ناصر غریب نژاد، پژوهشگر حقوق اقتصادی: با شروع قرن بیستم، توسعه تجارت جهانی، فرامرزی شدن اقتصاد و تجارت بین‌المللی موجب افزایش درآمدهای دولت‌ها شد. این تغییر که همراه خود عواید و معایب فراوانی داشت، دستاویز گسترش جرایم سازمان‌یافته بین‌المللی شد. یکی از مهم‌ترین این نوع جرایم، پولشویی می‌باشد که اقتصاد و تجارت بسیاری از جوامع را درگیر خود کرده است. این جرم که از نیمه دوم قرن بیستم نگاه بسیاری از دولت‌ها و پیمان‌های اقتصادی و امنیتی بین‌المللی را به خود جلب کرد همواره جزء چالش‌های حکمرانی شناخته می‌شود. با توجه به چالش‌های اقتصادی و امنیتی که این پدیده برای دولت‌ها ایجاد می‌کند، تلاش‌های بین‌المللی بسیاری در جهت مبارزه با جرایم سازمان‌یافته و پولشویی صورت گرفته است. سیال بودن و غیرمتمرکز بودن این پدیده می‌تواند مهم‌ترین ویژگی در مبارزه با این جرم باشد که شناسایی و کشف آن را با پیچیدگی خاصی همراه ساخته است.
واژه پولشویی به فرآیند پنهان‌سازی پول کثیف گفته می‌شود که مجرم تلاش می‌کند این عواید را در جامعه کاملا قانونی جلوه دهد، به‌گونه‌ای که این سود ناشی از تجارتی مشروع و قانونی است. در تعریف برخی از جرم‌شناسان و حقوقدانان، پولشویی را ناظر به تطهیر‌سازی عواید جرم می‌دانند اما صاحب این قلم معتقد است تطهیر واژه‌ای با بار مثبت می‌باشد که نمی‌تواند موضوع را به‌درستی تشریح کند، زیرا تطهیر با نوعی تغییر ماهیت همراهی دارد و این درست برخلاف روندی است که مجرمان مرتکب می‌شوند.
مورخان در بررسی پولشویی معتقدند ریشه این جرم به تاریخ دادوستد اولیه بازمی‌گردد که تجار برای فرار از ظلم و جور پادشاهان اموال خود را برای در امان ماندن از غارت به اشکال مختلف مانند خرید صدف و ظروف درمی‌آوردند. اما اصطلاح پولشویی که از سال 1920 وارد مباحث جرم‌شناسی شده به روزگاری بازمی‌گردد که ممنوعیت قمار در ایالات متحده باعث شد تا مافیای شیکاگو و آل‌کاپون با خرید دستگاه‌های رختشویی مبادرت به تغییر پول قمار به سود ناشی از فعالیت خدماتی کنند. البته که به‌صورت منسجم و موضوعی برای نظام‌های حقوقی، سال 1972 در پالرمو، پلیس ایتالیا 20 میلیون دلار پول کثیف از سازمان تبهکاری کوزا نوسترا کشف‌وضبط کرد و جرقه مبارزه با این پدیده بین‌المللی و جرایم مالی سازمان‌یافته آغاز شد.
یکی از مهم‌ترین کشمکش‌های مبارزه با پولشویی ناآرام بودن و پراکندگی این پدیده می‌باشد. به‌گونه‌ای که با توجه به 24 ساعته شدن فعالیت بازار‌های مالی جهانی و سهولت دسترسی به کوشش در این تجارت، عملیات کشف و شناسایی مرتکبان را بسیار سخت کرده است. این پدیده جهانی از شبکه مالی بین‌المللی به‌گونه‌ای سوءاستفاده می‌کند که سهم 2 درصدی از تولید ناخالص جهانی را به خود اختصاص داده است. برای مثال از این نارواگری، با پایان فعالیت بورس لندن، بازار‌های مالی آسیای شرقی (بورس شانگهای، شنژن، استرالیا و...) شروع به فعالیت می‌کنند و این چرخه می‌تواند بدون توقف به رفتار مجرمانه خود ادامه دهد. مراکز مالی نام‌برده که در سراسر جهان به فعالیت می‌پردازند، درگاه بسیار مطلوبی برای تبدیل پول کثیف، غیرقانونی و نامشروع به پول سفید می‌باشند.
