سیدمهدی طالبی، خبرنگار گروه بین‌الملل: یکشنبه 22 مرداد، حرم شاهچراغ در شیراز برای دومین بار طی 10 ماه اخیر مورد حمله تروریستی قرار گرفت. در این اقدام تروریستی 2 تن به شهادت رسیده و 7 نفر زخمی شده‌اند. در اخبار منتشرشده، فرد حمله‌کننده تاجیک‌تبار معرفی شده اما مشخص نیست وی تاجیکستانی یا از تاجیک‌تباران افغانستان است. هرچند در این میان برخی اعلام کرده‌اند وی از ازبک‌تباران افغانستان است. خردادماه سال گذشته تقریبا برای اولین بار بود که از اتباع کشورهای دیگر برای عملیات ترور در حرم امام رضا (ع) استفاده شد. در آن عملیات، 2 نفر به شهادت رسیده و یک نفر دیگر زخمی شد. عامل این حمله، شهروند ازبک‌تبار افغانستانی بود. 
اقدام تروریستی دوم، حمله آبان ۱۴۰۱ به حرم شاهچراغ بود که ۱۳ شهید و ۲۰ زخمی برجای گذاشت. عامل تروریستی از اتباع تاجیکستان، عامل پشتیبان در شیراز تبعه افغانستان و مسئول هماهنگی از کشور آذربایجان بود. این اقدام پرتلفات‌ترین و مهم‌ترین کنش روی داده در التهابات پاییز سال گذشته بود. درمجموع در سال ۱۴۰۱ با منشا افغانستان و آسیای میانه، دو اقدام تروریستی در ایران به اجرا درآمد که طی آن ۱۵ نفر شهید و ۲۱ نفر زخمی شدند. 
تاکنون در نیمه اول سال 1402 نیز یک اقدام تروریستی در پوشش مهاجران صورت گرفته که 2 شهید و 7 زخمی برجای گذاشته است. در مجموع از ابتدای بهره گیری از مهاجران برای اقدام تروریستی در ایران، یعنی طی 13 ماه گذشته در مجموع 17 نفر به شهادت رسیده و 28 نفر دیگر زخمی شده‌اند.نکته قابل‌توجه اینکه در هر سه، عملیات متمرکز بر اماکن دینی است. 

  تغییر و تحولات اقدامات تروریستی در ایران
تا پیش از خرداد سال گذشته عاملان حملات تروریستی صورت‌گرفته در ایران شهروندان ایران و از مناطق غربی و کشور بودند که تقریبا تمامی آنها به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم با داعش ارتباط داشتند. در نخستین دست از این حملات در 17 خرداد 1396 به‌طور همزمان مجلس شورای اسلامی و حرم امام خمینی(ره) مورد حمله تروریست‌های داعش قرار گرفت. اعضای تیم عملیاتی این اقدام که در آن 17 نفر به شهادت رسیده و 52 نفر دیگر زخمی شدند، از مناطق کردنشین غرب کشور جذب داعش شده بودند. تنها یک سال بعد در اقدام تروریستی دوم در 31 شهریور 1397 به رژه نیروهای مسلح در اهواز حمله شد که در آن 25 نفر به شهادت رسیده و 60 نفر دیگر زخمی شدند. درمجموع دو عملیات تروریستی سال 1396 و 1397، 42 نفر به شهادت رسیده و 112 نفر زخمی شدند. این اقدامات دارای نقاط اشتراک و تفاوت‌هایی با اقدامات تروریستی اخیر است: 
1- محل هدف
محل هدف اقدامات تروریستی پیشین اماکن و مناطق سیاسی بودند؛ حتی حرم امام‌خمینی(ره) با وجود جنبه‌های دینی و محل برگزاری رژه نیروهای نظامی نیز سیاسی به شمار می‌رود. با این وجود در حملات جدید (حرم امام رضا (ع)و حرم شاهچراغ) هدف از اماکن سیاسی به مذهبی تغییر یافته است. 
