تغییر در ساختار جنگ دنیا و پهپادهای ایرانی

سجاد عطارزاده، مترجم: نوشته محمد اسلامی (دانشجوی دکتری روابط بین‌الملل در دانشگاه مینهو پرتغال و دستیار پژوهشی در مذاکرات کنترل تسلیحات در مرکز دیویس مطالعات روسیه و اوراسیا در دانشگاه هاروارد)

این متن ترجمه کامل گزارش منتشره در ژورنال بین‌المللی Journal for Peace and Nuclear Disarmament توسط دانشگاه ناگاساکی ژاپن و انتشارات بین‌المللی تیلور‌اند فرانسیس است و «فرهیختگان» جهت قضاوت مخاطبان بدون هیچ دخل و تصرف و تغییری آن را منتشر می‌کند.

«صدای نفرت‌انگیز پهپادهای ایرانی هر شب در آسمان ما شنیده می‌شود.» (رئیس‌جمهور زلنسکی)

توسعه فناوری‌های نوظهور (سایبر، هوش‌مصنوعی و علوم اعصاب) در چند دهه اخیر مفهوم درگیری و جنگ را به‌طور قابل‌توجهی تغییر داده است. افزایش استفاده از اطلاعات و ارتباطات به‌عنوان یک سلاح و همچنین رشد تصاعدی سامانه‌های هوش‌مصنوعی، دامنه و سرعت درگیری‌ها را نیز دچار تغییر کرده است. پهپادها (مورد استفاده در سطح نظامی) به‌عنوان نمونه‌ای از چنین فناوری‌هایی کارایی خود را در حملات هدایت‌شونده با برد بلند و با دقت بالا، کنترل فضا، جنگ اطلاعاتی و پشتیبانی هوایی در دهه‌های اخیر نشان داده‌اند. 

جنگ اوکراین روشن کرده همه کشورها از توانایی فناوری یکسانی برخوردار نیستند؛ گزاره‌ای که به بهترین وجه توسط ضعف ارتش روسیه، به‌ویژه در زمینه پهپادهای رزمی تایید می‌شود. ناوگان هواپیماهای بدون سرنشین بومی روسیه عمدتا مبتنی‌بر پهپادهای «سبک و کوچک» با برد کم و ظرفیت پرواز محدود است اما روسیه درحال‌حاضر به انواع پهپادها ازجمله بمب‌افکن، انتحاری (کامیکازه) و جاسوسی نیاز دارد. کاربست این نوع پهپادها با هم روسیه را قادر می‌سازد تا قدرت توپخانه اوکراین (عمدتا توپ‌های هیمارس و هویتزرهای غربی) را نابود کند و به‌این‌ترتیب فرصت یابد کاستی‌های شاخه‌های نظامی سنتی‌تر (ارتش منظم، پیاده‌نظام، نیروی هوایی و...) خود را کاهش دهد. 

در اواخر فوریه 2022 و چند روز پس از آغاز تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، مسکو درخواست دریافت کمک‌های نظامی، ازجمله پهپادهای پیشرفته را به چین ارسال کرد. بااین‌حال رهبری چین درخواست روسیه را بیشتر به‌دلیل بن‌بست ژئوپلیتیکی و اقتصادی پکن با ایالات‌متحده رد کرد. یکی از کشورهایی که قادر به تولید پهپاد است، ایران است که پهپادهای مسلح تولید می‌کند و مدل‌های متعددی از آن را به کار می‌گیرد و آنها مکمل برنامه موشک‌های بالستیک این کشور به‌شمار می‌روند. پهپادها مولفه‌ای هستند که به تهران اجازه می‌دهند نیروهای هوایی نسبتا ضعیف و قدیمی خود را جبران کند. اگرچه گسترش برنامه پهپادی ایران همیشه خود یک عامل کمک‌کننده به بی‌ثباتی فزاینده وضعیت منطقه‌ای در خاورمیانه بوده اما درپی همکاری این کشور در مبارزه با داعش و همچنین در تمایل ایران برای حضور نظامی در لبنان، یمن، سوریه و عراق هم تقویت شده است. ترکیب رویدادهای اخیر و گرایش‌های دیرینه موجود در سیاست‌های راهبردی و نظامی ایران به تهران این امکان را داده است که خود را به‌عنوان تامین‌کننده تسلیحات یکی از قدرت‌های نظامی جهان – روسیه- معرفی کند. 