حال با این پرسش‌ها مواجه می‌شویم که مرتکب پولشویی چه ویژگی‌هایی دارد؟ و پولشویی به کدام جرایم وابستگی دارد؟ در جرم‌شناسی همواره مجرمان در دسته‌های مجزایی با توجه به ویژگی‌های شخصیتی، اقتصادی و اجتماعی قرار داده می‌شوند. در تبارشناسی مجرمان پولشویی ما با گونه‌ای از مجرمان مواجه هستیم که به‌اصطلاح «یقه‌سفید» هستند. یقه‌سفید‌ها که در برابر مجرمان یقه آبی قرار داده می‌شوند، دارای شأن اجتماعی، تخصص بارز و وضعیت مالی مناسب‌تری هستند. این ویژگی‌ها فرصت‌های مجرمانه فراوانی را در اختیار آنان قرار می‌دهد که از جایگاه اجتماعی خود سوءاستفاده کرده و به مال‌اندوزی روی آورند. برای مثال در مجرمان شناخته‌شده پولشویی، مشاغلی همچون وکیل، بانکدار، حسابدار تا پزشکان حضور دارند. برخی از این مشاغل در ذات خود شریف، از تخصص خود سوءاستفاده کرده و در جهت تامین زیاده‌خواهی‌های شخصی، عموم جامعه را درگیر آثار زیان‌بار و نابودگر پولشویی می‌کنند.
اما درخصوص جرایم منشاء پولشویی با دو دسته تعریف مواجه هستیم:
1_ در یک مقیاس بزرگ‌تر، پولشویی شامل هرگونه پول کثیف می‌شود. به معنای دقیق‌تر هر عوایدی که ناشی از فعالیتی مجرمانه و نامشروع باشد باید تمیز شود و می‌تواند شامل تمام رفتارهای غیرقانونی باشد. به‌طور کلی هرگونه جرمی که ارتکاب پذیرد، سود حاصل از آن می‌تواند وارد این فرآیند شود.
2_ تعریف محدودتری نیز وجود دارد که فرآیند تمیزسازی، ناشی از جرایم سازمان‌یافته از قبیل قاچاق انسان، قاچاق مواد مخدر، تروریسم و کلاهبرداری را شامل می‌شود. بالمآل دسته‌ای از جرایم که پول کثیف، پول سیاه و پول سرخ تولید می‌کنند.
جرایم منشاء پولشویی، فارغ از هرگونه تعریفی را می‌توان در دسته رفتارهای مجرمانه قرار داد زیرا این جرم نیازمند وقوع فعالیت مجرمانه است که چالش‌های جدی را برای جامعه ایجاد کند. البته که پولشویی در ماهیت خود جرم مستقلی محسوب می‌شود ولی نیازمند جرم اولی می‌باشد که در امتداد آن ایجاد شود. در قانون، پولشویی به‌عنوان جرم مستقلی پذیرفته شده و قانونگذار طی قانونی اختصاصی به آن پرداخته است. ذکر این نکته قابل تامل است که در اکثر پرونده‌های مبارزه با پولشویی مجرم جرم اولیه و مرتکب پولشویی دارای موقعیت مجزایی هستند. مجرم جرم ابتدایی نیازمند تخصص مرتکب پولشویی می‌باشد که با سوءاستفاده از تخصص او چرخه جرم را تکمیل کند.
فرآیندی که از آن به نام مراحل ارتکاب پولشویی نام برده می‌شود شامل سه بخش می‌شود:
1-جای‌گذاری
2- لایه‌گذاری
3-یکپارچه‌سازی
تغییر شکلی پول کثیف به درآمد قانونی در این چرخه صورت می‌گیرد و مجرمان با تقسیم‌بندی فوق درآمدهای ناشی از جرایم را استفاده می‌کنند. هرکدام از این سه مرحله دارای اهمیت خاصی است که در یادداشت‌های آینده به تفصیل به تشریح آن خواهیم پرداخت.
مطالب پیشنهادی
