مصطفی قاسمیان، خبرنگار: «بازپرس» در‌حالی با 22.5 درصد پربیننده‌ترین سریال این روزهای تلویزیون لقب گرفته که سه سال پیش، فصل دوم سریالی با 26 درصد بیننده، به‌علت آنکه شکست خورده تلقی می‌شد، لغو شده بود. آمار بیننده سریال‌های این روزهای تلویزیون که صبح دیروز در خروجی سایت روابط‌ عمومی سازمان صداوسیما قرار گرفت، بالاخره بعد از نزدیک به پنج ماه چشم مردم ایران را به جمال آمار بینندگان سریال‌های تلویزیون روشن کرد. در‌حالی‌که به‌نظر می‌رسد انتشار نتایج این نظرسنجی، بخشی از اختلافات میان مدیران صداوسیماست، اما به‌هر‌حال مغتنم است و می‌توان با تکیه بر آن تحلیلی واقعی‌تر از میزان بیننده سریال‌های سیما به‌دست آورد. 

جنگ با سلاح نظرسنجی

مرکز تحقیقات رسانه ملی پیش از این نیز دو بار در اختلافات علنی میان مدیران رسانه ملی، محل نزاع قرار گرفته بود و در هر دو مرتبه هم مدیران شبکه سه سیما یک‌طرف ماجرا بودند. مردادماه ۱۴۰۰ در نتایج یکی از نظرسنجی‌های منتشرشده از سریال‌های در‌حال پخش، نام «وضعیت زرد» در‌حالی آمد که سریال در آن زمان هنوز روی آنتن نرفته بود. کوروش کمره‌ای مشاور وقت مدیر شبکه‌۳ سیما در رشته‌توییتی، روابط ‌عمومی وقت سازمان صداوسیما را (که در آن زمان محمدحسین رنجبران بود) به‌شدت نواخت و این اداره‌کل را به دست بردن در نظرسنجی‌ها برای پایین آوردن جایگاه و اعتبار شبکه‌۳ سیما متهم کرد! ماجرا البته در آن زمان جمع شد و طرفین لااقل در ظاهر به صلح رسیدند، اما وقایع آن روزها شباهت‌هایی به اتفاقات این روزها دارد؛ اگرچه ماجرای این نظرسنجی اخیر به‌قدری واضح و مستقیم به‌نظر می‌رسد که چندان جای حاشا ندارد. در شرایطی که دیگر کمتر کسی از اختلاف میان مدیران شبکه‌۳ سیما و مدیران ارشد رسانه ملی بی‌خبر است، ناگهان نتایج یک نظرسنجی روی خط سایت روابط‌ عمومی صداوسیما آمد که مطابق آن، آمار فقط دو سریال پربیننده اخیر شبکه‌یک و شبکه‌۳ منتشر شده بود و در این میدان رقابت، سریال شبکه‌یک را برنده معرفی می‌کرد. حال باید پرسید چرا در ماه‌های گذشته از سال 1402 آمار دیگر سریال‌های روی آنتن تلویزیون منتشر نشد و در این برهه زمانی که سریال شبکه‌یک از سریال شبکه‌۳ پیش افتاده، آمارها در دسترس عموم قرار گرفت؟ همه اینها در‌حالی است که براساس شنیده‌های «فرهیختگان»، سریال «نیکان» ساخته علی سرآهنگ که امسال روی آنتن شبکه‌3 سیما رفت، حدود 23 درصد (تقریبا مساوی با بازپرس) بیننده داشت، اما «سوران» شبکه‌یک با وجود همه ارزش‌های آن دارای آمار پایین‌تری بود که هیچ‌گاه به شکل رسمی به انتشار نرسید. 

در انتظار آمار باقی سریال‌ها

آذرماه 1401 پیمان جبلی، رئیس رسانه ملی در گفت‌وگویی رسما اعلام کرد اعتقاد چندانی به نظرسنجی و انتشار آمارهای بیننده برنامه‌ها و سریال‌ها ندارد و این شیوه را «به‌روز نشده» نامید. اگرچه در همان زمان هم روند انتشار نتایج نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات رسانه ملی کند و دارای ابهام شده بود، اما پس از آن دیگر تخم انتشار شفاف نتایج نظرسنجی را در سازمان صداوسیما ملخ خورد! از آن زمان تا دیروز فقط یک نظرسنجی در اسفندماه ۱۴۰۱ و یکی در نوروز ۱۴۰۲ با اعلام آمار فقط دو سریال منتشر شد. بنابراین از ابتدای سال آمار رسمی مخاطب سریال‌های سیما تنها برای «نون.خ 4»، «آتش و باد»، «بازپرس»، «عشق کوفی» و بازپخش «گاندو 2» منتشر شد و از آمار مربوط به چهار پنج سریال دیگر خبری نبوده است. 