در جولای 2022، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا مدعی شد ایران درحال فروش صدها پهپاد به روسیه است و نیروهای روسی را برای استفاده و استقرار این پهپادها در «عملیات ویژه» خود علیه اوکراین آموزش خواهد داد. یک روز بعد، ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران ضمن تایید تلویحی صحت فروش پهپادهای ایرانی به روسیه تاکید کرد سابقه همکاری جمهوری اسلامی ایران و روسیه در زمینه فناوری‌های مدرن به قبل از جنگ اوکراین بازمی‌گردد. 

تحریم تسلیحاتی ایران توسط سازمان ملل در اکتبر 2020 لغو شد و به این ترتیب هرگونه ممانعت رسمی برای فروش و دستیابی به تسلیحات بین روسیه و ایران از بین رفت. علاوه‌بر این ایران خود را قدرتی نظامی می‌بیند و همچنین بازیگر مهمی در بازار جهانی تجارت تسلیحات می‌داند. همه این عوامل اهمیت توافق منعقده با قدرت بزرگی مانند روسیه را تقویت می‌کند؛ توافقی که برای ایران هم از نظر افزایش جایگاه بین‌المللی و هم افزایش بالقوه تقاضا برای خرید سامانه‌های تسلیحاتی آن در بازار تسلیحات بین‌المللی بسیار مفید و حیاتی است. بااین‌حال ویژگی ممیزه جنگ اوکراین و روسیه این است که اکثر کشورها درکنار اوکراین قرار گرفته و تهاجم روسیه را محکوم کرده‌اند و هر کشوری هم که با روسیه همسو باشد شریک جرم تلقی می‌شود. درحالی‌که ایالات‌متحده و کشورهای عضو اتحادیه اروپا تلاش می‌کنند تا حد امکان از ارسال هرگونه تسلیحات به روسیه جلوگیری کنند، صادرات تسلیحات به روسیه از سوی ایران در راستای روابط راهبردی دوطرف است که اخیرا تقویت شده است. 

اثر حاضر اهمیت ویژه‌ای برای فناوری‌های نوظهور مانند هواپیماهای بدون سرنشین در درگیری‌های مدرن قائل است و با نگاه به جنگ اوکراین و روسیه، حاضر نشان می‌دهد که نخبگان نظامی روسیه معترف به مشکلات خود در زمینه پهپادها و مشتاق هستند تا با استفاده از واردات پهپادهای جاسوسی، بمب‌‌افکن و انتحاری ساخت ایران، این وضعیت را تغییر دهند.

  جایگاه پهپادها در جنگ اوکراین

جنگ روسیه و اوکراین آن‌طور که انتظار می‌رفت، پیش ‌نرفت. تصور عمومی این بود که روسیه می‌تواند به‌سرعت شکست سختی را به اوکراین وارد کند. بااین‌حال عوامل بسیاری علیه تحقق چنین نتیجه‌ای دست‌به‌دست هم دادند و از وقوع نتیجه‌ای مشابه پیش‌بینی ولادیمیر پوتین (و بسیاری از تحلیلگران) جلوگیری کردند. مقاومت اوکراینی‌ها، حمایت غرب از اوکراین، عدم تمایل روسیه به استفاده از نیروی هوایی و اختلال در شبکه لجستیکی ارتش روسیه از مهم‌ترین عوامل پیشرفت کُند روس‌ها در اوکراین بوده است. 

به‌علاوه استفاده ارتش اوکراین از پهپادهای نظامی باعث ایجاد وقفه در پیش‌روی ارتش روسیه و انهدام واحدهای نظامی این کشور- حداقل در برخی عملیات‌ها- شده است. اثربخشی پهپادها در جنگ اوکراین قطعه دیگری در جورچین استفاده فزاینده از پهپادها در عملیات‌های نظامی است که پیش‌تر خود را در یمن، لبنان، اتیوپی و لیبی نشان داده است. 

