«فرهیختگان» از زیر و بم پروژه خاص دانشگاه آزاد واحد اهواز گزارش می‌دهد؛
مطهره سادات قاسمی، خبرنگار: اگر سری به آمارهای منتشرشده مرکز آمار ایران درباره بیکاری بزنیم، متوجه خواهیم شد که خوزستان رتبه سوم نرخ بیکاری را در بین دیگر استان‌های کشور دارد. این درحالی است که منابع و صنایع مهمی مانند نفت، گاز، زمین‌های بلااستفاده و... در این استان وجود دارد. یکی از مهم‌ترین پتانسیل‌های بالقوه استان خوزستان هم‌مرز بودنش با دریاست تا جایی که همه ظرفیت‌های آبزی‌پروری، میگو، صید دریایی و تولید و تکثیر ماهیان خاویاری را دارد. ظرفیتی که تاکنون تنها از بخش ناچیزی از آن استفاده و وارد چرخه تولید شده و بخش عظیمی از آن هنوز بالفعل نشده است. این درحالی است که توجه به این نوع اقتصاد می‌تواند بسیاری از مشکلات این استان محروم را برطرف و زمینه اشتغال افراد را فراهم کند تا جایی که حتی برخی کارشناسان، توسعه شیلات و آبزی‌پروری را جایگزین اقتصاد نفت در خوزستان می‌دانند. دانشگاه آزاد واحد اهواز نیز به‌واسطه آگاهی از همین ظرفیت این روزها سراغ ایجاد کسب‌وکار در حوزه شیلات رفته، زیرا اقتصادی سبز، سازگار با محیط‌زیست و زودبازده است. ورود جدی به حوزه فناوری و تلاش برای راه‌اندازی پروژه‌های مختلف در راستای ایجاد درآمد غیرشهریهای، با گذشت زمان می‌تواند در کاهش نرخ بیکاری استان نیز تاثیرگذار باشد. در این گزارش از جزئیات پروژه پرورش ماهی دانشگاه آزاد واحد اهواز گفته‌ایم و با علی افروس رئیس دانشگاه آزاد اهواز و پژمان تقی‌پور بیرگانی معاون پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد واحد اهواز به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
پروژه پرورش آبزیان چگونه آغاز شد؟
هیچ پروژه و طرحی بدون مقدمه و پیش‌زمینه ذهنی انجام نمی‌شود حتی در بسیاری از مواقع اقداماتی که در گذشته در یک حوزه انجام شده جرقه طرح و ایده‌های بزرگ‌تر را در ذهن ایجاد می‌کند. پروژه پرورش آبزیان نیز حاصل سال‌ها تلاش و تولیدات مرکز تحقیقات آبزیان واحد اهواز در حوزه مکمل و ویتامین ماهی است. تلاش و مسیری که پژمان تقی‌پور بیرگانی معاون پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد واحد اهواز نیز در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از آن می‌گوید. به گفته او در سال‌های گذشته مرکز تحقیقات آبزیان واحد اهواز مشغول تولید ویتامین و مکمل غذایی برای ماهی‌ها شد، به‌طوری‌‌که مکمل‌ها در مرکز تحقیقات تولید و پس از آن در آزمایشگاه جذب اتمی بررسی‌ها و آزمایش‌های لازم بر آن انجام شده و درنهایت محصول با توجه به نوع آب استخر برای ماهی‌ها تولید می‌شد. این محصول در شورای اقتصاد دانش‌بنیان و معاونت پژوهش و فناوری مطرح شد و واحد اهواز ظرفیت ورود مستقیم به پروژه پرورش آبزیان را در خود دید.
چه هدفی در پروژه پرورش آبزیان نهفته است؟
دانشگاه آزاد به‌عنوان نهادی که حمایت مالی دولت را ندارد، هزینه‌هایش را از طریق درآمدهای شهریه‌ای و غیرشهریهای تامین می‌کند. البته سال‌هاست مسئولان دانشگاه رویکرد خود را به‌سمت تمرکز بر درآمدهای غیرشهریهای تغییر داده‌اند. بهترین راه‌حل برای کسب درآمد غیرشهریهای برای دانشگاههای خصوصی ورود به حوزه فناوری و کسب‌وکار است. در دنیا تمام دانشگاههای خصوصی به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌کنند که در حوزه فناوری حرفی برای گفتن داشته باشند، برای مثال پارک علمی آکسفورد و استنفورد زیرمجموعه دانشگاههای خصوصی هستند که تمرکز خود را بر فناوری گذاشته‌اند. هدف دانشگاه آزاد واحد اهواز هم از راه‌اندازی پروژه پرورش آبزیان، درآمدزایی غیرشهریهای، ایجاد اشتغال و آشنایی با تجربیات پرورش ماهی است. هرچند سرمایه‌گذاری در پرورش موجودات زنده ریسک بالایی دارد اما درآمدزایی در این مسیر سریع و بسیار مطلوب است. البته پروژه پرورش ماهی می‌تواند سرمایه‌های بلااستفاده را نیز احیا کند. اقدامی که خود به کسب درآمدغیرشهریه‌ای کمک می‌کند. به‌گفته معاون پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد واحد اهواز این واحد دانشگاهی از گذشته در مدارس سما یک موتور دیزل داشت که بلااستفاده بود که برای استفاده در این پروژه احیا شده است. درواقع پروژه آبزیان باعث احیای امکانات دانشگاه نیز می‌شود که این اقدام کسب درآمد را در ادامه خواهد داشت.
