۱۴۰۲-۰۵-۲۶ - ۰۲:۵۷
۰
سید علی طالبی خبرنگار گروه بین‌الملل: «آنچه در آینه جوان بیند، پیر در خشت خام آن بیند». این ضرب‌المثل، حال و روز این روزهای ولادیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین است. شاید اگر او یک سال پیش پیشنهاد پیرمردی 99 ساله به نام هنری کیسینجر، وزیر امور خارجه اسبق آمریکا مبنی‌بر اینکه «اوکراین بخشی از خاک خود را برای پایان دادن به جنگ به روسیه واگذار کند» را گوش می‌کرد، با زیرساخت‌های نابود‌شده کمتری می‌توانست بر کی‌یف حکومت کند اما حالا دیگر نه خبری از آن زیرساخت‌هاست و نه توانی برای جنگ در اوکراین و نه حمایت آنچنانی سابق. تمام زور غرب در طرحی تبلیغاتی و از پیش شکست‌خورده به نام «ضد حمله بهاری» تجمیع شد اما نشد آنچه که قرار بود بشود تا بالاخره ناتو، یعنی همان پیمان نظامی که اوکراین برای پیوستن به آن، چنین هزینه سنگینی را متحمل شد، به کی‌یف پیشنهاد کند در ازای واگذاری بخشی از خاکش، به عضویت ناتو در‌بیاید. این پیشنهاد را «استیان ینسن»، رئیس دفتر دبیرکل ناتو در مناظره‌ای در شهر آرندال نروژ اعلام کرد. او گفت: «فکر می‌کنم یک راه حل ممکن برای اوکراین می‌تواند این باشد که خاکش را در ازای عضویت در ناتو واگذار کند.» رئیس دفتر دبیرکل ناتو این را هم گفته که «اوکراین خود باید به طور مستقل در مورد انجام هر‌گونه مذاکراتی با روسیه و همچنین در مورد شرایط انجام آنها تصمیم بگیرد.» ینسن با این ادعا که «غیرواقعی به نظر می‌رسد روسیه بتواند سرزمین‌های جدیدی را تصرف کند» موضوع بسیار مهمی را طرح کرده و گفته که «چالش این است که اوکراین چه مقدار از سرزمین‌های خود را می‌تواند پس بگیرد.» علی‌رغم حمایت‌های لجستیکی غرب و آموزش‌های ویژه به نیروهای اوکراینی، ضد‌حمله بهاری کی‌یف، به گفته منابع غربی، «دستاوردهای محدود ارضی» داشته است؛ چرا‌که روسیه میدان‌های مین‌گذاری‌شده گسترده‌ای ایجاد و استحکامات قوی نیز طراحی کرده که مانع پیشرفت کی‌یف شده است. از همین رو رئیس دفتر دبیرکل ناتو گفت رایزنی‌ها درباره وضعیت احتمالی اوکراین پس از جنگ ادامه دارد و مساله واگذاری خاک به روسیه توسط طرف‌های دیگری مطرح می‌شود.
در میانه جنگ بی‌پایان، به همان اندازه که موضع زلنسکی سخت‌تر شده است، موضع متحدان غربی این کشور درباره جنگ، نرم‌تر از قبل شده است. زلنسکی مارس سال گذشته گفته بود حاضر است کنترل روسیه بر مناطق شرقی اوکراین را بپذیرد ولی در یک سال و نیم اخیر، با تخریب یک به یک زیرساخت‌های کشورش، او سرسخت‌تر شده و گفته که اوکراین حاضر نیست در ازای پایان جنگ، هیچ سرزمینی را به روسیه واگذار کند. اما متحدان غربی کی‌یف، کم‌کم خطری را که سال گذشته کیسینجر در یک سخنرانی در مجمع اقتصادی داووس درباره آن هشدار می داد را درک کرده که «شکست تحقیرآمیز روسیه می‌تواند منجر به بی‌ثباتی گسترده‌تر شود.» او به غرب نسبت به طولانی شدن جنگ در اوکراین هشدار داده و گفته بود: «سران اروپا نباید اجازه دهند جنگ برای مدت طولانی‌تری ادامه داشته باشد.»