قابل‌توجه است که پهپاد‌های مورد استفاده اوکراین علیه روسیه عمدتا از کشورهای دیگر وارد می‌شدند. ایالات‌متحده از اولین کشورهایی بود که پهپاد به اوکراین صادر کرد و صدها پهپاد سوئیچ بلید را به این کشور تحویل داد. پهپادهای مذکور با برد 10 کیلومتر و مداومت پروازی 15 دقیقه در رده «مهمات سرگردان» (یا پهپادهای انتحاری) طبقه‌بندی می‌شوند که نوع بزرگ‌تر آنها نیز دارای برد پروازی بیش از 40 کیلومتر و مداومت پروازی 40 دقیقه است. ایالات‌متحده همچنین تعدادی پهپاد پوما را برای استفاده در کاربردهای اطلاعاتی، نظارتی و شناسایی و همچنین پهپادهای روح ققنوس را که نوع دیگری از مهمات سرگردان هستند، در اختیار کی‌یف گذاشت. 

اگرچه ایالات‌متحده صدها پهپاد را در اختیار اوکراین قرار داده اما پهپادی که استفاده اوکراین از آن بیشترین تبلیغات را به‌همراه داشته، پهپاد تی‌بی 2 بیرقدار ترکیه است که یک پهپاد کوچک و سبک‌وزن با طول بال 12 متر است و می‌تواند حدود 30 ساعت پرواز کند. ارتش اوکراین از طریق استفاده از این پهپادها موفق شده مخازن سوخت، چندین سامانه موشکی زمین به هوای روسیه، پیاده‌نظام و خودروهای زرهی روسیه ازجمله تانک‌ها و کاروان‌های نظامی این کشور را هدف قرار دهد و منهدم کند. 

نقش اصلی پهپادها در جنگ اوکراین، کند کردن پیشروی نیروهای روسی بوده و درعین‌حال به‌طور غیرمنتظره‌ای ضعف نیروی هوایی روسیه را نیز آشکار کرده است. درواقع ضعف روسیه در تامین امنیت کاروان‌های نظامی خود دربرابر حملات هوایی اوکراین حیرت‌انگیز بوده و تبدیل به بحثی داغ در میان کارشناسان راهبرد هوایی روسیه شده است. موفقیت پهپاد‌های اوکراینی در ماه‌های اول جنگ به‌طور گسترده تایید شده است. بااین‌حال بحث جامعی درمورد پهپادهای روسی انجام نشده، زیرا روسیه از نظر عملی به توانایی پهپادی خود اعتماد نکرده است. پهپادهای روسی مانند الرون 3 و اورلان 10– که هر دو پهپادهای تاکتیکی هستند و برای جمع‌آوری اطلاعات، نظارت، تعیین هدف و شناسایی استفاده می‌شوند- توسط سامانه‌های جنگ الکترونیک اوکراین منهدم شده‌اند. این درحالی است که روسیه تنها چند پهپاد پیشرفته جنگی اینوخودتس را در اختیار دارد و آنها را با نتایج متوسطی به‌کار گرفته است. پهپادهای بومی زالا کی‌وای‌بی‌ روسیه هم که قادر به حمل محموله‌های انفجاری سه کیلوگرمی و برد پروازی 40 کیلومتری هستند، ظاهرا میزان شکست بالایی دارند. البته روسیه انواع دیگری از پهپادها را نیز در اختیار دارد که مهم‌ترین آنها لنست 3 است که معمولا از آن با عنوان «کلاشنیکف پرنده» یاد می‌شود و کی‌یو‌بی-بی‌ال‌ای هستند و هر دو پهپادهای انتحاری هستند. اگرچه روسیه چندین‌بار از این پهپادها (با قابلیت دستیابی به حداکثر سرعت 110 کیلومتر در ساعت، برد حدود 80 کیلومتر و سرجنگی سه کیلوگرمی) استفاده کرده است اما آنها به‌عنوان سامانه‌های تسلیحاتی پیشرفته و کارآمد درنظر گرفته نمی‌شوند. 

روسیه می‌تواند به‌سرعت مدل‌هایی مانند اورلان 10 و الرون 3 را با نمونه‌های جدید جایگزین کند اما قادر نیست این کار را با پلتفرم‌های تهاجمی پیچیده‌ای انجام دهد که دارای اجزای پیشرفته هستند و ساخت آنها زمان بیشتری می‌برد. ارتش روسیه اکنون نیاز مبرمی به پهپادهای جنگی ارزان مانند پهپادهای تی‌بی 2 ترکیه دارد که بتوانند به‌قدر کافی به عمق خاک دشمن بروند و سامانه‌های اوکراینی را از کار بیندازد. این دقیقا فرصت مناسبی برای ایران است تا وارد معادله شود.

