ردیابی مسیر سرمایه الیگارشی روسیه در ۲۰۲۲

مهدی عبداللهی، دبیر گروه اقتصاد: مرکز تجزیه و تحلیل اقتصاد کلان و پیش‌بینی‌های کوتاه‌مدت روسیه (CMASF) که یک اندیشکده خصوصی در حوزه تجزیه و تحلیل فرآیندهای اقتصاد کلان در روسیه است، اخیرا گزارش مفصلی از تراز پرداخت‌های روسیه از سال 2008 تاکنون منتشر کرده است. این گزارش نشان می‌دهد خالص حساب سرمایه روسیه از شروع سال 2022 تا انتهای 6ماهه نخست 2023 به منفی 266 میلیارد دلار رسیده که منفی 253 میلیارد دلار آن مربوط به دوره جنگ اوکراین است. این مقدار 2 تا 2.5 برابر خالص حساب سرمایه‌ای است که در بحران کریمه و بحران مالی 2008 رخ داده بود. رصد اخبار نشان می‌دهد برخی از رسانه‌های انگلیسی‌زبان این ارقام را به عنوان خروج سرمایه از روسیه عنوان کرده‌اند اما پرواضح است خروج سرمایه تنها بخشی از واقعیت‌های تغییرات خالص حساب سرمایه است. کارشناسان می‌گویند گرچه شناسایی ارقام خروج سرمایه در حساب سرمایه دشوار است، اما تعبیر درست از فرار سرمایه از کشورها ناظر بر منابعی است که به‌صورت خرید املاک و مستغلات در خارج از کشور صرف شده و این ارقام در ذیل حساب سرمایه انعکاس می‌یابد. 

برخی از رسانه‌های انگلیسی‌زبان و حتی روس‌زبان در خبر اختصاصی از خروج سرمایه 253 میلیارد دلاری در روسیه طی 18 ماه اخیر خبر داده‌اند. این موضوع اخیرا نیز در گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران که با عنوان شصت‌و‌نهمین گزارش پایش تحولات تجارت جهانی منتشر شده، عینا آورده شده است. در این گزارش آمده: «بر اساس گزارش اخیر مرکز تحلیل و پیش‌بینی اقتصاد کلان بانک مرکزی روسیه، خروج خالص سرمایه از روسیه از فوریه ۲۰۲۲ زمان آغاز تهاجم روسیه به اوکراین تا پایان ژوئن ۲۰۲۳ به سطح بی‌سابقه ۲۵۳ میلیارد دلار رسیده است که چهار برابر میزان خروج سرمایه در سال ۲۰۲۱ از این کشور بوده است. حجم سرمایه خروجی از ابتدای سال ۲۰۲۳ تاکنون نیز ۲۷ میلیارد دلار بوده است. براساس گزارش‌ها، میانگین نرخ خروج سرمایه از روسیه طی ۱۳ سال گذشته ۵ درصد بوده است؛ این درحالی است که نرخ فرار سرمایه نسبت به تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۲۲ به ۱۳ درصد رسید که از حجم خروج سرمایه پس از الحاق کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴ نیز فراتر رفته است؛ نکته حائز اهمیت آنکه این رقم در طول بحران مالی جهانی سال ۲۰۰۸ حدود ۱۱ درصد بود.» بررسی‌ها نشان می‌دهد عددی که رسانه‌ها از آن به‌عنوان خروج سرمایه نام برده‌اند، رقم خالص حساب سرمایه است که همه ارقام آن لزوما به معنی خروج سرمایه نیست و تنها بخشی از آن می‌توان خروج سرمایه باشد. برای توضیح بیشتر این موضوع باید بگوییم تراز پرداخت‌های خارجی، صورت حساب مالی است که کلیه مبادلات اقتصادی ساکنان یک کشور را با ساکنان بقیه کشورهای جهان، در یک مدت معین مثلا یک سال نشان می‌دهد. بنابراین تراز پرداخت‌ها نشان‌دهنده کلیه روابط اقتصادی یک کشور با خارج در طول یک زمان مشخص است.

بانک مرکزی روسیه در واکنش به خبرهای خروج سرمایه از این کشور در سال 2022 می‌گوید این اخبار واقعیت ندارد و همه ارقام خالص حساب سرمایه منجر به خروج سرمایه نشده است. الویرا نابیولینا، رئیس بانک روسیه در نشست مشترک کمیته‌های دومای دولتی می‌گوید: «خروج سرمایه از فدراسیون روسیه در سال 2022 اندک بوده است.» نابیولینا گفت: «آنچه ما همیشه آن را خروج سرمایه می‌نامیم و این برداشت پول به‌دلایل مشکوک و برگشت‌ناپذیر است، اکنون بسیار ناچیز است اما ممکن است مشکلاتی ایجاد کند.» رئیس بانک مرکزی روسیه در ادامه می‌گوید خروج سرمایه از فدراسیون روسیه با خالص حساب سرمایه که در سال 2022 بالغ بر منفی 227 میلیارد دلار بوده است، اشتباه گرفته نشود تجزیه دقیق این شاخص به اجزا دشوار است. مولفه‌های مختلفی وجود دارد، متاسفانه نمی‌توانیم مبلغ مشخصی ارائه دهیم.

برای خواندن متن کامل گزارش  اینجا را بخوانید.