حالا نه‌تنها پایان جنگ که عضویت اوکراین در ناتو برای متحدان غربی‌اش، به موضوعی چالش‌برانگیز تبدیل شده است. در یک سو، کشورهای بالتیک و بریتانیا، نسبت به عضویت اوکراین خوش‌بینند و در سوی دیگر برخی دیگر همچون فرانسه، آلمان و آمریکا نگران خطرات تشدید تنش با روسیه هستند. از همین رو ماه گذشته رهبران کشورهای عضو ناتو در ویلنیوس گرد هم آمدند تا درباره امکان دستیابی به توافق در این‌باره بحث کنند. جمع‌بندی این نشست برای اوکراین، توافق ایجاد شورای جدید ناتو-اوکراین و برنامه چند‌ساله برای «کمک به انتقال» اوکراین با استانداردهای ناتو بود. این توافق به مذاق رئیس‌جمهور اوکراین چندان خوش نیامد و او نشست را به دلیل عدم ارائه جدول زمانی برای عضویت اوکراین در ناتو، «پوچ» خواند. رئیس دفتر ناتو، حالا فاش ساخته که چرا ناتو برای عضویت اوکراین دست دست می‌کند. آنها می‌خواهند بخشی از خاک اوکراین را به مسکو تقدیم کنند تا در ازای آن شاید اوکراین را عضو ائتلاف پیمان آتلانتیک شمالی کنند. اما مشکل اینجاست که قرار است چه بخشی از خاک اوکراین ضمیمه روسیه شود تا این جنگ به پایان برسد و اوکراین عضو ناتو شود. به نظر نمی‌رسد روس‌ها بخواهند تنها بر سر زمین‌هایی که تا به امروز به تسخیر خود درآورده‌اند، به جنگ پایان دهند. متنی که «دیمیتری مدودف»، معاون رئیس شورای امنیت ملی روسیه در صفحه‌اش در تلگرام نوشته، نشان می‌دهد که روس‌ها اگر قرار باشد اوکراین به ناتو بپیوندد، کی‌یف را نیز بخشی از خاک خود خواهند کرد. شاید به همین دلیل است که زلنسکی در عین ناتوانی به ادامه جنگ، راهی جز جنگیدن پیش روی خود نمی‌بیند.
سناریوها
در این بخش تلاش شده به سناریوهای موجود درخصوص مناطق جداشده از خاک اوکراین براساس پیشنهاد ناتو و همچنین درصورت تداوم جنگ، بپردازیم.
1 سناریوی حداقلی
با اعلام غرب مبنی‌بر لزوم گذشتن اوکراین از بخشی از خاکش که به‌طور آشکارا به سرزمینی‌هایی فراتر از شبه‌جزیره کریمه اشاره دارد، مشخص می‌شود سناریوی حداقلی، شامل 4 استان جدیدی نیز می‌شود که روسیه الحاق آنها را در سال 2022 اعلام کرد.
از میان 5 استانی که در سناریوی حداقلی مدنظر هستند، نخستین آنها کریمه است که در سال 2014 به خاک روسیه ملحق شد. 4 استان دیگر هم در سال 2022 به این سرنوشت دچار شدند. استان کریمه 26 هزار، لوهانسک 26 هزار و 800، دونتسک 26 هزار و 500، زاپروژیا 27 هزار و خرسون 28 هزار و 400 کیلومتر مربع وسعت دارند. مجموع وسعت این استان‌ها 134 هزار کیلومترمربع است. این عدد نشان می‌دهد سرزمین‌های که روسیه تاکنون به خاک خود ملحق کرده و منطبق با سناریوی حداقلی هستند، 22 درصد وسعت اوکراین را تشکیل می‌دهند. در این سناریو یک‌پنجم خاک اوکراین از این کشور جدا می‌شود. با وجود جدا شدن این بخش از خاک اوکراین، کی‌یف علی‌رغم تضعیف همچنان به‌عنوان یک کشور به حیات خود ادامه خواهد داد. این مساله می‌تواند درنهایت مورد اجماع روسیه، اوکراین، آمریکا و اروپا باشد؛ بااین‌حال روسیه به‌صراحت آشکارساخته این سناریو را نمی‌پذیرد اگر قرار باشد پس از آن اوکراین به عضویت ناتو درآید.
2 سناریوی میانی
سناریوی میانی، الحاق تمام مناطق روس‌تبارنشین جنوب و شرق اوکراین است. این محدوده با منطقه «نووروسیا» که سرزمینی تاریخی به‌شمار می‌رود، منطبق خواهد بود. تاریخ این منطقه به قرن هیجدهم باز می‌گردد، هنگامی که روس‌ها به جنوب اوکراین نفوذ کرده و آن را از دستان امپراتوری عثمانی و قبایل تاتار متحدش خارج ساختند. روس‌ها در این ناحیه دست به ساخت شهرها و شهرک‌های استعماری زدند. دولت وقت روسیه، شهروندانش را به مهاجرت و سکونت در این منطقه دعوت کرده و به این مستعمره جدید «نووروسیا» یا روسیه جدید نام داده بود.