  برنامه پهپادی ایران

دکترین دفاعی ایران از اواسط دهه 1980 بر ساخت موشک‌های بالستیک به‌عنوان ابزار بازدارندگی و دفاع، و استفاده از نیروهای غیرمنظم با استفاده از مفهوم جنگ نامتقارن مبتنی بوده است. ایران با استفاده از درس‌های سختی که طی جنگ هشت‌ساله خود با عراق درطول دهه 1980 آموخته بود، مفهوم جنگ نامتقارن را برای تقویت نقاط‌قوت خود شکل داده است. در جریان درگیری فوق‌الذکر (در سال 1984)، رهبری ایران تحقیقات روشمندی را درباره فناوری موشکی و پهپادی به‌عنوان دو پروژه دارای همپوشانی و مکمل آغاز کرد. ظهور گروه‌های تروریستی و ناامنی در مرزهای منطقه در طول سال‌ها منجر به تغییر شکل دکترین نظامی ایران شد. دکترین «دفاع پیشرو» مبتنی‌بر این گزاره است که ایران باید در خارج از مرزهای خود با دشمنانش بجنگد تا از وقوع ناامنی در خاک خود جلوگیری کند. این موضوع علت دخالت نیروهای سپاه در سوریه، عراق، یمن، لبنان، افغانستان، ارمنستان و سایر کشورهای منطقه را توضیح می‌دهد. ایران همچنین اخیرا از متحدان غیرخاورمیانه‌‌ای خود مانند ونزوئلا، تاجیکستان و روسیه با صادرات پهپادهای نظامی حمایت کرده است. پهپادها به‌دلیل توانایی در عملیات نظامی، نظارتی و اطلاعاتی مهم‌ترین عنصر در دکترین «دفاع پیشرو» ایران هستند. 

فضای راهبردی ایران متاثر از واقعیت‌های آسیای مرکزی، قفقاز جنوبی، خاورمیانه، وضعیت افغانستان و عراق، اوضاع سیاسی برخی کشورهای اسلامی، اسرائیل و از همه مهم‌تر تقابل با آمریکاست. ایران برای مقابله با هرگونه ناامنی ملی و همچنین حفظ نفوذ منطقه‌ای کافی در منطقه همسایگی خود، نقش مهمی برای برنامه پهپادی‌اش قائل است. 

نگاهی دقیق‌تر به برنامه پهپادی ایران ما را به این نتیجه‌ می‌رساند که برنامه پهپادی ایران پویا و دارای کاربردهای متعدد است و قادر به تطبیق خود با مجموعه‌ای از سناریوها و اهداف می‌باشد. پهپادهای ایران دارای قابلیت و ویژگی‌های منحصربه‌فرد هستند که آنها را به یک سرمایه کلیدی در ساختار بازدارندگی و دفاعی ایران تبدیل کرده است: دقت و صحت و توانایی نقش‌آفرینی در عملیات مدیریت بحران، جنگ اطلاعاتی، چالش‌های ضددسترسی و همچنین استفاده از آنها در بافت‌های شهری و البته پتانسیل تکمیل برنامه موشک‌های بالستیک ایران (عمدتا در بحث شناسایی اهداف)، بنابراین ساخت پهپادها جزء حیاتی دکترین نظامی معاصر ایران به شمار می‌رود. 

