افت سطح آب‌های زیرزمینی و خسارت جبران‌ناپذیر فرونشست زمین

حسین مظاهری: افت سطح آب زیرزمینی یکی از مسائلی است که شاید مردم عادی توجه کمتری به آن داشته باشند و از اهمیت آن و عواقبی که می‌تواند داشته باشد بی‌خبر باشند، اما در این میان توقعی که از مسئولان و کارشناسان محیط‌زیست می‌رود این است که نسبت به این مسائل حساس باشند، توقعی که چندان هم برآورده نشده چرا که به‌جای انجام اقداماتی برای پیشگیری یا رفع این مشکل، دست به اقداماتی زده شد که این مشکل را چند برابر کند. آمارها نشان می‌دهد آب‌های زیرزمینی در ایران به‌خصوص در دشت اصفهان، یزد، کرمان و جنوب خراسان منفی است یعنی میزان برداشت از این سفره‌ آب‌های زیرزمینی بیش از مقدار و توانایی آن‌هاست. افزایش بی‌رویه برداشت از آب‌های زیرزمینی تهران هم طوری است که به گفته کارشناسان، تا 10 سال دیگر، چیزی به‌عنوان سفره آب زیرزمینی در تهران وجود نخواهد داشت و علاوه بر تهران، زمین‌های شهریار، ری و دشت‌های ورامین هم در حال فرونشستن هستند. بااین‌حال، کاری که انجام شد این بود که نمایندگان مجلس طرحی را به تصویب رساندند که بر اساس آن وزارت نیرو مکلف شد برای چاه‌های آب کشاورزی فعال فاقد پروانه بهره‌برداری واقع در دشت‌های ممنوعه آبی پروانه صادر کند؛ تصمیمی که اگرچه موردانتقاد وزارت نیرو و فعالان محیط‌زیست واقع شد اما این اعتراض‌ها برای تصویب نشدن آن فایده‌ای نداشت.

فرونشست زمین یک پدیده زیست‌محیطی، به ‌معنی نشست تدریجی و یا پایین رفتن ناگهانی سطح زمین به ‌دلیل کم شدن حجم آب در لایه‌های زیرین و درنتیجه پوک شدن خاک به‌واسطه استفاده بیش‌ازحد از سفره‌های آب زیرزمینی، نشات گرفته از نیاز روزافزون به منابع آبی و درنتیجه، از بین رفتن شناوری خاک و کم‌شدن تراکم مواد زیرسطحی، رخ می‌دهد.

صاحب‌نظران علوم زمین‌شناسی معتقدند کاهش شدید سطح آب‌های زیرزمینی در اثر برداشت بی‌رویه از این منابع، مهم‌ترین دلیل فرونشست زمین در ایران است و همچنین این پدیده در مناطق دارای جنس خاک رسی بیشتر اتفاق می‌افتد.

زمانی که پدیده فرونشست در منطقه‌ای رخ داد، امکان بازگشت زمین به حالت قبل از آن وجود ندارد، بنابراین اگر امروز چاره‌ای برای جلوگیری از این پدیده زیان‌بار انجام نشود، در آینده معضل‌ها و آسیب‌های جدی در حوزه‌های زیستی و اقتصادی گریبان گیرمان خواهد شد.