واحد اهواز میزبان دو حوضچه 18 هکتاری
پروژه پرورش آبزیان از مهم‌ترین اقدامات دانشگاه آزاد واحد اهواز است. هرچند این واحد دانشگاهی فاقد حوضچه‌های پرورش ماهی است اما این مساله باعث تعطیلی این پروژه نشد و واحد اهواز با شرکت در مزایده توانست دو حوضچه 18 هکتاری بنیاد معین در 30 کیلومتری خرمشهر را به‌صورت استیجاری در اختیار بگیرد. با برطرف شدن مشکل مکان، پروژه پرورش آبزیان از ابتدای سال 1402 آغاز شد. مجموع دو حوضچه پرورش ماهی 36 هکتار بوده و به همین دلیل این پروژه به طرح 36 هکتاری شناخته معروف است. به‌گفته افروس حوضچه‌های پرورش ماهی با هزینه 690 میلیون تومان برای یک‌سال اجاره شده است. آنطور که تقی‌پور بیرگانی گفته پس از اجاره حوضچه‌ها اعضای هیات‌علمی و دانشجویان دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی و مرکز تحقیقات در اجرای این پروژه همکاری کرده و با انتخاب ماهی‌های مناسب پروژه آغاز شد. درحال‌حاضر با فاصله زمانی معین روند رشد ماهی‌ها رصد شده و از ماهی‌ها و محیط پرورش آنها نمونه‌برداری می‌شود.
پیش‌بینی درآمد 20 میلیارد تومانی از پروژه
همان‌طور که مطرح شد تولید مکمل و ویتامینه برای ماهی‌ها در مرکز تحقیقاتی واحد اهواز مقدمه‌ای بود برای شکل گرفتن ایده ایجاد کسب‌وکار در حوزه شیلات، درپی این طرح هزینه‌های زیادی توسط واحد اهواز صرف تحقیق و توسعه طرح پرورش آبزیان شد. سود این هزینه‌ها حالا در راه‌اندازی حوضچه‌های پرورش ماهی قابل‌مشاهده است اما معاون پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد واحد اهواز معتقد است با توجه به اینکه سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد بر درآمد پایدار تاکید ویژه‌ای دارد، اگر دانشگاه آزاد حوضچه یا استخری مناسب پرورش آبزیان خریداری کند و در اختیار واحد اهواز قرار دهد، روند پرورش ماهی برای جابه‌جایی مکان یا چالش‌های گوناگون متوقف نخواهد شد و درنتیجه دانشگاه آزاد به درآمد پایدار می‌رسد. این اقدام می‌تواند بین 50 تا 60 درصد برای دانشگاه آزاد سودآوری داشته باشد. رئیس دانشگاه آزاد واحد اهواز هم در این باره می‌گوید: «درصورت ادامه پروژه در سطح فعلی درآمد خالص واحد اهواز در سال آینده از پرورش ماهی را 100 میلیارد ریال و در صورت افزایش سطح به 72 هکتار تا 200 میلیارد ریال پیش‌بینی می‌کنیم. این درحالی است که الان تمام درآمدهای واحد اهواز از این پروژه صرف افزایش سطح پرورش ماهی از ۳۶ هکتار به ۷۲ هکتار می‌شود.»
انتخاب بهترین ماهی‌ها برای پرورش
اگر از کارشناسان پرورش ماهی سوال کنید به شما خواهند گفت که تولید ماهی کپور بهترین انتخاب برای این حوزه است، زیرا این ماهی یکی از پرفروش‌ترین و محبوب‌ترین ماهی‌ها در بازار بوده و حتی ظرفیت صادرات ماهی کپور چندبرابر بازار داخلی است. واحد اهواز به‌دلیل اینکه پرورش ماهی کپور سود خوب، مقاومت دربرابر گرما و سرعت رشد خوبی دارد این ماهی را برای پرورش انبوه انتخاب کرده است. نکته مهم دیگر اینکه ماهی کپور یکی از خوراک‌های ثابت مردم استان خوزستان است. البته در حوضچه‌های این واحد دانشگاهی ماهی‌هایی ازجمله آمور، قزل و بیگ‌هد نیز دیده می‌شوند ولی هدف اصلی پرورش ماهی کپور است. معاون پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد واحد اهواز درباره بخش بازاریابی این پروژه می‌گوید: «برداشت ماهی‌ها با توجه به رشد آنها در آذر یا بهمن‌ماه انجام می‌شود، همچنین بخش بازاریابی و فروش محصولات برای واحد اهواز بسیار حائز اهمیت است. علاوه‌بر تامین بازارداخلی برای کسب درآمد مطلوب به فکر صادرات ماهی به کشور عراق نیز هستیم. بسیاری از تاجران عراقی دست به نقد قبل برداشت یا با حضور بر سر حوضچه‌ها اقدام به خرید محصول می‌کنند.»