مانند روند فناوری نظامی در سایر کشورهای جهان، پهپادها انقلابی در بخش نظامی ایران ایجاد کرده‌اند و به نیروی هواییِ نسبتا منسوخ این کشور برتری بخشیده‌اند. ساخت چندین نوع پهپاد توسط سازمان‌های مختلف نظامی ایران ازجمله سپاه پاسداران، ارتش و وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، سبب شده است که این کشور از پیچیده‌‌ترین برنامه پهپادی جهان برخوردار شود و ایران به یک بازیگر اصلی در توسعه و استفاده از پهپادها تبدیل شود. علاوه‌بر این، پهپادهای ایرانی عموما ارزان‌تر از سایر انواع مشابه موجود هستند. تنوع، مقرون‌به‌صرفه بودن و کارایی ثابت‌شده‌ پهپادها در عملیات‌های پیشین هم، ازجمله عوامل کلیدی تصمیم روسیه برای خرید پهپادهای ایرانی به شمار می‌روند. ناگفته نماند هیچ تامین‌کننده تسلیحاتی دیگری به دلیل فشارهای کشورهای غربی حاضر به ارائه تجهیزات نظامی به روسیه نیست. دکترین «دفاع پیشرو» روایت ایرانی از بازدارندگی گسترده است که شامل حمایت از متحدان و بازیگران ضدآمریکایی می‌شود. علاوه‌بر نظارت منظم و عملیات اطلاعاتی که تقریبا هرروزه توسط سپاه، ارتش و حتی نیروهای پلیس ایران انجام می‌شود، ایران چندین بار از پهپادهای خود برای حملات نظامی نیز استفاده کرده است. در 24 اوت 2017، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به مقر داعش در سوریه حمله کرد. در حمله بعدی نیز، این نهاد از پهپاد برای هدف قرار دادن مقر حزب دموکرات کردستان در 5 سپتامبر 2018 استفاده کرد. روز جمعه 21 تیر 1398 سپاه با راکت، توپخانه و پهپاد مواضع نیروهای کرد در کردستان عراق را بمباران کرد و تعداد زیادی از آنها را به هلاکت رساند. این حمله در تلافی حمله پ‌ک‌ک به شمال غرب در 9 تیرماه و کشته شدن 3 افسر سپاه انجام گرفت. ایران همچنین از پهپاد برای حمله به یک گروه تروریستی در جنوب شرقی بلوچستان استفاده کرد که در دسامبر 2021 دو افسر سپاه را ترور کرده بودند. به همین دلیل است که این کشور بر توسعه انواع مدل‌های مختلف پهپاد تمرکز کرده و امروزه یکی از پیشرفته‌ترین برنامه‌های پهپادی را در سراسر جهان دارد. 

پس از صادرات پهپادی ایران به روسیه، بیش از 20 کشور به خرید پهپادهای ساخت ایران ابراز تمایل کرده‌اند. اگرچه اطلاعات دقیقی درباره ظرفیت تولید پهپاد در ایران وجود ندارد، اما تهران در چند سال گذشته تلاش‌هایی را برای گسترش تولید پهپاد و صادرات آن انجام داده است. اقتصاد ایران برای چندین دهه با تحریم‌های فلج‌کننده اعمال‌شده توسط ایالات‌متحده، بحران اقتصادی پساکرونا و تورم جهانی ناشی از جنگ در اوکراین دست‌وپنجه نرم کرده است. این وضعیت سبب شده است اقتصاد ایران به اقتصادی تبدیل شود که در برابر شرایط نامطلوب بسیار مقاوم و قادر به رشد است؛ گزاره‌ای که صادرات سخت‌افزارهای نظامی ایران، به‌ویژه پهپادها، به بازارهای خارجی، آن را تایید می‌کند. البته حکومت ایران علاقه چندانی به فروش پیشرفته‌ترین پهپادهای خود نشان نداده است، زیرا بیم این را دارد که دشمنان این کشور از طریق مهندسی معکوس به فناوری آنها دست یابند و ایران برتری فعلی خود را در زمینه پهپادی از دست بدهد، به همین دلیل پهپادهای غزه، فطرس، کمان و کرار هرگز در بازارهای جهانی تبلیغ نشده‌اند.