2- هدف اصلی ترور
 در حمله تروریستی به مجلس، هدف دستیابی به صحن مجلس و ترور نمایندگان، هدف نفوذ به حرم امام خمینی (ره) آسیب رساندن به مرقد ایشان و حمله به رژه اهواز، ترور مسئولان حاضر در سن رژه و همچنین نظامیان درحال رژه بود. هرچند غیرنظامیان نیز در تعداد بالا قربانی 2 حمله 1396 و 1397 شدند، اما هدف اصلی، مقامات سیاسی و نظامی بودند. در حملات تروریستی که از سال گذشته طراحی و به اجرا درآمده است، هدف مستقیم ترور غیرنظامیان است بدون آنکه تروریست‌ها امید چندانی به هدف قرار دادن مقامات داشته باشند. 
3 -تابعیت عاملان حمله
عاملان اقدامات تروریستی سال 1396 از مناطق کردنشین جذب شده بودند و عاملان حمله به رژه اهواز نیز از اعراب خوزستان بودند. با وجود اعلام اولیه درباره عضویت حمله‌کنندگان اهواز در داعش، در ادامه آنها جزء یک گروهک جدایی‌طلب معرفی شدند؛ هرچند این گروه در ارتباط با داعش مبادرت به این اقدام تروریستی کرده بود. استفاده از کردها و اعراب در حملات تروریستی در داخل ایران، با واکنش بسیار شدید و منفی این اقوام روبه‌رو شد. عاملی که برخلاف نقشه طراحان برای ایجاد واگرایی میان آنها و کشور به عاملی برای همگرایی بدل شد. از این رو در حملات تروریستی اخیر، واگرایی به شیوه دیگری پیگیری می‌شود. 
4- گروه تروریستی مادر
داعش از 5 عملیات تروریستی صورت‌گرفته در کشور، به‌طور مستقیم چهار مورد را برعهده گرفته است. در این میان استثنا حمله به رژه اهواز است که طی آن یک گروه تجزیه‌طلب در هماهنگی با داعش دست به این اقدام زد. 
پایداری داعش در انجام حملات به ایران، چه در زمان حضورش در بال غربی کشور (کشورهای عراق و سوریه) که منجر به اقدامات 1396 و 1397 شد و چه در زمان تداوم حیاتش در بال شرقی ایران (در افغانستان، پاکستان و آسیای‌میانه) نشان‌دهنده شدت و عمق سرمایه‌گذاری و امید مجموعه دشمنان به این گروه است؛ تا جایی که حتی از برند این گروه نیز نگذشته و هر اقدامی را به نام آن ترتیب می‌دهند. 
داعش در موج دوم حملات خود در ایران، محل هدف، هدف اصلی ترور و تابعیت عاملان را تغییر داده اما خود ثابت مانده است. 

  اهداف حملات تروریستی اخیر
غرب، رژیم‌صهیونیستی و داعش به‌عنوان عامل میدانی آنها از سلسله‌اقدامات جدید خود که از خردادماه 1401 آغاز شده‌اند، اهدافی را پیگیری می‌کنند که این اهداف به شرح زیر قابل تشریح است: 
1- ایجاد اصطکاک میان ایران و جمعیت مهاجر 
تعداد مهاجران افغانستانی در ایران از 3 میلیون نفر پیش از تسلط طالبان براساس تخمین‌های مختلف به 6 تا 8 میلیون نفر رسیده است. پدیده مهاجران افغانی در ایران با وجود قدمت چهاردهه‌ای هیچ‌گاه به بروز مخاطرات امنیتی حاد منجر نشده است؛ درحالی‌که ابعاد حضور این مهاجران این عدم بروز مخاطرات را شگفت‌آور می‌کند. از این رو طراحان غربی به دنبال ایجاد سطوح اصطکاکی میان ایران و مهاجران افغانستانی هستند تا با تحریک تهران دولت را به سمت اقدامات رادیکالی سوق دهند که می‌تواند با ایجاد مشقت برای شهروندان افغانستان فضا را برای نارضایتی آنها و بهره‌برداری سرویس‌های اطلاعاتی فراهم سازد. این مساله هدف روندی طراحان است. 
