ناصر غریب‌نژاد، پژوهشگر حقوق اقتصادی: با بررسی‌های صورت‌گرفته درخصوص مجرمان حوزه مفاسد اقتصادی و جرایم سازمان‌یافته، اغلب آنان می‌توانستند در زمره بزرگ‌ترین کارآفرینان و تجار برجسته جامعه خویش باشند. تدبیر، توانایی شبکه‌سازی و رهبری یک کسب‌وکار از ویژگی‌های برجسته آنان است. اما با وجود این ویژگی‌های توسعه فردی و شخصیتی، راه جرم و جنایت را انتخاب کردند و مجموعه مهارت‌هایشان آنان را بدل به عناصر خطرناک جامعه می‌کند. در این راه که رابطه مستقیمی بین افزایش قربانی و سود حداکثری است، مجرم پولشویی را جرم‌شناسان، دشمن مردم نامیده‌اند.
یکی از مهم‌ترین بزنگاه‌های سوءاستفاده از این توانایی‌ها، در ارتکاب جرم پولشویی مشاهده می‌شود. جایی که مجرمان سود ناشی از فعالیت مجرمانه را طی فرآیندی بسیار پیچیده تبدیل به کسب‌وکار یا فعالیت تجاری مشروع می‌کنند. این مجموعه اقدامات که با گسترش روزافزون ارتباطات مدام در‌حال تغییر شکل است، کار کشف و شناسایی را با دشواری فراوانی مواجه ساخته و مهار این جرم را مشقت‌بار می‌کند.
در بررسی جرایم منشأ پولشویی با دسته‌ای از رفتارهای مجرمانه مواجه می‌شویم که در تقسیم‌بندی‌های حقوق جزا به جرایم سازمان‌یافته شناخته می‌شوند. این‌گونه از جرایم با سازمان‌بندی و روابط تشکیلاتی خاصی ارتکاب می‌یابند و همواره بیش از چهار نفر متخصص در این سازمان تبهکاری فعالیت دارند و با توجه به تعریف‌های مطرح شده در مجامع بین‌المللی جرایم سازمان‌یافته در دسته جنایات علیه بشریت قرار می‌گیرند. تروریسم، قاچاق موادمخدر، قاچاق انسان، کلاهبرداری تشکیلاتی و پولشویی از مهم‌ترین مصادیق جرایم سازمان‌یافته است. جرایم سازمان‌یافته به‌ویژه در ماهیت، مجموعه‌ای از جرایم را تشکیل می‌دهند که به‌معنای دقیق‌تر در یک سازمان تبهکاری صرفا جرم خاصی ارتکاب نمی‌پذیرد، بلکه مجموعه فرآیند‌ها مجرمانه‌ای رخ می‌دهد که سراسر انواع جرایم کوچک و بزرگ است.
در مباحث علوم حکمرانی و مدیریت راهبردی همواره جرایم سازمان‌یافته اقتصادی و مالی، از اهرم‌های فشار بر قدرت دولت شناخته می‌شوند. زیرا جرمی که در جامعه ارتکاب می‌یابد موجب زیان‌های اقتصادی و جامعه‌شناختی برای دولت است و نمود رفتارهای مجرمانه در سازمان‌های تبهکاری آشکارتر می‌شود. این سازمان‌های تبهکاری در هر بازه زمانی‌ای می‌توانند خسارت‌های سهمگینی بر پیکره دولت وارد کنند و کارایی دولت را با مشکلات بسیاری به تضعیف بکشند. با توجه به جرم پولشویی و ساختارمند بودن ارتکاب آن، مجموعه جرایمی هستند که مجرمان نیاز دارند با از بین بردن منشأ جرم اولیه به اهداف مجرمانه خود برسند. محدود ساختن به مواردی محدود امکان‌پذیر نیست اما از سوی مجامع بین‌المللی موارد زیر شناخته شده‌اند:
1. قاچاق اسلحه و مهمات
2. قاچاق انسان و مهاجران غیرقانونی
3. قاچاق کالا و واردات غیرقانونی
4. سود ناشی از قمار غیرقانونی (در کشورهایی که قمار جرم تلقی می‌شود)
5. اهدای کمک‌های مالی به گروه‌های تبهکاری
6. جعل اسناد مالی و بانکی
7. سرقت آثار هنری و قاچاق اشیای باستانی
8. سود ناشی از رشوه، زد و بند اداری و اختلاس
9. کلیه جرایم سبز (محیط‌زیستی)
10. سود ناشی از اداره اماکن فحشا