افتخار به سریال ۲۲ درصدی

در گزارش دیروز روابط ‌عمومی سازمان صداوسیما، عبارتی آمده بود که اگرچه مدیران فعلی رسانه ملی را تا حدی از کاهش مخاطب تلویزیون تبرئه می‌کرد، اما گویای روند سقوط جدی تلویزیون در کشورمان طی یک‌دهه اخیر است. بر این اساس در‌حالی‌که میانگین میزان بیننده سریال‌های جدید شبکه یک سیما طی 10 سال اخیر 27.7 درصد بوده، میانگین میزان بیننده سریال‌های سیما در سال 1401 رقم 17.6 درصد را نشان می‌دهد. این تفاوت چشمگیر 10 درصدی که دلیل بخشی از آن می‌تواند آمار پایین سریال‌های دو شبکه کم‌بیننده‌تر دو و پنج باشد، نشان از کاهش سریع میزان مخاطب سریال‌های تلویزیون در سال‌های رشد سریع پلتفرم‌های خانگی است. چه اینکه همین حالا وقتی تلویزیون با انتشار آمار 22.5 درصد برای پربیننده‌ترین سریال سیما به این اثر افتخار می‌کند، می‌توان دریافت شمار مخاطب سریال‌هایی که آمار بیننده آنها منتشر نمی‌شود، بسیار پایین‌تر است. فراموش نکنیم در آذرماه 99 مجموعه تلویزیونی کمدی «صفر 21» ساخته جواد رضویان و سیامک انصاری که برای چهار فصل طراحی شده بود، با 26 درصد مخاطب بعد از پخش فصل اول کنسل شد و به فصل دوم نرسید، اما امروز تلویزیون برای سریال 22.5 درصدی فرش قرمز پهن می‌کند. 

ابهام در وضعیت برنامه‌های ترکیبی

در شرایطی که آمار بیننده پرمخاطب‌ترین سریال‌های سیما که در سال‌های دهه 90 به‌ندرت کمتر از 25 درصد می‌آمد و گاه از مرز 50 درصد نیز عبور می‌کرد به 22.5 درصد رسیده است، این پرسش به‌وجود می‌آید که وضعیت برنامه‌های ترکیبی چگونه است؟ می‌دانید مدت‌هاست در بازه‌های زمانی طلایی (نوروز یا رمضان) تنها آمار چند برنامه شاخص تلویزیون از میان پربیننده‌ترین‌ها نظیر «معلی»، «محفل» و «زندگی پس از زندگی» منتشر می‌شود و دیگر از انتشار «فهرست 10 برنامه پربیننده سیما» خبری نیست. در این شرایط که سریال‌ها با افت چشمگیر مواجه شده‌اند، برنامه‌های غیرنمایشی چه وضعیتی یافته‌اند؟ در همین روزهای جنجالی اخیر و پس از حواشی استعفای مجری «پاورقی»، محافل رسانه‌ای شاهد اعلام غیررسمی آمارهایی بود که نشان از کاهش جدی مخاطب برنامه‌های تلویزیون داشت. 

به‌طور مثال شنیده‌های «فرهیختگان» حاکی از آن است که در یکی از نظرسنجی‌های اخیر در سال 1402، شبکه‌یک سیما تنها سه برنامه با بیش از چهار درصد مخاطب داشته و پربیننده‌ترین برنامه این شبکه که در سه نوبت صبح، ظهر و شب پخش می‌شد، به حدود 10 درصد بیننده دست یافت! در این وضعیت سوال مهم آن است که پرچمداران تحول چه میزان مخاطب دارند؟ در میانه دعوای بازگشت رشیدپور به تلویزیون مشخص شد برنامه «سیدخندان» که از سوی پیمان جبلی رئیس رسانه ملی با عبارتی چون «خنده فاخر» تمجید شد، حدود پنج درصد مخاطب داشته است. دیگر محصولات مدیران تازه سازمان صداوسیما چون پاورقی، «واقعیه»، «صبحانه ایرانی»، «خوش‌نمک» و... از نظر میزان بیننده در چه شرایطی قرار دارند؟