2- منعطف کردن توجه و منابع ایران به مسیری جز محور ایران-مدیترانه
رژیم و متحدان غربی‌اش از هر تلاشی برای تغییر توجه ایران به جایی غیر از محور ایران-مدیترانه فروگذار نیستند. آنها تلاش دارند از نزدیکی ایران به سرزمین‌های اشغالی فلسطین جلوگیری کنند. همچنین آنها می‌دانند برخلاف مناطق دیگر، هرگونه درگیری در کریدور ایران-مدیترانه به تسلط محور مقاومت بر زمین منجر می‌گردد درحالی که درباره قفقاز، خلیج فارس، افغانستان و آسیای میانه این‌گونه نیست. این مساله هدف روندی طراحان است و به انحای مختلف پیگیری می‌شود. تحریک الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان و همچنین تشویق ترکیه به نفوذ بیشتر در قفقاز نیز بر همین مبنا صورت گرفته است. استفاده از تحرکات تروریستی تنها بخشی از این پازل است. در حمله به حرم شاهچراغ در سال 1401، مشخص شد عواملی که مرتبط با افغانستان و آسیای میانه بودند، توسط یک تبعه آذربایجان هدایت می‌شدند؛ تلاشی برای ایجاد هراس نسبت به تکفیری‌ها در گسترده‌ترین جغرافیایی قابل ترسیم. به عبارتی دیگر عامل هدایت‌کننده که تبعه آذربایجان بود، برای گسترده نشان دادن موقعیت جغرافیایی تروریست‌ها در عملیات گنجانده شده بود. غرب تلاش می‌کند به دنبال حملات تروریستی اخیر ایران درگیر افغانستان، آسیای میانه و حتی قفقاز شود و منابعی بیش از حد نیاز به آن اختصاص دهد. این مساله هدف روندی طراحان به شمار می‌رود. 
3- تلاش مجدد برای ایجاد منازعه مذهبی
حمله اتباع مهاجر با مذهب اهل سنت به اماکن مذهبی اهل تشیع نشان می‌دهد‌ سناریوی اصلی متمرکز بر مسائل مذهبی است؛ هرچند به دلیل شرایط منطقه و شفاف شدن دیدگاه‌های عمومی درباره درگیری‌های مذهبی این اقدام به اندازه کافی برای طراحان مثمر ثمر نبوده است. از این رو طراحان برخلاف تحرکات تروریستی پیشین به جای مراکز سیاسی، بر اماکن مذهبی تمرکز کرده‌اند. حملات متعدد که بر حرم شاهچراغ در استان فارس متمرکز است، احتمالا بهره‌گیری از ظرفیت جامعه موزائیکی این استان را هدف قرار داده است. حضور اقوام مختلف از فارس، عرب تا ترک و بلوچ و همچنین ادیان و مذاهب از شیعه گرفته تا اهل سنت شافعی و زرتشتیان و حتی فرقه ضاله بهائیت با نقش‌آفرینی پررنگ، می‌تواند دلیل تمرکز بر استان فارس را نیز هویدا سازد. 
4- هدف‌گیری اصلی‌ترین شاخصه کارکردی دولت
در بحث اقتصاد، محیط‌زیست و امور خدماتی انتقاداتی به دولت ایران وارد است، اما امنیت حوزه‌ای است که نقطه قوت بی‌چون‌و‌چرای آن تلقی می‌شود. حمله به عنصر امنیت تلاشی برای ناکارآمد نشان دادن وجهی از دولت است که پیش از این در آن کارآمد تلقی می‌شده است. این مساله هدف روندی طراحان است. 