احیای نووروسیا مستلزم الحاق 9 استان یا 4 استان بیشتر از استان‌های الحاق‌شده کنونی است. درکنار کریمه، دونتسک، لوهانسک، زاپروژیا و خرسون، اوکراینی‌ها باید قید 4 استان دیگر شامل خارکف، دنیپروفسک، میکولایف و اودسا را نیز بزنند.
خارکف 31 هزار و 400، دنیپروفسک 31 هزار و 900، میکولایف 24 هزار و 500 و ادسا 33 هزار و 300 کیلومتر مربع وسعت دارند. مجموع وسعت این استان‌ها 121 هزار و 100 کیلومتر مربع وسعت دارند. این میزان معادل 20 درصد خاک اوکراین است. با توجه به اینکه 5 استان جداشده پیشین 22 درصد خاک اوکراین را دربرمی‌گیرند، با اضافه شدن 4 استان دیگر، این میزان به 42 درصد یا تقریبا نیمی از وسعت خاک اوکراین خواهد رسید.
بدین‌ترتیب وسعت سناریوی حداقلی 22 درصد یا یک پنجم و وسعت سناریوی میانی 42 درصد یا تقریبا نیمی از خاک اوکراین خواهد بود. درصورت جدا شدن نووروسیا از خاک اوکراین، کی‌یف به‌شدت تضعیف و محدود خواهد شد اما تداوم حیات اوکراین به‌عنوان کشور همچنان امکان‌پذیر خواهد بود.
این سناریو در شرایط کنونی به‌دلیل دشواری‌های زیاد مطلوب روسیه نیز نیست اما اگر غرب ادامه نبرد را برگزیند روس‌ها نیز ناچار از ادامه جنگ، درنهایت به این هدف خواهند رسید.
3 سناریوی حداکثری
سناریوی حداکثری که دیمیتری مدودف، رئیس‌جمهور سابق و معاون کنونی شورای عالی امنیت ملی روسیه آن را بیان کرده است، شامل دستیابی به سرزمین موسوم به «مالوروسیا» در شمال اوکراین می‌شود. او روز سه‌شنبه هشدار داد اوکراین برای آنکه به پیمان آتلانتیک شمالی بپیوندد باید از کی‌یف، پایتخت خود چشم‌پوشی کند. وی در پیامی در صفحه خود در تلگرام نوشت: «ایده جدیدی برای اوکراین از سوی دفتر پیمان آتلانتیک شمالی مطرح شده است، اوکراین درصورتی‌که از سرزمین‌های مورد اختلاف چشم‌پوشی کند می‌تواند به ناتو بپیوندد. ایده جذابی به‌نظر می‌رسد، اما تنها سوالی که باقی می‌ماند این است که تمامی سرزمین‌های اوکراین مورد بحث است و درصورتی‌که مقامات اوکراینی به‌دنبال پیوستن به ناتو باشند باید از خود کی‌یف که پایتخت روسیه قدیم بوده چشم‌پوشی کنند و پایتخت خود را به لویو انتقال دهند.» این مساله نشان می‌دهد در نگاه روس‌ها همچنان ناتو و نظامی شدن اوکراین اهمیت دارد و آنها برای تنبیه اوکراین درنظر دارند به‌طور قطعی 5 استان یا حتی نووروسیا را از خاک اوکراین منتزع کنند، بااین‌حال مسکو قصد دارد اگر اوکراین درپی عضویت در ناتو باشد، منطقه موسوم به مالوروسیا یا روسیه کوچک را نیز از خاک این کشور جدا سازد.