کمک 6 میلیاردی صندوق دانشگاه برای پرورش آبزیان
ایده صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد در سال 1393 داده شد و این صندوق اولین اقدام اجرایی خود را از سال 1396 آغاز کرد. درواقع رسالت صندوق‌های پژوهش و فناوری ارائه خدمات مالی و حمایتی به طرح‌های واحدهای دانشگاه آزاد و شرکت‌های فناور است. با ایجاد این صندوق سعی می‌شود هیچ ایده و طرح سازنده‌ای روی زمین نماند. به همین دلیل صندوق پژوهش و فناوری از پروژه پرورش ماهی نیز حمایت کرد و واحد اهواز توانست از این صندوق 60 میلیارد ریال تسهیلات برای خرید بچه ماهی و پرداخت حق‌الزحمه پرسنل متخصص دریافت کند.
13 استاد در پروژه پرورش آبزیان مشغول هستند
با توجه به اینکه استان خوزستان یک استان محروم است، این سوال پیش می‌آید که آیا واحد اهواز به مردم استان خوزستان اهمیت می‌دهد و پروژه پرورش آبزیان می‌تواند بر زخم بیکاری ساکنان این استان مرهمی بگذارد؟ پاسخ مثبت است، زیرا پروژه پرورش ماهی در همان ابتدای کار توانسته برای هفت نفر به‌صورت مستقیم و 15 نفر به‌صورت غیرمستقیم از مردم خوزستان ایجاد اشتغال کند. پروژه تولید مکمل و ویتامینه ماهی توسط واحد اهواز را که در ابتدای گزارش مطرح شد که فراموش نکرده‌اید؟ در این مرکز تحقیقات، دانشجویان و اساتید به کمک یکدیگر توانستند مکمل‌ها را تولید کنند. پروژه پرورش آبزیان نیز از این قضیه مستثنی نیست و درحال‌حاضر سه نفر از اعضای هیات‌علمی و 10 نفر از اساتید و هسته‌های پژوهشی مرکز تحقیقات واحد اهواز در این پروژه حضور دارند. همچنین دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشجویان رشته‌های شیلات و زیست‌شناسی واحد اهواز در حوزه پرورش آبزیان فعال هستند. تقی‌پور بیرگانی، معاون فناوری و پژوهش واحد اهواز درباره مشارکت دانشجویان می‌گوید: «اساتید مرکز تحقیقات سعی دارند پایان‌نامه‌های دانشجویان را در راستای فعالیت‌های مرکز تحقیقات هدایت کنند. استخرهای کوچک واحد اهواز نیز به جهت تحقیقات بر طرح‌ها و پایان‌نامه‌ها در اختیار دانشجویان قرار می‌گیرد. درحال‌حاضر توزیع غذای ماهیان به‌صورت دستی انجام می‌شود اما با توسعه پروژه این عمل دشوار خواهد بود. به همین دلیل ایده‌هایی مانند ساخت و استفاده از ربات و کوادکوپتر برای توزیع غذا و پلانگتون‌ها در سطح آب شکل گرفته که اگر آغاز شود تخصص‌های دیگری نیز وارد پروژه پرورش ماهی خواهند شد.»
تامین 40 درصدی درآمد غیرشهریهای از حوزه فناوری
به‌گفته رئیس و معاون پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد واحد اهواز نگاه بلندمدت این واحد دانشگاهی نسبت به پروژه پرورش آبزیان توسعه این طرح و رسیدن به درآمد پایدار برای دانشگاه آزاد است. همچنین افزایش درآمد در سال دوم بهره‌برداری از این پروژه برای واحد اهواز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این واحد دانشگاهی با شروع پروژه پرورش آبزیان می‌تواند الگوی خوبی برای دیگر واحدهای استان خوزستان باشد. البته لازم نیست همه واحدهای استاد خوزستان در حوزه شیلات فعالیت کنند اما امکان استفاده از این الگو وجود دارد. همچنین واحدهای مستقر در شهرهایی مانند دزفول و شوشتر می‌توانند پرورش آبزیان را شروع کنند. تقی‌پور بیرگانی می‌گوید: «پرورش آبزیان از طرح‌های واحد اهواز است. ما در حوزه‌های دیگر مانند کشاورزی، کشت برنج و گندم و تولید قطعه برای واحدهای صنعتی پیگیر درآمدزایی هستیم و باید برنامه‌ریزی کنیم که حداقل 40 درصد درآمد غیر شهریه‌ای دانشگاه آزاد واحد اهواز از حوزه فناوری تامین شود.»
به‌طورکلی پروژه تخصصی پرورش آبزیان واحد اهواز یک‌نمونه کامل از تحقیق، توسعه، اجرا و بازیابی است که می‌تواند الگو و مسیر بسیار خوبی برای دیگر دانشگاه‌ها باشد.
مطالب پیشنهادی