مرتکبان پولشویی در بسیاری از عنوان‌های مطرح‌شده نیازمند استفاده از فرآیندی هستند که شستوشوی پول کثیف نامیده می‌شود و این چرخه که در طول این سال‌ها با توجه به سرعت گردش اطلاعات پیچیده‌تر شده است، ساختار اصلی جرم یاد شده را در‌بر‌می‌گیرد. چرخه شستوشوی پول از سوی جرم‌شناسان و حقوقدانان به مراحل ذکر شده تقسیم می‌شود:
1. جای‌گذاری
2. لایحه‌گذاری
3. یکپارچه‌سازی
هرکدام از مراحل نامبرده مجموعه اقداماتی است که منجر به رفتاری مجرمانه می‌شود. وقوع این چرخه نیازمند ارتکاب هر مرحله است اما توالی زمانی ضرورتی ندارد. به‌گونه‌ای که امکان دارد سال‌ها میان هر مرحله توقف زمانی به‌وجود آید یا در کوتاه‌ترین زمان جرم صورت گیرد. بالمآل در بررسی چرخه وقوع جرم پولشویی، جرم‌شناسان با تقسیم‌بندی صورت‌گرفته به ارائه راهکاری مقابله و مبارزه با این بیماری تجارت جهانی می‌پردازند.
1 جای‌گذاری
این مرحله در چرخه مجرمانه پولشویی به‌دلیل ورود پول کثیف به اقتصاد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. شروع به جرم در این مرحله آغاز می‌شود و مجرمان تلاش می‌کنند با از بین بردن منشأ غیرقانونی فعل، عواید حاصل از جرم را وارد فرآیند نظام مالی و تجاری جامعه کنند. اهمیت ویژه این مرحله برای مجرمان به این دلیل است که باید از فضای امنیتی سیستم بانکی و مالی، مکانی که جرم در آن صورت می‌گیرد عبور کنند. شاید نام بهشت مالیاتی و حوزه اقتصادی جامائیکا را شنیده باشید، این کشورها به‌دلیل پایین‌ترین ضریب امنیتی در رعایت استاندارد‌های جهانی مبارزه با پولشویی و مفاسد اقتصادی، به مکان مورد‌علاقه مجرمان پولشویی بدل شده‌اند. چنانکه با تاسیس بانک‌های اسمی و پوشالی اقدام به پولشویی می‌کنند و به‌صورت کاملا قانونی در نقل‌و‌انتقالات بین‌المللی سرمایه فعال هستند. روش مورفینگ از مشهورترین ابتکارات مجرمانه است که در این مرحله پول کثیف را در حجم بسیار پایینی تقسیم‌بندی می‌کنند و سپس وارد سیستم بانکی می‌شود.
2 لایحه‌گذاری
در مرحله دوم با ایجاد معاملات چندگانه و نقل‌و‌انتقالات متعدد بانکی مجرمان سعی دارند منشأ اولیه جرم را پنهان سازند. مرتکبان در این مرحله با سوءاستفاده از شبکه بانکی به اصطلاح اقدام به پخش عواید غیرقانونی به‌دست آمده می‌کنند و از گستره شبکه مالی که فضای مناسبی برای تثبیت رفتار مجرمانه است سوءاستفاده می‌شود.
3 یکپارچه‌سازی
این مرحله که به ادغام نیز شناخته می‌شود، پس از طی مراحل گذشته و اقدامات صورت گرفته پول کثیف بدون تغییر ماهیت و با شکل درآمدی قانونی وارد سیستم اقتصادی شده و مجرمان از آن در‌جهت اهداف غیرقانونی خود استفاده می‌کنند. البته با ذکر این نکته که هیچی تغییر ماهیتی درخصوص اصل پول کثیف صورت نگرفته است.
بالمآل در هر نظام مالی، بانک‌ها و موسسات مالی در مبارزه با پولشویی و جرایم سازمان‌یافته اقتصادی سنگر و خط اصلی حراست از منافع اقتصادی جامعه هستند و همگرایی در این میدان نیازمند تلاش همه‌جانبه تمامی فعالان پولی و بانکداری است که در نوشتار آینده به بررسی آن می‌پردازیم.
پی‌نوشت:
عنوان یادداشت برگرفته از عنوان نمایشنامه‌ای از هنریک ایبسن است.
مطالب پیشنهادی