5- جلوگیری از رخ‌نمایی موفقیت‌ها
اعلام توافق ایران و آمریکا که بر مبنای آنچه اعلام شده چهار زندانی آمریکایی در ایران در ازای زندانیان ایرانی در آمریکا به همراه 6 میلیارد دلار بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی آزاد می‌شوند، هراس بازیگران منطقه‌ای را برانگیخته است. آنچه بر این هراس دامن زده، دنباله‌های پنهان‌تر این توافق است.  گفته می‌شود مجموع دارایی‌های آزاده‌شده ایران در این توافق به 23 میلیارد دلار می‌رسد که تنها 6 میلیارد دلار آن به کره جنوبی مرتبط است. بر این اساس ۶ میلیارد از کره جنوبی به بانک‌های قطری، ۱۲ میلیارد دلار از عراق به بانک‌های عمانی و ۵ میلیارد دلار از ژاپن به بانک‌های اماراتی منتقل خواهند شد تا مورد استفاده ایران قرار گیرند. البته سخنگوی وزارت خارجه ایران، به جز عدد 6 میلیارد، سایر ارقام‌ اعلام‌شده را تایید نکرده است. به نظر می‌رسد انتقام و واکنش نسبت به این مساله محرک این اقدام بوده است. این مساله عامل نقطه‌ای به شمار می‌رود. 
6- تقویت تفاوت مرکز-حاشیه در ایران
هرچند وجود زمینه (تفاوت قومی و مذهبی و کاهش تمرکز امنیتی) و امکان‌ عبور و مرور از مرز‌ عملیات در پیرامون ایران را تسهیل کرده است، اما تمرکز آن در حاشیه کشور، بیشتر برای القای دوگانگی است. این دوگانگی کارکردهای خاص خود را دارد. 
الف) درخصوص حاشیه، افکار عمومی ضمن تلقی تفاوت‌های پیشین با مرکز از نظر قومی، مذهبی تا توسعه‌ای، به لحاظ امنیتی نیز با این تفاوت روبه‌رو می‌شوند. به عبارتی دیگر طراحان به دنبال گسترش موضوعی تفاوت‌ها در کشور هستند. 
ب) عملیات در مرکز مانند تهران، مغز اصلی به همراه بدنه دستگاه امنیتی را به سمت اقدامات علیه طراحان اصلی می‌برد، اما در شکل‌گیری آن در پیرامون می‌تواند آن را به سمت مقابله با عوامل داخلی سوق داده و در دنباله آن این مقابله به کشورهای همسایه کشیده شود. این‌گونه با وجود شناسایی عامل اصلی حملات (آمریکا و رژیم‌صهیونیستی) هزینه‌ها میان آنان، عوامل داخلی و همچنین عناصر منطقه‌ای سرشکن خواهد شد. 
7- زنده نگه داشتن گذشته
حمله نخست به حرم شاهچراغ در آبان 1401، در بطن تحولات آغاز‌شده از ابتدای پاییز رخ داد تا چراغ آن برای طراحان اتاق عملیات آشوب‌های ایران خاموش نگردد. به نظر می‌رسد حمله دوم نیز برای تداوم نشانه‌های التهابات پیشین است. غرب و صهیونیست‌ها به هرنحوی تلاش کرده‌اند هر آتشی از سال 1401 را که می‌توانند حفظ کنند. تغییر رسمی و علنی اسپانسری شبکه ایران‌اینترنشنال از عربستان سعودی به رژیم‌صهیونیستی تنها یکی از نمونه‌های آن است. با توجه به فقدان عنصر لازم برای ایجاد ناآرامی در سالگرد وقایع سال گذشته، این عملیات طراحی شد تا زمینه برای تکرار عملیات‌های تروریستی در سالگرد وقایع سال گذشته فراهم گردد.