مالوروسیا در برخی نقشه‌ها 6 استان کروهراد، چرکاسی، چرنیهیو، سومی، پولتاوا و کی‌یف را دربرمی‌گیرد. اهمیت بالای این منطقه به‌دلیل دربرگرفتن کی‌یف به‌عنوان پایتخت اوکراین است. کروهراد 24 هزار و 500 کیلومترمربع، چرکاسی 20 هزار و 900 کیلومترمربع، چرنیهیو 31 هزار و 800 کیلومترمربع، سومی 23 هزار و 800 کیلومترمربع، پولتاوا 28 هزار و 700 کیلومترمربع و کی‌یف 28 هزار و 100 کیلومترمربع وسعت دارند. مجموع وسعت این 6 استان 157 هزار و 800 کیلومتر مربع است؛ چیزی در حدود 26 درصد خاک اوکراین. به این ترتیب در سناریوی حداقلی 22 درصد یا یک‌پنجم (5 استان)، در سناریوی میانی 42 درصد یا نیم (9 استان) و در سناریوی حداکثری 68 درصد یا دوسوم (15 استان) خاک اوکراین از این کشور جدا خواهد شد.
باید درنظر داشت اگر سناریوی حداکثری درخصوص اوکراین اجرایی شود، این کشور از حیات ساقط شده و نمی‌توان به آن با وجود منتزع شدن دوسوم خاک و از دست رفتن پایتختش تداوم بخشید. این سناریو در میان‌مدت دور از دسترس توان روسیه است اما با فرسایش بیشتر اوکراین، وضعیت به‌سرعت متحول خواهد شد. جمعیت ساکن دولت اوکراین از ابتدای سال 2022 تاکنون به نصف کاهش یافته است و بخش دیگر یا در داخل خاک این کشور یا در دیگر کشورهای اروپایی آواره و نیازمند دریافت کمک هستند. کی‌یف حتی با وجود افزایش کمک‌های غرب قادر نخواهد بود با جمعیتی درمانده برای مدت زیادی به جنگ ادامه دهد.
اگر آمریکا تصمیم بگیرد توان اوکراین را تا آخرین قطره استفاده کند، پس می‌توان احتمال داد جبهه اوکراین با فروپاشی گسترده مواجه شود. این سناریو به هیچ وجه مطلوب آمریکا نیست و در شرایط کنونی نیز روس‌ها به‌دلیل تبعات و هزینه‌های سنگین خواهان حرکت به سمت آن نیستند؛ مگر آنکه واشنگتن راهی جز این سناریو باقی نگذارد.
ساقط شدن سناریوی «کریمه» و «کل اوکراین»
تا پیش از این غرب تقریبا الحاق شبه‌جزیره کرمیه به خاک روسیه را به‌عنوان یک سناریوی حداقلی پذیرفته بود. واکنش‌های کمتر از حد انتظار در سال 2014 نسبت به الحاق کریمه و سپس تلاش‌های غرب برای عدم خدشه به حاکمیت روسیه در این شبه‌جزیره باعث شده بود این مساله قطعی به‌نظر برسد. با وجود این روس‌ها برای تصرف سراسر اوکراین گام به خاک این کشور گذاشته و در سناریوی حداکثری ابتدایی خود خواهان تصرف تمام خاک اوکراین بودند. امروزه دیگر سناریوی شبه‌جزیره کریمه به‌عنوان موضوع مدنظر آمریکا و سناریوی اشغال کل خاک اوکراین به‌عنوان موضوع مدنظر روسیه از روی میز برداشته شده‌اند.
آمریکا می‌داند روسیه به هیچ عنوان حاضر به خروج از 4 استانی نیست که تصرف کرده است، از سوی دیگر روس‌ها نیز می‌دانند حتی اگر موفق به پیشروی در داخل خاک اوکراین شوند، ناتو با ورود به خاک اوکراین، غرب این کشور را اشغال کرده و نخواهند گذاشت مسکو به آن دست یابد. از این رو سناریوهای حداقلی و حداکثری پیشین از روی میز کنار رفته و ابعاد جدیدی به خود گرفته‌اند.
تاثیر «غیرنظامی شدن» اوکراین بر نقشه این کشور
براساس آنچه مقامات روسیه ازجمله ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور این کشور گفته‌اند درکنار عدم عضویت اوکراین در ناتو، موضوع «غیرنظامی شدن» این کشور نیز برای آنها اهمیت دارد. از این رو در یک سناریوی بینابینی، احتمال دارد روس‌ها اگر اوکراین همزمان با قبول عدم عضویت در ناتو، غیرنظامی شدن را بپذیرد، صرفا به 5 استان الحاق شده بسنده کنند و در غیر این صورت حتی درصورت عدم عضویت اوکراین در ناتو، نوروسیه یا 42 درصد خاک این کشور را منتزع سازند.
بیشتر بخوانید 
نظرات کاربران
یادداشت