  صادرات پهپادی ایران به روسیه؛ پیامدهای تاکتیکی و راهبردی

ایران طی دهه گذشته پهپادهای خود را به کشورهایی مانند اتیوپی و ونزوئلا صادر کرده است. همچنین تعداد زیادی از این پهپادها را در اختیار نیروهای نیابتی خود در سراسر خاورمیانه قرار داده است. از حزب‌الله لبنان گرفته تا حوثی‌ها در یمن که از آنها علیه اهدافی در اسرائیل، عربستان سعودی و امارات متحده عربی استفاده کرده‌اند. ایران همچنین یک کارخانه تولید پهپاد در تاجیکستان تاسیس کرده است و به‌این‌ترتیب موقعیت خود را به‌عنوان یک قدرت بزرگ منطقه‌ای (پهپادی) در منطقه تقویت کرده است، بنابراین تهران می‌تواند با ارائه پهپادهای رزمی با قابلیت‌های میدانی اثبات‌شده به نیازهای مسکو پاسخ دهد.  در فاصله ژوئن تا جولای 2022، یک هیات روسی با هدف ارزیابی برخی از پهپادهای رزمی ایران، به‌ویژه شاهد-129، شاهد-191 و مهاجر-6 از یک پایگاه هوایی واقع در کاشان، شهری در جنوب تهران، بازدید کردند. دو پهپاد شاهد 191 و 129 که می‌توانند دو بمب هدایت‌شونده 400 کیلوگرمی را حمل کنند، براساس فناوری رادارگریز پهپاد آمریکایی آر کیو 170 که یکی از آنها در سال 2011 در ایران سرنگون شد، ساخته‌شده‌اند. مهاجر- 6 هم یک پهپاد دوربرد (2000 کیلومتری) است که توانایی حمل تسلیحات 40 کیلوگرمی را دارد. نقش اصلی مهاجر-6 انهدام سامانه‌های پدافند هوایی و هموار کردن مسیر برای ورود بیشتر پهپاد شاهد به داخل خاک دشمن است. علاقه روسیه به دستیابی به چنین پهپادهای جنگی در قابلیت‌های بالقوه آن است که به روسیه اجازه می‌دهد در جنگ خود علیه اوکراین دست برتر را به دست آورد و همزمان با انجام حملات دقیق و دوربرد به عمق اوکراین، میزان تلفات خود را کاهش دهد. پهپادهای شاهد همچنین قادر به نقشه‌برداری و جاسوسی هم هستند. جمع‌آوری اطلاعات دقیق درباره موقعیت نیروهای اوکراینی، کنترل پشتیبانی ارتش اوکراین و مهم‌تر از همه، هدایت عملیات زرادخانه دوربرد روسیه از قابلیت‌های اصلی پهپادهای شاهد-191 و شاهد-129 هستند. 

مهم‌‌ترین خرید تسلیحاتی روسیه از ایران، پهپادهای انتحاری (کامیکازه) هستند که به‌طور گسترده از سوی نیروهای روسی در درگیری‌های جاری مورد استفاده قرار گرفته است. ایران چندین نوع پهپاد انتحاری ازجمله شاهد-136 و شاهد-131 را به روسیه تحویل داده است. شاهد-136 یک پهپاد با طول 3.5 متر است که از بسیاری از ویژگی‌های موشک کروز برخوردار است. برد متوسط آن نیز حدود 2000 کیلومتر است و می‌تواند حملاتی را علیه اهداف واقع در فاصله 2500 کیلومتری انجام دهد. مدل دیگر نیز پهپاد شاهد-131 است که نسخه کوچک‌تر و ارزان‌تر شاهد-136 به شمار می‌رود و برای حملات کوتاه‌برد، به‌ویژه علیه سامانه‌های پدافند هوایی، انبارهای تجهیزات نظامی، ذخایر سوخت، پایگاه‌های نظامی، کاروان‌های تسلیحاتی متحرک، کشتی‌های جنگی و... استفاده می‌شود. 

روسیه بیش از 100 عملیات پهپادی در اودسا، میکولایف و دنیپروپتروفسک با استفاده از پهپادهای انتحاری ساخت ایران (شاهد-136 و 131) انجام داده است که اکثر آنها موفقیت‌آمیز بوده‌اند. بااین‌وجود، علی‌رغم نرخ موفقیت بالای این سامانه‌ها، روایت‌های متعددی (تصاویر ویدئوهای منتشر شده) وجود دارد که انهدام این پهپادها توسط سامانه‌های پدافند هوایی اوکراین (ارائه شده توسط کشورهای غربی) را نشان می‌دهد. البته توانایی دفاع هوایی اوکراین هنوز نوپا است، امری که با حملات موفقیت‌آمیز روسیه در 5 و 9 اکتبر به کیف ثابت شد. این پهپادها که از کریمه و خرسون (بخش‌های اوکراینی تحت اشغال روسیه) پرتاب شده بودند، بیش از 500 کیلومتر به داخل خاک اوکراین پرواز کرده و با عبور از چندین لایه دفاع هوایی، به اهداف خود رسیده بودند. این اتفاق می‌تواند موید کیفیت پنهان‌کاری این پهپادها و دلیلی بر این امر تلقی شود که انهدام آنها برای سامانه‌های دفاع هوایی فعلی، به‌ویژه در شب و در مواردی که آنها به‌عنوان بخشی از «حمله ترکیبی» و به همراه موشک‌های بالستیک و کروز به کار گرفته می‌شوند، کار دشواری است. به‌علاوه، تعدد اهداف، مقابله را برای پدافند هوایی دشوار می‌کند. از دیگر عوامل موثر در میزان موفقیت حملات روسیه می‌توان به تعداد سامانه‌های پدافند هوایی موجود، نوع و مدل این سامانه‌ها، محل پایگاه‌های هدف، تعداد پهپادهای پرتاب‌شده و مهم‌تر از همه، مهارت اپراتورها اشاره کرد. 

