدن ندارند جز حضور پر زرق و برق ستاره‌های سینمای تجاری خصوصا هنرپیشه‌های آمریکایی در فرش قرمزها و نشست‌های خبری. امسال دست جشنواره ونیز از حضور اسامی پرآوازه قدیمی در عرصه کارگردانی کاملا خالی نیست اما این نام‌ها همه تکراری‌اند و حتی یکی از آنها چند ماه پیش درگذشته بود. نه دیگر از معرفی چهره‌های رو به جلو خبری هست و نه بدون حضور ستاره‌ها، اتفاقات روزمره جشنواره توجه کسی را به اندازه سال‌های قبل جلب می‌کند. اعتصاب بازیگران هالیوود امسال فرش قرمز فستیوال ونیز را کاملا از رونق انداخته. این اعتصاب با دو محور صورت‌بندی شده است. اول اعتراض به میزان دستمزد و دوم تلاش برای گرفتن تضمینی مبنی‌بر اینکه هوش مصنوعی جایگزین بازیگران و نویسنده‌ها نمی‌شود. این اعتصاب از انجمن نویسندگان هالیوود به راه افتاد و سپس دامنه‌اش به انجمن بازیگران رسید. از دیرباز بین بازیگران و نویسنده‌ها بر سر تصاحب بودجه فیلم‌ها رقابت جدی وجود داشت و نویسندگان می‌گفتند که به جای صرف هزینه در سبد نگارش فیلمنامه‌های قوی بخش قابل‌توجهی از بودجه فیلم صرف دستمزد ستاره‌ها می‌شود. این بار اما این دو گروه که رقبایی قدیمی بودند یک رقیب جدید در برابرشان دیدند و علیه آن با هم متحد شدند؛ هوش مصنوعی. هم بازیگران و هم نویسنده‌ها می‌ترسیدند که هوش مصنوعی جای آنها را بگیرد و طالب تضمینی از جانب تهیه‌کنندگان و صاحبان کمپانی‌ها هستند که این جایگزینی صورت نگیرد. البته این درخواست خالی از اشکال نیست و اگر کمپانی‌ها چنین تضمینی به بازیگران و نویسنده‌ها بدهند و هوش مصنوعی هم واقعا به حدی پیشرفت کند که بتواند جای خلاقیت انسان را بگیرد قطعا سینمای آمریکا از هم فرو خواهد پاشید. اولا این تضمین محدود به سینمای آمریکاست و رقبای آن می‌توانند با استفاده از همین فرصت فاصله‌شان را با هالیوود نجومی کنند. چین، هند، کره و ده‌ها کشور دیگر می‌توانند وقعی به این نوع محدودیت‌ها نگذارند و در فرصتی که هالیوود خودش را از هوش مصنوعی محروم کرده با شتاب فراوان از آن پیشی بگیرند. در ضمن اینکه هوش مصنوعی به واقع بتواند جای خلاقیت هنری انسان را بگیرد امری محال است و چنین ترس و توهمی دلیلی ندارد جز علم‌زدگی هیجانی. به‌هر‌حال اعتصاب بازیگران هالیوود باعث شد فرش قرمز امسال جشنواره ونیز خالی از رنگ و لعاب چند سال اخیرش باشد. قبلا به دلایل مختلف به اثبات رسیده بود که این فستیوال‌ها برخلاف ادعای غالب‌شان صرفا براساس معیارهای هنری انتخاب نمی‌کنند و جایزه نمی‌دهند؛ بلکه اولویت‌های سیاسی کاملا لحاظ می‌شوند. حالا با بی‌رونقی و سردی فرش قرمز هشتادمین دوره ونیز نتیجه‌گیری دوم را هم درباره این فستیوال و اقران و امثال آن می‌توان به قطعیت رساند و آن این است که برخلاف ادعاهای اولیه، فستیوال‌های هنری اروپا نه‌تنها معرفی‌کننده و هدایت‌بخش سینمای آلترناتیو نیستند، بلکه شدیدا به هالیوود وابستگی دارند. البته چند بازیگر توانسته‌اند از این قاعده مستثنی بمانند که در ادامه مورد اشاره قرار می‌گیرند اما اینها رونق لازم و کافی را به مراسمی نخواهد بخشید که در سال‌های اخیر ‌برای دیده شدن کاملا به حضور ستاره‌های هالیوود متکی شده بود.

چند مورد استثنا
چند مورد از فیلم‌های آمریکایی که در ونیز هشتادم حاضر هستند توانسته‌اند معافیت‌های موقت اتحادیه بازیگران آمریکا (SAG-AFTRA) را دریافت کنند و ستارگان‌شان روی فرش قرمز ونیز حاضر شوند زیرا آنها تولیدات مستقلی هستند که توسط اعضای اتحادیه تهیه‌کنندگان سینما و تلویزیون آمریکا (AMPTP) تولید نشده‌اند. آدام درایور برای تبلیغ فیلم «فراری» ساخته مایکل مان که در آن نقش شخصیت اصلی و پیشگام ایتالیایی مسابقات اتومبیلرانی یعنی «انزو فراری» را بازی می‌کند به جشنواره ونیز خواهد رفت و لندری جونز هم برای فیلم «داگمن» ساخته جدید لوک بسون. همچنین مدس میکلسن برای فیلم «سرزمین موعود» ساخته نیکولای آرسل کارگردان دانمارکی و جسیکا چستین برای فیلم «خاطره»، ساخته سینماگر مکزیکی میشل فرانکو، روی فرش قرمز خواهند رفت. این نخستین نقش چیستن پس از بازی در نقش برنده اسکار در فیلم «چشمان تامی فی» است. همچنین انتظار می‌رود کیلی اسپانی و ژاکوب الوردی که نقش پریسیلا و الویس پریسلی را در فیلم سینمایی «پریسیلا» ساخته سوفیا کاپولا بازی کرده‌اند، به همراه خود «پریسیلا پریسلی» در ونیز حضور داشته باشند. چنانکه دیده می‌شود به جز یکی دو مورد نام ستارگان درجه اول هالیوود در بین این موارد استثناشده هم به چشم نمی‌خورد. با این حال طبق گزارش خبرگزاری ایتالیایی «ANSA»احتمال دارد کیفر ساترلند هم که بازیگر آخرین فیلم ویلیام فریدکین فقید، با نام «دادگاه نظامی شورش کین» است، برای ادای احترام به کارگردان درگذشته فیلم، در ونیز حضور داشته باشد. این حضور احتمالی به‌رغم آن است که این فیلم محصول کمپانی پارامونت گلوبال و از اعضای اتحادیه تهیه‌کنندگان آمریکا است که جزء صنوف اعتصاب‌کننده هستند.