کارایی، مقرون‌به‌صرفه بودن و از همه مهم‌تر، دسترسی پهپادهای ایرانی، روسیه را بر آن داشته تا خرید خود از ایران را افزایش دهد. در 27 سپتامبر 2022، همان هواپیمای ایلوشینی که پهپادهای ایرانی را در جولای 2022 به روسیه منتقل کرده بود، به ایران بازگشت تا محموله دیگری از پهپادها را به روسیه تحویل دهد. زلنسکی اظهار داشته است که روسیه 2400 فروند پهپاد کامیکازه به ایران سفارش داده است. این در حالی است که وزیر دفاع اوکراین در یک برنامه خبری در 15 اکتبر، مدعی شد: «روسیه هنوز 300 فروند شاهد-136 آماده پرتاب دارد.» به‌جز سری شاهد و مهاجر، دیگر گزینه خرید روسیه پهپادهای ابابیل هستند که برای اهداف تهاجمی و هدایت توپخانه استفاده می‌شوند. در عملیات‌های تهاجمی، ابابیل-3 می‌تواند دو بمب هدایت‌شونده قائم (40 کیلوگرم) با برد 8 کیلومتر یا راکت‌های هدایت‌شونده الماس را پرتاب کند. ابابیل-3 دارای حداکثر برد 250 کیلومتر و قابلیت پرواز مداوم تا 8 ساعت است. آرش-2 هم یک پهپاد کامیکازه است که به‌طور قابل‌توجهی سریع‌تر، دقیق‌تر و مخرب‌تر از شاهد-136 است و کلاهک بزرگ‌تری را نیز حمل می‌کند. اهمیت این پهپاد در این است که روسیه تقریبا از دوسوم موشک‌های بالستیک و کروز خود استفاده کرده و گفته می‌شود موشک‌هایی ازجمله فاتح-110 با برد 300 کیلومتر و ذوالفقار با برد 700 کیلومتر به ایران سفارش داده است. استفاده از پهپادهای انتحاری به روسیه این امکان را می‌دهد تا استفاده از ذخایر موشک‌های بالستیک را که احتمالا در عملیات‌های آینده ضروری است، کاهش دهد. صادرات پهپادهای ایران به روسیه علاوه‌بر ابزارهای تاکتیکی که می‌تواند بر نتیجه جنگ در اوکراین تاثیر بگذارد، دارای چندین پیامد راهبردی بر امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی است و توانایی گسترده‌ای برای تغییر موازنه ژئوپلیتیک بین‌المللی دارد. 

همکاری نظامی یکی از بالاترین سطوح همکاری ممکن بین دو دولت، ملت، کشور یا دو واحد سیاسی است. در حال حاضر، چنین همکاری بین روسیه و ایران در حال شکل‌گیری است. اولین دستاورد عرضه تسلیحات ایران به روسیه این است که این کشور در حال تامین تسلیحات برای یک بازیگر اصلی در نظم جدید بین‌المللی است. نکته قابل‌توجه این است که ایران نیروی هوایی منسوخ و قدیمی دارد و چندین بار به تلاش برای خرید جنگنده سوخو 35 از روسیه اقدام کرده اما هر بار با شکست مواجه شده اما اکنون در محافل سیاسی و نظامی ایران بحث‌هایی وجود دارد مبنی‌بر اینکه روسیه درنهایت فروش جنگنده‌های سوخو 35 را به ایران تایید کرده است. این خرید جایگاه ایران را در بین 10 قدرت برتر نظامی در سراسر جهان تثبیت می‌کند و ژئوپلیتیک منطقه و به‌تبع آن جهان را تغییر می‌دهد. ایران و روسیه هدف مشترکی مبنی‌بر مخالفت با تک‌قطبی آمریکا دارند؛ مخالفتی که شامل مقابله با به‌اصطلاح «دخالت» آمریکا در امور داخلی سایر کشورها می‌شود. تهران بارها اعلام کرده است که گسترش ناتو در شرق اروپا عامل جنگ در اوکراین به شمار می‌رود. درعین‌حال، ایران و روسیه اولویت‌های متضاد زیادی دارند؛ عاملی که باعث می‌شود نزدیک شدن آنها درباره جنگ اوکراین اهمیت ویژه‌ای پیدا کند. نقش‌آفرینی ایران در جنگ اوکراین و روسیه بر دیگر بازیگران خاورمیانه تاثیر گذاشته و آنها را در خط مقدم جنگ قرار داده است. اسرائیل (هم‌پیمان سنتی روسیه در خاورمیانه و دشمن شماره یک ایران)، حمایت بلندپروازانه‌ای از اوکراین کرده و بلافاصله پس از اعلام ایران مبنی‌بر تحویل تجهیزات نظامی (پهپادها) به روسیه، از تحویل تجهیزات نظامی به کی‌یف خبر داده است. بااین‌حال، اسرائیل در ارائه سامانه‌های دفاع هوایی به اوکراین تردید دارد. عربستان سعودی هم 400 میلیون دلار در اختیار اوکراین قرار داده است تا در میان کشورهایی که از تلاش‌های جنگی اوکراین حمایت می‌کنند قرار بگیرد و به‌ویژه با نفوذ ایران نیز مخالفت کند. بااین‌حال، هم ایران و هم عربستان سعودی در اوپک پلاس با روسیه همکاری کردند و تولید جهانی نفت را در سپتامبر 2022 کاهش دادند؛ اتفاقی که در راستای برنامه‌های روسیه، مبنی‌بر استفاده از انرژی به‌عنوان اهرم امنیتی برای اِعمال فشار بر ایالات‌متحده و کشورهای اروپایی است. 

تقویت نقش ایران به‌عنوان یک قدرت نظامی و ظهور آن به‌عنوان یکی از تامین‌کنندگان تسلیحات بین‌المللی، منبع درآمد و نفوذ سیاسی مهمی را برای کشوری مانند ایران فراهم می‌کند که در حال حاضر با محدودیت‌های مالی تحمیل‌شده توسط ایالات‌متحده و پیامدهای آن و همچنین پیامدهای کرونا دست‌وپنجه نرم می‌کند. درآمد حاصله همچنین امکان سرمایه‌گذاری بیشتر در توسعه و تولید تسلیحات پیشرفته جدید را فراهم می‌کند و راه را برای رقابت ایران با سایر تامین‌کنندگان تسلیحات منطقه‌ای مانند ترکیه و اسرائیل در بازار بین‌المللی تسلیحاتی هموار می‌کند. 

درنهایت، اگرچه مقامات آمریکایی و رهبران غربی ادعا می‌کنند که کارزار «فشار حداکثری» و سیاست منزوی کردن ایران در سال‌های گذشته برای کنترل ایران موفقیت‌آمیز بوده است، اما شواهد موجود نشان می‌دهد نتایج حاصله در بهترین حالت ضدونقیض هستند: ایران از بحران 2018 که پس از خروج آمریکا از برجام و اعمال دور جدید تحریم‌ها علیه این کشور به وجود آمد، قوی‌تر بیرون آمده است. می‌توان ادعا کرد که پویش «فشار حداکثری» تنها ایران را به سمت همکاری و ائتلاف با دیگر قدرت‌های بزرگ مانند روسیه و چین سوق داده است. ایران از طریق چنین ائتلاف‌هایی در حال تقویت توانایی خود برای بقا در نظام بین‌المللی است. شایان‌ذکر است مقامات کاخ سفید پیش‌تر هشدار داده بودند که نظام ایران باید یک گزینه را بین انتقال تسلیحات به روسیه و احیای توافق هسته‌ای با کشورهای غربی انتخاب کند. می‌توان ادعا کرد که عرضه تسلیحات ایران به روسیه بر نتیجه مذاکرات هسته‌ای برای احیای برجام تاثیر گذاشته است. مذاکراتی که پس از همکاری نظامی ایران با روسیه، در اوت 2022 به حالت تعلیق درآمد.